Người ta cứ tưởng rằng, ong bướm hay chim chóc sẽ đến hút mật ở bất kỳ loại hoa nào, thế nhưng các nhà khoa học cho biết những loại hoa có màu sắc rực rỡ hấp dẫn ong bướm nhiều hơn. Đặc biệt có loại hoa chỉ thích hợp với một vài loại đến tìm hút mật mà thôi.
Ngoài ra còn nhiều điều thú vị khác về hoa, ong bướm, chim chóc được ánh sáng khoa học rọi đến.
Hoa cỏ nở đầy trên trái đất với muôn mầu muôn vẻ, thế nhưng chúng không phải luôn luôn có mầu sắc tươi đẹp như vậy mà đã biến chuyển từ những hình dáng kém hấp dẫn trước kia.
Các mẫu hóa thạch cho thấy các loài hoa thời xa xưa chẳng có nhiều màu sắc và hình dáng rất đơn sơ, khoảng 100 triệu năm trước. Thế rồi chúng biến chuyển để thu hút các loài ong bướm đến hút mật hay phấn hoa.
Tại Úc công trình nghiên cứu của giáo sư Adrian Dyer của đại học RMIT soi sáng nhiều chuyện liên quan đến vấn đề nầy.
Nói đến ong bướm, đây là hai tiếng mà người Việt chúng ta thường nghĩ đến nghĩa bóng nhiều hơn, khi liên tưởng đến tình trạng đôi lứa hay luyến ái trong ca dao cũng như trong các tác phẩm văn học.
Nào là trong Kiều có câu, " Con ong đã tỏ đường đi lối về.." "Ong bướm dập dìu" để chỉ các vương tôn công tử tìm đến đóa hoa biết nói vào buổi xuân thời.
Trở lại đề tài khoa học về chuyện Màu sắc hoa nào hấp dẫn bướm ong nhất ?
Có nhiều câu chuyện do nghiên cứu khoa học tại Úc, dẫn đến các kết quả khác lạ.
"Do tính chất tách biệt của lục địa Úc với các phần khác trên thế giới, việc nầy được xem là một cuộc biến chuyển song song, nhưng diễn ra một cách độc lập. Chúng tôi đã thử nghiệm điều đó tại Nepal và lên một độ cao khoảng 4500 mét, một lần nữa chúng tôi thấy các loại hoa thường biến đổi, với các tín hiệu rõ ràng để thích hợp với hệ thống thị giác của loài ong". Tiến sĩ Dyer nói.
Các loài hoa với sắc thắm rực rỡ ,thường khuyến dụ các loài ong bướm bay đến để hút nhụy, thế nhưng theo cuộc nghiên cứu khoa học gần đâ,y sự kiện không phải luôn luôn theo cách thức như vậy.
Các mẫu hóa thạch cho thấy, những loài hoa thời cổ đại có những hình dáng đơn sơ, cũng như không có nhiều màu sắc như ngày nay.
Các nhà khoa học tin rằng, ngày xưa các loại hoa có dáng vẻ chẳng hấp dẫn, như có màu vàng hay màu xanh lá u tối, trước khi chúng biến chuyển suốt 100 triệu năm, để trở thành loài hoa có màu tươi sáng và rực rỡ như chúng ta thấy ngày nay.
Các loài hoa biến chuyển theo cách thức như vậ,y để hấp dẫn các loài ong bướm đến hút mật, với loài ong chuyên sống về mật và phấn hoa, trong khi các loài chim như chim hút mật, được gọi là honeyeater, chuyên sống bằng mật của hoa.
Theo Phó Giáo sư Adrian Dyer thuộc đại học RMIT ở Melbourne, thì loài bướm và ong nhìn thấy các loại hoa theo một cách khác biệt với con người và nhiều loại hoa đã biến chuyển màu sắc, cho thích hợp với hệ thống thị giác đặc biệt của chúng.
Hoa Jessamine ở Carolina Hoa kỳ và loài ong thấy như thế nầy Source: ABC source
Ông cho biết các cuộc nghiên cứu cho thấy, có sự liên kết chặt chẻ giữa các loại hoa thường có màu xanh dương và trắng, là màu sắc mà các loài ong có thể nhận ra dễ dàng nhất, cũng như có thể phân biệt với các loài hoa khác.
Mối quan hệ nầy được thấy rõ ở phần bắc bán cầu, thế nhưng tiến sĩ Dyer và các đồng nghiệp, cũng thiết lập mối quan hệ tương tự giữa các loài hoa và loại ong bản xứ tại Úc.
"Do tính chất tách biệt của lục địa Úc với các phần khác trên thế giới, việc nầy được xem là một cuộc biến chuyển song song, nhưng diễn ra một cách độc lập. Chúng tôi đã thử nghiệm điều đó tại Nepal và lên một độ cao khoảng 4500 mét, một lần nữa chúng tôi thấy các loại hoa thường biến đổi, với các tín hiệu rõ ràng để thích hợp với hệ thống thị giác của loài ong". Tiến sĩ Dyer nói.
