Hu ia ol Stolen Jeneresen?

KINCHELA BOYS HOME

Kinchela Boys Home Aboriginal Corporation. AAP Credit: SUPPLIED BY KINCHELA BOYS HOME ABORIGINAL CORPORATION/PR IMAGE

Ostrelia i kat wan saed blo histori we i nogud mo plante pipol i no save ol samting blong lem yet. Folem taem we olgeta blo Yurop i bin kam festaem lo Ostrelia, i kat Aborijinal mo Tores Stret Aelan pikinini we oli bin karemaot from famli blem lo wan sistem mo putum lo sam haos blo pipol we i no Indijenis. Ol nogud samting blo hemia i bin mekem se ol pikinini ia i karem bigfala makmak mo hart blo olgeta i stap soa longtaem. Soa ia i stap yet naoia, mo oli karem i koko lo ol niufala jeneresen tu. Be sam komuniti ia i stap mekem wan positiv jenj lem. Tete yumi luksave olgeta olsem we oli laef afta trabol ia, Stolen Jeneresen.


Key Points
  • Sam taosand blong pikinini i oli lo kavman bin fosem hem blo ko from famli blem insaed long komuniti blo ol waetman nomo.
  • Ol nogud samting blo hemia i bin mekem se ol pikinini ia i karem bigfala makmak mo hart blo olgeta i stap soa longtaem
  • Komuniti i stap mekem olgeta harem gud long hat from kalja mo sapot.
  • Edukesen mo tingting blo ful kantri hemi importen blo helpem hemia
Bifo yu ridim storian ia, wan wonin i stap: Storian ia i kat sam samting insaed lem we save mekem hed mo hat blo yu i kranke olsem toktok lo saed blo rabis samting we i mekem hat blong ol pipol i nogud tumas o i fraet, karemaot pikinini from famli blem mo i sharem storian blo sam Aborijinal mo Tores Stret Aelan pipol we oli ded finis.

From stat lo 1910 kasem 1970s, sam taosan pikinini blo Aborijinal mo Tores Stret Aelan komuniti i bin ko from haos blem long wan polisi blo kavman. Ol pikinini ia i bin stap lo sam bigfala ples blo kavman blo kipim olgeta insaed o i bin stap wetem sam narafala famli we i no Indijenis.

From wanem oli bin karemaot pikinini ia?

Shannan Dodson, wan Yawuru woman blong ples klosap lo Broome mo hemi CEO blong Healing Foundation, i talem se sam nogud samting i stap bihaen long rison blong karemaot pikinini ia.

“Wanem we i brekem hart blo yumi long saed blo Stolen Jenereson i from se bitim ten taosen pikinini i bin ko mo hemia blong risen blo mekem olgeta ko insaed long wan narafala kalja we i no Aborijinal kalja mo folem fasin blem. Mo i rili blong separatem olgeta from famli, kalja, komuniti mo lanwis blem. Fulap pikinini ia i bin safarem abius mo plante i neva bin luk famli blem bakagen.”

Oli bin tagetem pikinini from se pikinini i moa isi blong akseptem evri samting we oli talem lem mo blong sakemaot kalja blem. Famli blem, plante taem oli bin kiaman lem, blong talem se pikinini i ded finis o talem long pikinini se famli blem i nomo wantem hem.

Be from no tumas pepa blong rikodem hemia i stap, hemi no isi blong save hamas namba blo pikinini stret i bin ko. Be sam i tingse i klosap lo wan from tri Aborijinal mo Tores Stret Aelan pikinini i bin ko from famli blem. Wanem we i stret i se evri komuniti blo Aborijinal mo Tores Stret Aelan pipol i bin harem ol samting ia bigwan, mo makmak blem i stap yet.
Stolen Generations Accept Apology From Kevin Rudd On Sorry Day
CANBERRA, AUSTRALIA - FEBRUARY 13: Members of Australia's Stolen Generation react as they listen to Australian Prime Minister Kevin Rudd deliver an apolgy to indigenous people for past treatment on February 13, 2008 in Canberra, Australia. The apology was directed at tens of thousands of Aborigines who were forcibly taken from their families as children under now abandoned assimilation policies. (Photo by Mark Baker-Pool/Getty Images) Credit: Pool/Getty Images

Pikinini ia i bin ko wea?

