အဝဲစံးလၢ တၢ်အံၤ ကမၤစၢၤ တၢ်မၤစှၤလီၤတၢ်ဆၢကတီၢ်ဒီး ကျိၣ်စ့ လၢပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး အိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် ဒီးကွၢ်ဃုတၢ်သုးအိၣ်ဆူအီစထြ့လယါကီၢ် အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲအဝဲကတိၤလီၤတၢ်ဖဲ ပဒိၣ်တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤတၢ်ကစီၣ်ဖဲခဲဘါရၣ်အခါ Mr Burke တဲဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်ဆီတလဲလၢအဘၣ်ဃး တၢ်ကကးတံာ်လီၤကွံာ်စ့တၢးစရီသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဒုးထီဒါ စ့တၢးစရီ လၢအမၤတၢ်ပျိးလဲစ့သူဆူစ့ဝါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလၢပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲတုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအခါ ဒ်သိးတဘၣ်အိၣ်ခိးတၢ်ဖးယံၤဘၣ်တဂ့ၤအဂီၢ် ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဂ့ၢ်ဝီကိတိာ် Tony Burke တဲဖျါထီၣ်ဝဲ ပဒိၣ်အတၢ်ဆိကမိၣ်ထံဘၣ်ဃး တၢ်ပာ်ပနီၣ် ကီၢ်ချၢတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲပဒိၣ်စရီတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ် အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလီၤစိၤ (permanent migrants) လၢအမၤတၢ်မၤပတီၢ်ဖုၣ်န့ၢ် အဝဲသ့ၣ် အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲ အစှၤကတၢၢ် ၆၂ဝ,ဝဝဝ ဂၤန့ၣ်လီၤ.
Mr Burke တဲဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ထံၣ်အံၤ ဖဲအဝဲကတိၤလီၤတၢ်ဖဲ National Press Club အဆိကတၢၢ်တဘျီ ဒ်သိးထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဂ့ၢ်ဝီကိတိာ်တဂၤအသိး အခါန့ၣ်လီၤ.
ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤန့ၣ် တၢ်ကဘၣ်မၤတၢ်ဆီတလဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဝဲနာ်သက့, Mr Burke စံးဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ ပာ်ပနီၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ဖဲမဟိတနံၣ်န့ၣ်, လၢဆူၣ်ချ့တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ ပှၤမၤတၢ်ဖိအဂီၢ်လံာ်ခီကီၢ်န့ၣ် ၂၁,ဝဝဝ, လၢကၠိသရၣ်သရၣ်မုၣ်လံာ်ခီကီၢ်အဂီၢ်န့ၣ် ၄၃ဝဝ, လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ၁၅,၅၂၄, ဒီးလၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လံာ်ခီကီၢ်အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ် ပဟ့ၣ်လီၤအါထီၣ်အီၤအိၣ်ဝဲသၢဆးန့ၣ်လီၤ.”
ဒီးအဝဲစံးဝဲဒၣ် ဒ်သိးကမၤလၢပှဲၤအီစထြ့လယါကီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်အဂီၢ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအါထီၣ် လံာ်ခီကီၢ်လၢ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ တၢ်ကဘၣ်မၤအီၤနီၣ်နီၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
“ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့မ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤအဲၣ်ဒိးဒီၣ်တဲာ်စှၤလီၤအီၤတခီ အလီၢ်အိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ရှဲပၠးဝဲအဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်တဲဝဲ တၢ်ဆါဟံၣ်ဖဲလဲၣ်တဖျၢၣ်လၢ အတလိၣ်ဘၣ်မၤပှဲၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢၤဘၣ်, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အလီၢ်ဖဲလဲၣ်တခါ လၢအတလိၣ်ဘၣ်သိၣ်လိ လံာ်မိၢ်ပှၢ်ခဲလၢာ်လၢၤဘၣ်, တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်တၢ်တိာ်ကျဲဖဲလဲၣ်တခါ လၢအအဲၣ်ဒိးအိၣ်ခိးတၢ်ယံၤထီၣ်, လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်တိာ်ကျဲၤလၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်ဟံၣ်ဃီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်တမၤန့ၢ်ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢၤဘၣ်တခီ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အလီၢ်အိၣ်လၢ ပသူၣ်ထီၣ်အီၤကဘၣ်ဝံၤပာ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် ဒီးအလံာ်ခီကီၢ် တလဲၤခီဖျိအသးလၢတၢ်မၤစၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအပူၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်တာ်တၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် Mr Burke သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်အီၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် အဝဲအကရူၢ်အံၤ မၤစ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်မၤလၢ တၢ်ကဘှါရှဲ တၢ်သူကမၣ် တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ဖဲပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ, လၢအကသူအဝဲသ့ၣ် တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အလီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်နုာ်လီၤမၤဝဲတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂုၤအဂၤ, လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ဟးဆှၢတၢ်အီၣ် မ့တမ့ၢ် ဘၣ်နီ သိလ့ၣ်ဒိးလဲ Uber သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် တချုးလၢ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟဲတုၤဒ်ဘၣ်အခါ တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဆိပာ်စၢၤ အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်တိာ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အဝဲအံၤန့ၣ် ပတမၤဘၣ်အီၤနီတဘျီဒ်ဘၣ်. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လၢအကီခဲဘံဘူတခါ လၢပဒိၣ်ဘှါရှဲအီၤန့ၢ်တအိၣ်နီတဖုဒ်ဘၣ်. နာ်သက့ ပအိးထီၣ်အီၤ ပမၤအီၤမ့ၢ်န့ၢ်န့ၣ်, ကမ့ၢ်တၢ်မၤနၢၤတခါလၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကမ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤနၢၤလၢ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂီၢ်, ဒီး အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်ကမၤအသးဒ်လဲၣ် — တၢ်အၢၣ်လီၤလၢ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤပာ်ဒီး ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤနၢၤ စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.”
