Ntsiab lus tseem ceeb:
- Yog tias koj ntsib tej tsiaj qus nyob ntawm koj tsev los yog nyob ib ncig koj tsev, ces tsis txhob mus thab zes lawv thiab xyuas kom koj tej tsiaj yug ntawm tsev thiab tej me nyuam tsis txhob mus ze lawv.
- Yog tias tsim nyog ces xav kom hu tej neeg paub tswj tej tsiaj qus ntawm yus zos los yog tej nom tswv zos mus pab.
- Cov kev npaj chaw nyob rau tej tshiaj qus ib puag ncig yus lub tsev tsis yog yuav tau txiaj ntsim rau tej tsiaj no xwb tab sis cov kev nrog xyuas kom muaj tej hav zoov nroj tsuag xyoob ntoo ntawm yus lub zos kuj yuav tau txais txiaj ntsim rau tib neeg cov kev noj qab nyob zoo thiab.
Yus yuav ntsib/pom tej tsiaj qus ntawm yus lub tsev npaum li cas ntawm Australia?
Cov kev cia li ntsib tej tsiaj qus yam tsis nco faj yeej yog ib feem ntawm cov kev ua lub neej ntawm teb chaws Australia. Tsis hais yog cov kev ntsib tej qav ntsuab nyob ntawm yus chav tsev plob, ntsib ib tug mab nkaum ntawm yus lub ruv tsev, los yog ntsib ib tug wombat nyob hauv ib lub qhov av hauv qab yus lub tsev, tej tshiaj qub nyiam los nyob ntawm yus tej tsev yog tias lawv nrhiav dej haus, zaub mov noj los sis ib qho chaw sov so thiab ib qho chaw nyob uas pov puag lawv.
Thaum uas Dr Jacinta Humphrey uas yog ib tug urban ecologist tau mus nyob nws lub tsev tam sim no ntawm Melbourne, ces nws yeej tau hnov ib co suab txawv txawv ntawm nws lub ruv tsev.
Jacinta tshab txhais tias "Kuv txheeb tau tias muaj ib pab mab uas muaj 4 tug nyob saum ruv tsev. Lawv kuj yog tej tsiaj ntxim hlub heev tab sis ib nyuag tsw ntxhiab me ntsis, thiab peb yeej tsis xav kom lawv nyob saum ruv tsev vim txhawj tsam lawv ua rau ib yam dab tsi puas."
Yuav ua dab tsi yog yus pom tej tsiaj qus ntawm yus lub tsev?
Tom qab tau hu tej neeg paub thiab muaj ntawv tso cai tswj thiab pab tej tsiaj qus tuaj pab, ces Jacinta thiajtau nruab ib lub qhov rooj uas tawm tau xwb nkag tsis tau rov qab mus lawm rau saum nws lub ruv tsev.
Nws hais tias "Txhais tias tej mab yeej muaj peev xwm tawm tau yam nyab xeeb thaum hmo ntuj tab sis tsis muaj peev xwm nkag tau rov qab mus nyob rau qhov chaw ntawd ntxiv lawm. Tsis tas li ntawd los peb kuj tau npaj ib lub thawv rau ntawm ib tsob ntoo ntawm peb hauv ntej tsev kom lawv tau ib qho chaw nyob tshiab thiab. Thiab txawm tias twb tau ob xyoos tom qab tuaj los tseem muaj ob tug mab nyob ntawm lub tawv peb tau npaj ntawd thiab."
Yog tias yus ho ntsib tej tsiaj qus ntawm yus tsev los yog ib ncig yus tsev yam tsis nco faj, ces Jacinta muaj ib co lus taw qhia yooj yooj yim qhia rau sawv daws.
