ခဲကနံၣ်အံၤ ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်လၢဘၣ်တၢ်ကတိၤအီၤသကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤအိၣ်အါန့ၢ် ၁ဝဝ ကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ကျိာ်တနီၤန့ၣ် ပှၤကတိၤအီၤအိၣ်ထဲစှၤကိးဖိ ဒီး အါတက့ၢ်န့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢ အကလီၤမၢ်ကွံာ်တစိၤသး နာ်သက့ ကျိာ်လၢ အဘၣ်တၢ်က့ၤမၤမူထီၣ်က့ၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.
တနံၤအံၤ အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ် တၢ်ပာ်ဖျါအကူာ်အံၤအပူၤန့ၣ် ပကဃုသ့ၣ်ညါသကိး အီစထြ့လယါကီၢ်ပှၤထူလံၤဖိကျိာ်လၢအလီၤဆီလိာ်အသးဒီး က့ၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢကျိာ်န့ၣ် လၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒီးပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတခါ— တၢ်စံးပာ်အိၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်လၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်န့ၢ် ကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
Cathy Trindall မ့ၢ်ဝဲ Aboriginal Languages Trust, ပှၤထူလံၤဖိကျိာ်တၢ်ကရၢကရိ ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤခံဂၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢကျိာ်န့ၣ် မ့ၢ်အဝဲအနီၣ်ကစၢ်တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်တခါဒ်လဲၣ်န့ၣ် အဝဲရှဲပၠးအီၤဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအတဲဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ်ယၤလၢယမ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်. ခီဖျိလၢသ့ၣ်ညါကျိာ်အဃိ, ယသ့ၣ်ညါယထံယကီၢ်ဒီး ယထံယကီၢ်သ့ၣ်ညါယၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်ညါပလၢၢ်ဘၣ်လၢ နအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ထွဲဘၣ်ဘျးလိာ်သးဒီးတၢ်တမံၤမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်တခါအသိး တၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဃာ်ကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအမူအဒါတခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်သ့ၣ်ညါထံကီၢ်အံၤအဂ့ၢ်အကျိၤတခါန့ၣ်လီၤ. ယပာ်ကဖၢလၢသးလၢယအမ့ၢ် ပှၤ Gomeroi Murri Yinnar ဖိတဂၤ လၢအဟဲန့ၢ်လၢ နယူဆီၣ်သ်ဝံမုၢ်နုာ်ကလံၤစိာ်, မ့ၢ်ဝဲ Narrabri ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံးသူအလီၢ်ဒီး ယသ့ၣ်ညါလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢယဘၣ်ထွဲဒီးအီၤ ခီဖျိယမံၤ, ယကျိာ်, ယလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ တဲဘၣ်ယၤလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်ယလီၢ်ယကျဲန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲ ၂ဝ၂၁ နံၣ် တၢ်ဃုထၢကမျၢၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ် ပှၤထူလံၤဖိလၢအကတိၤ အဘီရကၠံၤနၢၤ မ့တမ့ၢ် ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲဒၢၤ အကျိာ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲ ၇၇,ဝဝဝ ဂၤန့ၣ်လီၤ.
တချုးလၢပှၤယူရပၤဖိဟဲနုာ်လီၤဆီလီၤအိၣ်ဆိးဒ်ဘၣ်အခါ ကျိာ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤကျိာ်အကယၤအါမး တၢ်ကတိၤအီၤ သကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်ကျိာ်လၢတၢ်ကတိၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်အိၣ်ပှဲၤကျိာ်လဲၣ်?
John Gibbs စံးဝဲဒၣ် တၢ်စံးဆၢအီၤအကျိၤအကျဲအိၣ်ဝဲစှၤကိးဘိန့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ် ပှၤပာ်ကဖၢလၢသး Wiradjuri ကလုာ်ခွါတဂၤ လၢအဟဲန့ၢ်လၢ နယူဆီၣ်သ်ဝံမုၢ်နုာ်တကပၤဒီး မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Research and Education Group — တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကရူၢ် ပှၤရဲၣ်ကျဲၤပၢဆှၢတၢ်အခိၣ်ဒိၣ်ဖဲ Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, AIATSIS တဂၤန့ၣ်လီၤ.