Fulap pikinini ia i bin ko lo ples blo kavman mo jyoj raon lo kantri.

Oli bin kolem hemia wan domitori o senta blo lanem wan samting. I kat ol stronfala rul long saed blo ol samting we pikinini i save mekem o no save mekem. Oli bin lusum aidentiti blo bifo mo karemaot wan niufala nem, lanwis mo relijon.

Plante brata mo sista i bin ko lo tufala ples mo sam ples i kipim bebe nomo insaed lem.

Lo 1943, taem we hemi kat fo yia nomo, Anti Lorraine Peeters, wan Gamilaroi mo Waliwan woman, oli bin fosem hem blo ko tugeta wetem sam handred nara gel long Cootamundra Domestic Training Home blong Aborijinal Gel, long Niu Saot Wel. Tufala brata blem i bin ko lo Kinchela Aborijinal Training Home blong ol boi.

“Sapos yu bin fogetem fasin blong ol waetman, bae oli panisem yu hariap,” hemi talem.

“Mifala nokat janis blong toktok lo saed blong Aborijnal kalja. Taem we yu kat fo yia nomo mo oli mekem ol samting ia i stap fas lo hed blo yu, ale bae yu foketem ol fasin blo Aborijinal mo lanem ol fasin blo waetman. Taem we oli panisem mifala lo plesia, hemia i nogud stret.”

Blong nekis ten yia ia, Anti Lorraine i bin wok olsem wan haos gel blo sam waet famli.

Naoia hemi wan stronfala vois blo olgeta we oli laef afta trabol ia, mo hemi bin mekem Marumali Program, wan samting blo mekem olgeta we i bin stap lo stolen jenereson ia i kam moa helti insaed lo hat mo maen blem bakagen.
Shannan Dodson CEO Healing Foundation.png
Shannan Dodson CEO Healing Foundation

Wanem rabis samting we i mekem hat blong olgeta i nogud tumas o i fraet we ol olfala oli pasem ikam daon long ol famli long olgeta yia we i pas?

Rabis samting we i mekem hat blong man i nogud tumas o i fraet i stap yet wetem pikinini, famli blem mo komuniti blem.

Sam yangfala i stap tete mo oli no save gud oli blong wea, blong wanem famli o rison blong mekem ol samting we oli mekem lo evridei, Anti Lorraine i talemaot.

“Hemi wan samting we oli no stretem, mekem se i koko yet mo mekem ol narafala problem we ikam bigwan moa. Spos mifala no stretem rod ia wetem famli blo mifala, bae i neva save stop.”

From se lo taem bifo i nokat sistem blo sapot, rabis samting we i mekem hat blong olgeta i nogud tumas o i fraet i bin ko lo ol pikinini afta oli bin luk se hat blo mami, dadi o bubu blem i stap soa.

Oli kolem hemia rabis samting we i mekem hat blong olgeta i nogud tumas o i fraet we ol olfala oli pasem ikam daon long ol famli long olgeta yia we i pas.

Sam blong olgeta we oli laef afta trabol ia toktok lo saed blo pikinini blem, oli talem se hemi hadwok tumas blo sapotem hem, fromse oli no bin kroap insaed long wan ples wetem lav insaed lem, Shannan Dodson i talemaot.

“Sam i bin talem se from ol nogud samting ia, oli stap sad from oli bin pasem lo ol pikinini blem. Mo mifala lukse hemia bae i kam bak bakagen wetem ol niufala jenereson. Hemia from wanem mifala stap kolem hemia wan samting we oli pasem ikam daon long ol famli long olgeta yia we i pas.”

Ol samting we yu save luk lem blong rabis samting we i mekem hat blong olgeta i nogud tumas o i fraet we ol olfala oli pasem i kam daon long ol famli long olgeta yia we i pas hemi famli i brokbrok, vaelens, sam i stap lo kalabus, tekem laef blo hem wan mo tekem drak o dring tumas alkol.