Thawj yam ces cia lawv nyob lawv. Tsis txhob muab lawv nqa, tsis txhob kov lawv thiab ua tib zoo xyuas kom yus tej tsiaj thiab yus tej me nyuam tsis txhob mus ze lawv. Ob tuaj ces hu ib tug kws paub tswj tej tsiaj qus kom qhia seb tsim nyog yus ua dab tsi los yog hais kom ib tug twg tuaj pab yus.Dr Jacinta Humphrey
Tej zaum yus kuj muaj peev xwm hu xov tooj rau lub koom haum pab cawm tej tsiaj ntawm yus zos los sis yog ho xyuas kom tau ib co lus taw qhia los ntawm yus tus nom tswv zos.

Australian magpie on a railing. Credit: Talha Resitoglu - Pexels
Ho yuav muaj peev xwm pab txheeb tau tej tsiaj qus nyob ntawm yus lub tsev li cas?
Ecologist Tanya Loos uas yog ib tug ecologist thiab yog tus sau phau ntawv: Living with Wildlife: A Guide for Our Homes and Backyards taw qhia kom yees tus tsiaj ntawd daim duab yog tias tau txais kev nyab xeeb ua tau. Vim yuav muaj peev xwm pab txheeb tau tej tsiaj no.
Tanya hais tias "Tsis hais yuav zoo li cas li, xav ua tswj tus kheej kom tus, thiab xyuas kom yus xav paub xav pom tej tsiaj no, vim yog tej yam uas tsuas pom muaj tsawg tsawg xwb uas yuav muaj teeb meem tsis zoo dab tsi los ntawm cov kev tau ntsib tau pom tej tsiaj no yam tsis nco faj yog tias yus tsis txhob txav ti tej tsiaj no. Yus yeej muaj caij txheeb tej tsiaj no tias seb yog hom tsiaj dab tsi thiab txoj xub ke twg yog txoj zoo tshaj plaws rau yus ua."
Txawm tias tej zaum Australia yog lub teb chaws uas nto npe tam li yog ib lub teb chaws muaj tej tshiaj qus ntau yam uas yuav tsim tau kev phom sij heev, suav tej nab muaj taug nrog, tab sis yog tias yus tsis txhob thab lawv ces kuj yuav tsis muaj teeb meem dab tsi rau yus thiab.
Tej tshiaj qus uas phom sij tshaj plaws tsim nyog yus paub txog ces yog tej nab muaj taug, tej kangaroos loj, tej noog loj li cov neeg cassowaries, los yog qee hom kab laug sab. Yog li ntawd thiaj xav kom tsis txhob mus phlws, txhob kov los yog txhob puag tej tsiaj ntawd. Txawm yog mab kiab los tej zaum yeej muaj peev xwm khawb yus thiab.Ecologist Tanya Loos
Tab sis cov kev pom tej tsiaj qus ntawm yus tsev los yog qab vag tsib taug feem ntau tsuas yog ib co xwm txheej uas pom luv luv xwb, vim tej zaum tej tsiaj ntawd tsuas los hla xwb thiab lawv yeej mus rau lawm qhov lawm. Tej tsiaj no tej zaum kuj yuav yog tej mab, tej koalas, echinas (Australia hom tsaug me me), kangaroos thiab ntau yam noog thiab ntau yam tsiaj ntshav txias (li nab qa, nab, vaub kis, kheb etc)
Tanya hais tias "Nco ntsoov tsis txhob mus ze tej tsiaj qus uas nyob nyob cia li los rau ntawm yus tsev. Ua tib zoo xyuas kom yus tej me nyuam thiab tej tsiaj nyeg li dev thiab miv tsis txhob mus ze rau ntawm tej tsiaj qus ntawd."
READ MORE

Snakes | Living with Aussie Wildlife
Cov kev pom tej tsiaj qus los rau ntawm yus tsev los yog ib ncig yus tsev tsuas yog ib co xwm txheej uas tej tsiaj los rau ib lub caij luv luv xwb, yog li Jacinta thiaj hais tias kom nco qab ntsoov xyuas kom yus muaj kev lom zem thiab vim rau qhov Australia yeej yog lbu teb chaws uas muaj ntau hom tsiaj qus txawv uas tsuas muaj ntawm lub teb chaws no nkaus xwb thiab.