“နမ့ၢ်ဆိကမိၣ်ထီၣ်ထဲလၢ ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လီၤဆီ လၢနတဲတၢ်မနုၤလဲၣ် ပှၤဖဲနဟံၣ်ခိၣ်ဟံၣ်ဃၢၤ တနၢ်ပၢၢ်အီၤဘၣ်န့ၣ်, ကျိာ်လီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါန့ၢ် ၂၅ဝ ကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်လၢကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤဂ့ၢ်ဝီအတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်တခါစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပှၤအီစထြ့လယါဖိအတၢ်ကတိၤအဲကလံးကျိာ်ဒီး ပှၤအမဲရကၤဖိအတၢ်ကတိၤအဲကလံးကျိာ်န့ၣ် နမ့ၢ်ကွၢ်လၢအကျိၤအကျဲန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဒ်သိးသိး နာ်သက့ ဒ်ပမ့ၢ်ပှၤအီစထြ့လယါဖိအသိး ပပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤ ပတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲထဲတခါ လၢအတမ့ၢ်ဒ်သိးပှၤဂုၤပှၤဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်ကွၢ်အီၤလၢပှၤဂ့ၢ်ဝီ တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ်န့ၣ်, အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်သူကျိာ်လီၤဆီလိာ်အသးအိၣ်အါန့ၢ် ၆ဝဝ တုၤ ၈ဝဝ ကျိာ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲပှၤယူရပၤဖိဟဲနုာ်လီၤဆီလီၤအိၣ်ဆိးတဘျီ ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ စှၤလီၤကွံာ်ဝဲချ့မးန့ၣ်လီၤ.
AIATSIS တၢ်ကရၢကရိအံၤမၤဝဲဒၣ် တၢ်ဃုထၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကတိၤကျိာ် — လၢအမ့ၢ်, National Indigenous Languages Survey န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂ဝ၁၉နံၣ် တၢ်ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်လၢခံကတၢၢ်တဘျီအတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ် ခဲကနံၣ်အံၤ ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်လၢတၢ်သူအီၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်က့ၤမၤမူထီၣ်ကဒါက့ၤအီၤန့ၣ်အိၣ်တ့ၢ်က့ၤဒၣ်ထဲ ၁၂၃ ကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
Leonora Adidi မ့ၢ်ဝဲပှၤသ့ပှၤဘၣ်လၢတၢ်ကျိးထံကျိာ် ဒီးမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤကတိၤကျိးထံတၢ်ကတိၤဒီးပှၤကျိးထံလံာ် ဟဲန့ၢ်လၢ ပှၤထူလံၤဖိ Torres Strait Islands တဂၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤ Torres Strait Islander ဖိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ပှၤတကရူၢ်လၢအအိၣ်ဒီးလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလီၤဆီဒီး ပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဖဲအဝဲသ့ၣ် ကရူၢ်ဒၣ်ဝဲအပူၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ် ဒီး လီၢ်ကဝီၤကျိာ်လီၤဆီလိာ်အသး ဃုကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
“ဖဲ Torres Strait Islands ကရူၢ်အပူၤန့ၣ်, ပှၤအိၣ်ဖဲ Torres Strait မုၢ်နုာ်ဒီး တၢ်ခၢၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် အကတိၤကျိာ်အိၣ်ဝဲတကျိၤ လၢအဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤအကျိာ်တခါန့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ် ကျိာ်လၢတၢ်ကတိၤအီၤဖဲ Torres Strait မုၢ်ထီၣ်တက့န့ၣ် တၢ်ကိးအီၤလၢ Papuan ကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ပကအိၣ်ဒီး Papuan တၢ်ကတိၤလၢတၢ်သူညီနုၢ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် နာ်သက့ အဝီၢ်သြဲဒီး တၢ်ကတိၤဖျၢၣ်အခီပညီန့ၣ် တနၢ်ပၢၢ်လိာ်အသးဘၣ်.”
Torres Strait Island Creole တၢ်ကတိၤကျိာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကျိာ်တၢ်ကတိၤလၢအကျဲၣ်ကျီလိာ်အသးဒီး အီစထြ့လယါအဲကလံးကျိာ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးခဲကနံၣ်အံၤ တၢ်ပာ်အီၤဒ်အမ့ၢ်ပှၤတဝၢအကျိာ်တခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲအီစထြ့လယါတၢ်ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်စရီဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် (ABS) တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ်စံးဝဲဒၣ် ကျိာ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်လၢတၢ်ကတိၤအီၤအအါကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကျိာ်လၢအအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဒ်ဖဲသကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤဒီး Torres Strait န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကတိၤအီၤန့ၣ်လီၤ. ကျိာ်အကလုာ် ၁ဝဝန့ၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢအအိၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အပူၤလၢအကလီၤမၢ်ကွံာ် ဒီး ကျိာ်အိၣ်ဒၣ်ထဲ ၁၂ကလုာ်လၢ ပှၤဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကတိၤအီၤဒ်အမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်ကျိာ်မိၢ်ပှၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ.
ဖဲပှၤယူရပၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးဆီလီၤတဘျီ, ခီဖျိလၢ ဖဲန့ၣ်အခါ တၢ်ပာ်လီၤ တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ဃုာ်တၢ်သနူသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အီၤဒီး ထုးကွံာ်အီၤဖဲအဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤဒီး အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိ ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဘူးကလၢၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲန့ၣ်အခါ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်တြီအဝဲသ့ၣ်လၢအကကတိၤအနီၣ်ကစၢ်အကျိာ် နာ်သက့ ပှၤနီၤနီၤန့ၣ်ကတိၤခူၣ်သူၣ်ကစုဒု အဝဲသ့ၣ်အနီၣ်ကစၢ်အကျိာ်ဒီး ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤလီၤအီၤဆူအဝဲသ့ၣ်စၢၤသွဲၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်လၢအမံဘၣ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် Mr Gibbs ရှဲပၠးအီၤဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ကျိာ်လၢတၢ်တကတိၤအီၤဘၣ်အိၣ်လံဖးယံၤဖိလံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပကိးအီၤလၢ ကျိာ်မံဘၣ်သး, ပတကိးအီၤကျိာ်သံ မ့တမ့ၢ် ကျိာ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဘၣ်. တၢ်အံၤမ့ၢ်ခီဖျိလၢ တၢ်လၢ အမံဘၣ်အသးန့ၣ် နက့ၤထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤပၢၢ်ထီၣ်က့ၤအီၤသ့ဝဲအဃိန့ၣ်လီၤ.”
ခဲကနံၣ်အံၤပှၤအီစထြ့လယါဖိလၢ အပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ တၢ်အကါဒိၣ်လၢတၢ်က့ၤမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်က့ၤ ဒီး စးထီၣ်သူၣ်လီၤကဒါက့ၤ ပှၤထူလံၤဖိအကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, တၢ်ယုၢ်န့ၢ် တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲအမံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်သူပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ကတိၤကျိာ်ဟဲအါထီၣ်.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်က့ၤမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်က့ၤပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအဘံဘူကီခဲတခါန့ၣ်လီၤ. Leonora Adidi စံးဝဲဒၣ် ဖဲကျိာ်တနီၤန့ၣ်ဟဲက့ၤမူထီၣ်ကဒါက့ၤအခါ, မ့မ့ၢ်ကျိာ်တနီၤနီၤန့ၣ် ပှၤကတိၤအီၤအိၣ်ဒၣ်ထဲတစဲးဖိန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်လၢကျိာ်လီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဝဲအါကလုာ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
“ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်. ပတမ့ၢ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတခါလၢအကတိၤကျိာ်ထဲတခါဧိၤဘၣ်. ဘၣ်ဃးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢတၢ်ကပာ်လီၤအီၤလၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ လၢကက့ၤမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်က့ၤကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်, တၢ်တာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒ်လၢ ပှၤလၢအအိၣ်ဖှိၣ်သကိးတပူၤဃီ သူကျိာ်တခါဃီန့ၣ်လီၤ.”
AIATSIS တၢ်ကရၢကရိအံၤ ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်ဝဲဒၣ် လံာ်လဲၢ်တၢ်ကွဲးနီၣ်, လံာ်ကၠၢနၢၢ်ဒီး တၢ်ဂီၤမူတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါသ့ၣ်တဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် လၢအဘၣ်ဃးဒီး ပှၤယူရပၤဖိလၢအဟဲနုာ်လီၤသီ အတၢ်ဘျးစဲအိၣ်ဒီး ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ပှၤထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲဒၢၤ သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီလၢအဝဲသ့ၣ်ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်န့ၢ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ သူဝဲဒၣ်အီၤဖဲပှၤတၢ်ဝၢတၢ်မၤလိဖုၣ်ကိးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်က့ၤကျိာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
AIATSIS ကရၢအံၤ ဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤစ့ၢ်ကီးဝဲကျိၣ်စ့လၢ တၢ်ကဆဲးကျံးထုးထီၣ် လံာ်ခီယ့ၤ လၢကျိာ်အါန့ၢ် အကျိာ် ၂ဝန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်က့ၤထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤကျိာ်န့ၣ် တမ့ၢ်ထဲအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကတိၤဖဲလံာ်အပူၤဘၣ်. ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤကမူထီၣ်က့ၤအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်က ကတိၤအီၤန့ၣ်လီၤ.