Naoia komuniti i stap wok blong finisem hemia wetem wan fasin blong mekem se olgeta bae i harem gud long hat blem.
Australian Aboriginal Girl Visiting the Doctor
A vital component of healing is education—ensuring that all Australians understand the truth about the Stolen Generations. Credit: davidf/Getty Images

Wanem fasin blo mekem se yu harem gud long hat i luk olsem?

“Mi tingse fasin blo mekem se yu harem gud long hat hemi wan samting we i no semak blo yumi evriwan, be yumi save se olgeta we i stap laef yet afta ol rabis samting ia i nidim mekem jyois blong hem wan nomo,” Shannan Dodson i talem.

Taem blong mekem se yu harem gud long hat i minim se bildim bakagen ol famli mo mekem komuniti i strong oltaem. Hem tu i minim se bildim bakagen aidentiti mo praed blong olgeta. Koneksen wetem graon, kalja mo lanwis i helpem hemia.

Oli we i stap laef yet afta long rabis samting ia i talemaot se oli nidim sharem save blem mo toktok fri long saed blo rabis samting we i bin kam long taem bifo.

“Long sekel mo taem blong holimgeta, yu stap mekem ol samting blong mekem se oli harem gud long hat blem,” Anti Lorraine i talemaot long saed blo wok blem lo Coota Gel Aborijinal Korporesen, wan krup we i bin stat from olgeta we i bin stap lo Cootamundra Haos.

“Oli toktok lo saed blem, oli harem gud long hat from hem, from toktok mo sharem tingting nomo. Mo taem we oli mekem olsem, oli mekem se bae ol narafala neva save fogetem olgeta.”

Intergenerational Trauma Animation, The Healing Foundation

Storian ia i kat vois blo wan man we i ded finis insaed lem.

Edukesen mo talem ol samting tru

Wan nara samting blem hemi edukesen, blong mekem se evriwan blo Ostrelia i andastandem gud ol rabis samting we i kam bifo.

“Nara samting hemi ol pipol we i no Aborijinal, bae mi wantem luk olgeta kivim pikinini blem wan janis blong lanem stret histri blo kantri ia,” Aunty Lorraine i askem, “mo fasin blo sakemaot ol sistem we i stap mo mekem ol sistem bakagen fromse ol polisi we i stap lo saed blo mifala hemi reisis tru, i stap yet from reisis samting nomo.”
Australia Commemorates National Sorry Day
Leilla Wenberg, a member of the Stolen Generation removed from her parents car at 6 months of age, holds a candle during a National Sorry Day commemorative event at the Royal Prince Alfred Hospital on May 26, 2009 in Sydney, Australia. National Sorry Day has been held annually on May 26 since 1998 to acknowledge the wrongs that were done to indigenous families of the stolen generation. Credit: Sergio Dionisio/Getty Images

Naoia bae oli save mekem wanem?

Long wan bigfala impoten taem lo 2008, Prae Minista lo taem ia Kevin Rudd i bin talemaot wan sori lo oli blo Stolen Jenereson, pikinini blem mo famli blem.

Wanem we i bin folem hemia hemi sam samting blo bildim niufala samting, olsem wan ples blo mekem se oli harem gud lo hat blo olgeta - Healing Fondesen.

Olgeta mo famli blem i nidim fulap sapot oltaem, Shannan Dodson i talem.

“Organaisesen blo mifala i stap askem from wan nasonel basket blo mekem se oli harem gud lo hat blem, fromse hem bae i leftemap jastis blo olgeta blo Stolen Jenereson bifo moa blem hemi ded.”

From ol samting olsem Marumali, sapot blong Healing Fondesen mo tingting blong komuniti, bae ol olfala oli pasem ol samting blong mekem se oli harem gud long hat i kam daon long ol famli blo olgeta bae i save stap yet lo fiuja.

Tru wan blo hemia tu bae i nidim evirwan lo Ostrelia blo harem stori helpem olgeta blo karem stori blem bakagen.

Sabskraeb long o folem Ostrelia Eksplen podkas blong luk moa importan samting mo toksave blong helpem niufala laef blong yu long Ostrelia.   


Sapos yu kat sam kweston o tingting ia, sendem wan email i kam long


Share
Follow SBS Bislama

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Bislama-speaking Australians.
Ease into the English language and Australian culture. We make learning English convenient, fun and practical.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service