Jacinta tshab txhais tias "Yeej muaj tej tsiaj yus me nyuam uas pub mis rau me nyuam noj tshaj 80 feem pua ntawm teb chaws no tsuas muaj nyob rau ntawm teb chaws Australia no xwb — yeej tsis muaj rau lwm qhov chaw twg hauv ntiaj teb li. Yog li ntawd cov kev tau pom tej tsiaj no ntawm peb tej nroog thiaj yog tej yam tshwj xeeb heev li."

Possums on a nesting box. Credit: Nangak Tamboree Wildlife Sanctuary.
Yuav pab saib xyuas tej tsiaj qus muaj nyob hauv tej nroog ntawm yus thaj chaw li cas?
Jacinta hais tias nyob rau tej chaw ntau qhov ntawm nroog uas tsis tshua tej ntoo, hav khaub los yog hav zoov nyob ze ntawd ces yog tej yam tseem ceeb uas peb yuav tau nrog saib xyuas tej tsiaj qus ntawm tej nroog li xyuas kom nrhiav tau ib co chaw nyob raws li qhov tsim nyog rau lawv nyob thiab.
"Piv txwv li peb muaj peev xwm cog tej xyoob ntoo ib txwm muaj ntawm thaj chaw ntawd, cog tej nyom, tej nrog tsuag thiab tso tej pob zeb, tog cav ntoo thiab tej hmoov ntoo rau peb tej vaj zaub, los yog npaj ib qho chaw muaj dej rau tej noog tau haus los yog tau da dej, nruab tej thawv ntoo kom tej mab los yog tej leeb nkaub tau chaw nyob, los yog kom tej muv tau nyob, tsis txhob siv tej kuab taug nyaum li tej tshuaj tua kab, tua nroj los yog tej tshuaj lom nas, thiab xyuas kom peb tej mis nyob twj ywm hauv lawv tej nkuaj hauv tsev."
Tanya hais tias yog tej yam tseem ceeb uas yog tias yus coj tej ntoo noj txiv rau ntawm yus tej vaj zaub, ces xav kom yus nrhiav tej ntaub vij tsam haum coj los khwb npog pov puag yus tej txiv kom tsis txhob muaj teeb meem dab tsi rau tej tsiaj qus.
Nws hais tias "Yog tias yus siv tej ntaub vij tsam yuam kev coj los npog thiab khwb yus tej txiv xyoob txiv ntoo, ces yeej yuav ua rau muaj ntau yam tsiaj mus khuam daig, tsis hais leeg nkaub los yog puav. Yog tias ho muaj tej xwm txheej no tshwm sim, ces xav kom hu rau lub koom haum pab cawm tej tsiaj qus kiag tam sim ntawd vim cov kev daib moo, ntaub vij tsam no ua rau tej tsiaj ntawd ntshai heev. Yog li ntawd thiaj xav kom siv tej ntaub vij tsam uas khoob cov qhov loj zog tsis txhob siv cov muaj tej qhov ua fiab me me ntom ntom heev."
Tanya kuj tshab txhais ntxiv tias yog tej yam tseem ceeb uas tsis txhob pub zaub mov rau tej tsiaj qus noj, thiab ua tib zoo xyuas kom yus tej thoob rau khoom seem txheej kaw ntom nti.
Txawm tias pheej ua rau yus xav pub zaub mov rau tej tsiaj qus noj los xav kom tsis txhob pub. Tab sis nruab/tsim ib qho chaw da dej rau txhua yam tsiaj qus vim rau qhov yog tej yam tseem ceeb heev rau lub caij huab cua kub sov heev.Ecologist Tanya Loos
Yeej muaj tej noog ntau yam yeej los rau ntawm tej vaj zaub los nrhiav zib paj haus los sis los noj tej kab, ces tej zaum thiaj ua rau tej noog cia li ya yuam kev los tsoos yus tej qhov rais.