Cathy Trindall အသးခုဒိၣ်မးမ့ၢ်လၢအဝဲအလံၤခွါ ကလဲၤထီၣ်ဝဲဒၣ် Gumbaynggirr Giingana Freedom School လၢအမ့ၢ်ကၠိလၢတၢ်အိးထီၣ်အီၤသီ ဒီးမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤထူလံၤဖိ လၢအကတိၤကျိာ်ခံကလုာ်အကၠိ အဆိကတၢၢ်တဖျၢၣ် ဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အံၤတမ့ၢ်ထဲလၢတၢ်မၤလိန့ၢ် တၢ်အမံၤအသၣ် ဒ်သိး dolphins (ညၣ်တီသွ့) မ့တမ့ၢ် whales (ညၣ်လူၤခိၣ်) ဘၣ်. တၢ်လၢနကမၤလိန့ၢ်အီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်လဲၤဟးဃုသ့ၣ်ညါလီၢ်ကဝီၤအဂ့ၢ်အကျိၤတခါခါအခါ, အဝဲသ့ၣ်ကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် Dreaming — တၢ်မံမီၢ် အကျဲ. အဝဲသ့ၣ်ကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် Creation—တၢ်ဘၣ်တ့ အတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်. အဝဲသ့ၣ် ကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲ dolphins ညၣ်တီသွ့ န့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်ဃဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤ လၢအကဘျးစဲန့ၢ်အဝဲသ့ၣ် လၢအက့ၤကဒါဆူ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ထွဲအလီၢ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်က့ၤမၤမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်က့ၤ ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်မူးမူးနီၣ်လၢ တၢ်ကျိးထံတၢ်ကတိၤဒီး တၢ်ကျိးထံလံာ်လဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်တခါစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
Lavinia Heffernan မ့ၢ် Pintupi-Luritja ပှၤကတိၤကျိးထံတၢ်ဒီး ပှၤကျိးထံလံာ်လဲၢ်တဂၤ လၢအမၤတၢ်ဖဲ, NAATI — National Accreditation Authority for Translators and Interpreters — ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤကတိၤကျိးထံတၢ်ဒီးပှၤကျိးထံလံာ်လဲၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါကရၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်တိာ်ကျဲၤလၢ တၢ်ကျိးထံပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “ပမၤသကိးတၢ်ဒီးပှၤလၢ အဲကလံးကျိာ် တမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်ကျိာ်မိၢ်ပှၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး တဘျီတခီၣ် အဲကလံးကျိာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကျိာ် ယဲၢ်ခါတခါ မ့တမ့ၢ် ဃုခါတခါ လၢအဝဲသ့ၣ်ကတိၤအီၤန့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤ အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲဒၢၤ ကျိာ်လၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒီးလံာ်အုၣ်သးန့ၣ်အိၣ်ဝဲ ၉၆ ခါ လၢအဟဲန့ၢ်လၢကျိာ် ၂၇ကလုာ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ဟဲမူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်ဝဲလံန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၂ဝ၁၇နံၣ်န့ၣ် တၢ်ပာ်လီၤဝဲသဲစးတၢ်ဘျၢအဆိကတၢၢ် လၢတၢ်ကဒီသဒၢပှၤထိလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သဲစး — Aboriginal Languages Act န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်သိးကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံ လုၢ်လၢ်ဆဲးလီၤတၢ်န့ၢ်သါအပူၤ ဒီး ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပၢဝဲဒၣ်အဝဲသ့ၣ်အကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
Mr Gibbs စံးဝဲဒၣ် တၢ်ဆီတလဲလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဖဲပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ခီဖျိလၢပှၤလၢ အက့ၤမၤမူထီၣ်က့ၤအဝဲသ့ၣ်အကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆီတလဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ်ပှၤတဝၢအါန့ၢ် ၃၁ခါ က့ၤမၤမူထီၣ်က့ၤ အဝဲသ့ၣ်အကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤမူထီၣ်က့ၤကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအတီၢ်ပူၤ နက့ၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်က့ၤ ပှၤလၢအကကတိၤလီၤတၢ်လၢ ကျိာ်အကလုာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
လၢတၢ်ကကၢၤဃာ်ကတီၤက့ၤ ပှၤထူလံၤဖိကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် Ms Heffernan တဲဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် ပှၤစဲၤနီၣ်လၢကျိာ်ဒ်သိးအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အမူအဒါအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. “ပှၤစဲၤနီၣ်လၢကျိာ် ဒ်သိးယၤသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်စးထီၣ်သူၣ်လီၤက့ၤ ပှၤထူလံၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိ တၢ်ကတိၤကျိးထံဒီးတၢ်ကျိးထံတၢ်, ဒီး ဆဲးကတိၤကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်ကျိးထံကျိးအတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကနၢ်ဟူဘၣ်အီၤ, ဖးဘၣ်အီၤ ဃုာ်ဒီး လံာ်လဲၢ်တၢ်ကွဲးန့ၣ်လီၤ.”