Vấn đề đặt ra là: loài ong thấy được những gì?
Với mắt thường của chúng ta, có thể phân biệt được 3 màu sắc khác nhau, đó là đỏ, xanh dương và xanh lá cây.
"Các kiểu mẫu nầy như những tấm bảng chỉ đường, để bao cho loài ong biết phải đi theo đường nào để kiếm mật. Vì vậy tương tự như các mũi tên chỉ đường, chúng chỉ ra những nơi quan trọng của loài hoa. Các loại hoa luôn biến chuyển nhưng có các tín hiệu, nên những con chim hay ong hút mật sẽ dễ dàng tim ra nguồn mật trong hoa". Tiến sĩ Dyer cho biết.
Loài ong không thấy được màu đỏ, thế nhưng chúng có thể thấy được hai màu xanh dương và xanh lá cây, cũng như màu cực tím. Điều nầy có nghĩa là các màu sắc sẽ trông khác biệt, so với những gì chúng ta thấy và chúng sẽ thấy những gì, mà chúng ta không thể thấy được.
Chẳng hạn như nhiều loại hoa có mật màu cực tím hướng dẫn, loài ong có thể thấy được nhưng loài người không nhìn thấy và báo cho các con ong biết, nơi nào để tìm mật trong một đóa hoa.
Loài chim hút mật New Holland Source: ABC sources
"Các kiểu mẫu nầy như những tấm bảng chỉ đường, để bao cho loài ong biết phải đi theo đường nào để kiếm mật. Vì vậy tương tự như các mũi tên chỉ đường, chúng chỉ ra những nơi quan trọng của loài hoa. Các loại hoa luôn biến chuyển nhưng có các tín hiệu, nên những con chim hay ong hút mật sẽ dễ dàng tim ra nguồn mật trong hoa". Tiến sĩ Dyer cho biết.
Một khác biệt khác là loài ong có mức độ thị lực sắc bén so với con người. Mức độ nầy là những gì mà các y sĩ nhãn khoa trắc nghiệm, khi quí vị đọc các hàng chữ hay con số trên một tấm bảng, để xem quí vị có thể đọc được các chữ số từ một khoảng xa hay không.
So sánh với con người, loài ong có thị lực tinh tế đến mức không ngờ.
Không giống như một thấu kính lớn trong đôi mắt con người, loài ong có con mắt có nhiều mặt, có thể nhìn gần chứ không thể nhìn xa hơn được.
Tiến sĩ Dyer cho biết, " Chúng thực sự chỉ nhìn thấy các loại hoa khi đến gần với một mức độ hợp lý, có thể ít hơn là 50 đến 60 centimet".
Việc nầy khiến cho loài ong xử dụng đến mùi vị hơn là nhìn thấy, để tìm thấy hoa ở một khoảng xa.
Còn đối với các loài chim, thì sao?
Tại nhiều nơi trên nước Úc, các loại cây bản địa thường biến chuyển để nở những hoa màu đỏ, đặc biệt để hấp dẫn các loài chim chóc.
Vài loại chim thấy các màu như tím, xanh dương, xanh lục và đỏ, vốn được mô tả là là nhạy cảm với màu tím. Những loài chim khác lại nhạy cảm với màu cực tím, bởi vì chúng có thể thấy được một quang phổ nhiều màu sắc rộng hơn, trong đó bao gồm cả màu cực tím.
"Chúng tôi thường nghĩ các loại ong là có lợi cho loài hoa, thế nhưng thực sự chúng chỉ quan tâm đến mật mà thôi, chứ không chịu khó làm công việc rải các phấn hoa, để hoa được thụ tinh. Loài ong bay đến với hoa, có thể làm tổn hại cho đóa hoa và xô đuổi những loài hút phấn khác. Vì vậy nó có thể là một lợi thế, khi loài hoa hướng đến các khách hàng đặc biệt của chúng". Tiến sĩ Dyer nói. Image
Nhà nghiên cứu Mani Shrestha, thuộc đại học RMIT và cũng là nghiên cứu gia của đại học Monash cho biết, hầu hết các loại chim hút phấn hoa để lấy mật, thuộc họ chim hút mật như loài chim spinebill ở các tiểu bang miền đông, thường có bộ lông màu đen dài khoảng 15 centimet, với chiếc mỏ cong xuống, lớn hơn loài chim sâu thường thấy ở Việt Nam.
Một loại thứ hai cũng thuộc họ hút mật, là wattlebird màu vàng, có các vằn sọc như chim sẻ, cũng như loại két có mắt màu bạc và lông màu cầu vồng, nhưng thuộc một họ khác biệt, đều có tầm nhìn nhạy cảm với màu cực tím.