Tanya hais tias "Yog tias muaj ib tug noog ya los tsoo qhov rais ntawm tsev, thiab tus noog ntawd tseem ciaj, ces kom siv ib daim ntaub me me maj mam ua tib zoo muab qhwv tso rau hauv ib lub thawv ntawv thiab hu rau lub koom haum pab cawm tej tsiaj qus ntawm yus zos los yog hu rau ib lub chaw kho tsiaj ntawm yus lub zos."

Sulphur-crested Cockatoo gnawing on hand railing Source: iStockphoto / Ken Griffiths/Getty Images/iStockphoto
Tanya hais tias "Yeej muaj peeb coob tus nyiam cov noog magpies lub suab quaj, los yog tej suab noog leeb nkaub ntau tsos kob uas quaj nrov heev los sis tej mab uas ntxim hlub heev ntawm peb tej vaj zaub. Thiab tej zaum yus kuj ntsib ib tug kangaroo ntawm yus qab vag tsib taug los yog pom ib tug nab loj ntawm ib qho chaw so ua si, chaw noj mov nraum zoov uas npuab rau lub tsev?"
"Tej tsiaj no yog ib feem ntau ntau yam uas pab kom Australia yog ib lub teb chaws zoo heev. Yog li ntawd thiaj xav kom siv lub cib fim uas nyob nyob tsis nco faj txog cia li muaj tej tsiaj qus los ntawm yus tsev no kawm kom paub txog tej tsiaj uas txawv thiab tsuas muaj ntawm lub teb chaws no nkaus xwb thiab hu rau tej koom haum pab cawm tej tsiaj qus uas muaj peev xwm pab yus kom paub thiab nkag siab txog tej tsiaj no thiab koom nyob nrog lawv yam tau txais kev nyab xeeb nrog tej phooj ywg tsiaj tshiab no."
Jacinta tshab txhais tias cov kev muaj tej tsiaj qus kuj yog tej yam tseem ceeb uas tau txais txiaj ntsim ntau yam pab kom tib neeg tau txais kev noj qab nyob zoo thiab.
"Yeej tau muaj ib co kev teeb txheeb tau qhia tias yog tias muaj tej nroj tsuag xyoog ntoo thiab tsiaj txhu ntau ntawm yus tej zos ces kuj yuav tau txais txiaj ntsim pab kom tib neeg tau txais kev noj qab nyob zoo, ntsib kev kaj siab thiab tau sib ntsib sib cuag nrog lwm tus thiab. Tej neeg uas nyob rau tej chaw uas muaj ntoo ntau dua, muaj tej noog los yog lwm yam tsiaj txhu yeej yog cov neeg uas muaj kev zoo siab dua thiab tau txais kev noj qab nyob zoo dua."
Yog li ntawd cov kev paub tias yuav ua li cas thaum pom tej tsiaj qus los rau ntawm yus tsev los yog ib ncig yus tsev ntawd thiaj yuav pab kom yog tej yam zoo rau ob tog tsis hais rau tib neeg los yog rau tej tsiaj qus ntawd.
Thiab yeej muaj ntau cov koom haum pab cawm thiab tu saib xyuas tej tsiaj qus ntawm tej xeem ntawm teb chaws Australia li hauv qab no:
- NSW: WIRES 1300 094 737
- VIC: Wildlife Victoria (03) 8400 7300
- QLD: RSPCA QLD 1300 264 625
- NT: Various services
- ACT: ACT Wildlife 0432 300 033
- TAS: Bonorong Sanctuary 0447 264 625
- SA: SA Fauna Rescue (08) 8289 0896
- WA: Wildcare Helpline (08) 9474 9055
Subscribe los yog caum mloog tej xov xwm kaw ua suab Australia Explained kom paub txog ntau yam xov xwm tseem ceeb thiab tej lus taw qhia kom koj pib tau lub neej tshiab ntawm teb chaws Australia.
Yog tias koj muaj ib co lus nug dab tsi los yog muaj ib co tswv yim dab tsi? Ces xa email rau peb rau ntawm australiaexplained@sbs.com.au