Các nhà khoa học cho rằng, nhiều loại hoa chuyển sang màu đỏ thắm, để lôi cuốn các loại chim chứ không phải là ong, có thể liên quan đến ý niệm là "chia phần các tài nguyên".
Trong việc lấy phấn hoa, việc chia phần tài nguyên xảy ra khi một loại cây hấp dẫn đối với một nhóm các loài chim hút phấn hoa, trong khi loại trừ một nhóm khác.
"Chúng tôi thường nghĩ các loại ong là có lợi cho loài hoa, thế nhưng thực sự chúng chỉ quan tâm đến mật mà thôi, chứ không chịu khó làm công việc rải các phấn hoa, để hoa được thụ tinh. Loài ong bay đến với hoa, có thể làm tổn hại cho đóa hoa và xô đuổi những loài hút phấn khác. Vì vậy nó có thể là một lợi thế, khi loài hoa hướng đến các khách hàng đặc biệt của chúng". Tiến sĩ Dyer nói.
Còn trong trường hợp, nếu không có chim hay ong thì sao?
Hòn đảo Macquarie nằm ở giữa đường từ Tân tây Lan đến Nam Cực trong Thái bình Dương, chẳng có ong hay các loài chim nào đến hút phấn hoa.
Thay vào đó, vai trò hút phấn hoa tại đây được giao cho một loại ruồi.
Các con ruồi có các màu sắc khác biệt với chim và ong, có nghĩa là các loại hoa chuyển biến sang các màu sắc hoàn toàn khác nhau.
Thay vì là màu xanh dương, màu hồng hay màu đỏ tươi, mà mọi người có thể nhìn thấy trong các khu vườn tại Úc, các loại hoa trên đảo nói trên lại có màu xanh lục lẫn trắng kem.
Loài ong có sọc xanh trên lưng Source: ABA source
"Các con ruồi dường như có một hệ thống thị giác đặc biệt, khi chúng nhìn thấy 4 loại màu sắc khác biệt, và dường như chúng ưa thích không đổi với những loại có màu vàng. Với màu xanh lục pha vàng chanh, là màu chúng rất thích. Chúng không có sở thích giống như loài ong và vì vậy các loại hoa biến chuyển theo một cách thức khác nhau". Tiến sĩ Dyer cho biết.
Vậy thì loại hoa nào quí vị trồng trong vườn, hấp dẫn chim và ong?
" Loài ong bản địa như ong ruồi không có nọc nói trên và loại ong có dải màu xanh dương trên thân, chúng tôi đang tìm hiểu loại hoa nào mà chúng thích nhất. Thế nhưng tôi nhận thấy, loại ong có dải lưng xanh hút mật các loài hoa khác biệt, đặc biệt là thuộc các giống cây bản địa, và do đó chúng thích những loại hoa bản địa của nước Úc. Nếu quí vị muốn lôi cuốn chim có đến vườn của mình, quí vị nên trồng các loài hoa có màu đỏ rực, giống loại hoa watarah hay grevillea". Tiến sĩ Dyer nói.
Chim spinebill ở miền đông nước Úc Source: ABA source
Thế nhưng cũng có một cách khác, cả ong mật lẫn ong bản địa của Úc chẳng hạn, như loại ong ruồi không có nọc, có tên khoa học là Tetragonula carbonaria, có sở thích bẩm sinh đối với các loài hoa có màu xanh dương và màu trắng.
Và theo giáo sư Dyer, các loài ong bản địa lại ưa thich những loài hoa bản địa.
" Loài ong bản địa như ong ruồi không có nọc nói trên và loại ong có dải màu xanh dương trên thân, chúng tôi đang tìm hiểu loại hoa nào mà chúng thích nhất. Thế nhưng tôi nhận thấy, loại ong có dải lưng xanh hút mật các loài hoa khác biệt, đặc biệt là thuộc các giống cây bản địa, và do đó chúng thích những loại hoa bản địa của nước Úc. Nếu quí vị muốn lôi cuốn chim có đến vườn của mình, quí vị nên trồng các loài hoa có màu đỏ rực, giống loại hoa watarah hay grevillea".
Xin nói thêm loại hoa watarah là một loại giống hoa bản địa Úc có 5 họ, từ loại có thân nhỏ cho đến loại có cây mộc tương đối nhỏ, sống ở các vùng đông nam nước Úc như New South Wales, Victoria và Tasmania.
Loại nổi tiếng nhất có tên là Telopea speciosissima, có hoa lớn màu đỏ rực và được New South Wales tôn vinh là loại hoa biểu tượng cho tiểu bang nầy.
Còn loại grevillea còn được gọi là hoa nhện spider flowers, có khoảng 360 giống khác nhau, trổ hoa đỏ quanh năm và dễ dàng sinh sống ở các điều kiện thổ nhưỡng khác nhau, từ các rừng nhiệt đới cho đến những nơi đất đai trống trải.