Mr Burke ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤစ့ၢ်ကိးဝဲဒၣ်လၢ အကကးတံာ်လီၤဝဲဒၣ် တၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ် တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိ လၢအအိၣ်ဖဲ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသနူတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ လၢအကဲထီၣ်မ့ၣ်ဆၣ်လၢ တၢ်မၤဝါထီၣ်စ့သူ ဒီး crypto scams —ခြ့ၣ်တိၣ်တၢ်လီတၢ်ဝ့ၤ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဖျိထီၣ်ကၠိဝံၤဟးထီၣ်ကွံာ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအခါ, အဝဲသ့ၣ် စ့တၢးစရီ လၢအအိၣ်ကလီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢ တၢ်ကိးအီၤ တၢ်ဆှၢကျိၣ်စ့လၢအတဖိးသဲစးဂ့ၢ်ဝီဘၣ်, လၢပှၤမၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ ဘၣ်ဃး တၢ်လဲလိာ်စ့သူဆူစ့ဝါ သ့ၣ်တဖၣ်သူအီၤန့ၣ်လီၤ.
Mr Burke စံးဝဲဒၣ် အဝဲမၤတၢ်မၤဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဒီး ဖၠၣ်စိမိၤကၠိသ့ၣ်တဖၣ် လၢမၤစၢၤဟ့ၣ်နီၤလီၤဝဲတၢ်ကစီၣ်အံၤဆူ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
“စ့တၢးစရီလၢ တၢ်သူအီၤလၢကျိၤကျဲဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပစ့တၢးသ့ၣ်တဖၣ် ကးတံာ်လီၤကွံာ်အီၤအိၣ်ဝဲ ၂၂,ဝဝဝ ခါလံန့ၣ်လီၤ. ထံချၢကီၢ်ချၢကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ် အလီၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ကဘၣ်တဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ, အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ်စ့တၢးစရီအဂ့ၢ်အကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အံၤန့ၣ်, တၢ်အံၤအတမ့ၢ်ထဲလၢ တၢ်မၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဘၣ် — ခီဖျိလၢနမၤတၢ်ဒ်အံၤအဃိန့ၣ် အတမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ထဲနမၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဘၣ်, တၢ်အံၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် နဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အိၣ်သးတခါလၢ တၢ်ကမၤန့ၢ်တၢ်အဘျုးလၢဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, မၤန့ၢ်တၢ်အဘျုးလၢ တၢ်စိာ်ဆါခူသူၣ်ကသံၣ်မူးဘှီး, တၢ်အိၣ်သးတနီၤနီၤန့ၣ် နးဒိၣ်န့ၢ်ဝဲတၢ်အံၤ, လၢအမ့ၢ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်မၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ကရၢကရိပာ်လီၤအီၤမူးမူးနီၣ်နီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲလါအီကၢး တၢ်တၢၣ်ပီၣ်သကိး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂ့ၢ် အတၢ်တီၣ်ဖျါထီၣ်အပူၤန့ၣ်, ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢတၢ်အံၤအဂီၢ်ကရူၢ်, Activate Australia's Skills တဲသကိးဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢအဘၣ်ဃး အီစထြ့လယါကီၢ် အတၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲဖဲစဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၢ်အပူၤအဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပာ်လီၤန့ၢ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအလီၢ်အကျဲမ့ၢ်ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါ ဒီး တၢ်သူအီၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၢ်တၢ်အံၤန့ၣ် ကရူၢ်အံၤ တယာ်ဝဲလၢ ကိးနံၣ်ဒဲးန့ၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် အမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အံၤ ကဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒီလၣ် ၉ဘံလယၢၢ် မ့တမ့ၢ် တနံၤန့ၣ် အကဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒီလၣ် ၂၅ကကွဲၢ်န့ၣ်လီၤ.
Mr Burke အတၢ်ဆှၢနုာ်လၢ တၢ်ကတူၢ်လိာ် ကီၢ်ချၢ တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် စဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၢ် လၢအလိၣ်ဘၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတနီၤ တူၢ်လိာ်မုာ်ဝဲဒၣ်အီၤ လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး Master Builders Australia ခီပနံၣ်အခိၣ်ဒိၣ် Denita Wawn န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် လၢထံကီၢ်အံၤ တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤ အတၢ်လိၣ်ဘၣ်အဂီၢ် အလီၢ်အိၣ်လၢ ပဒိၣ်ကဘၣ် မၤပိၣ်အါထီၣ်ဝဲ ပှၤမၤတၢ်ဖိ ၁ဝဝ, ဝဝဝ ဂၤဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤထီဒါတၢ်ကရၢ အခိၣ် Sussan Ley စံးဝဲဒၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးအဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်ဒ်ဝဲဒၣ်တခါလၢ Mr Burke တမၤဘၣ်အီၤဘၣ်, ဒီး လၢအမ့ၢ်တၢ်တခါလၢယတဲဝဲဒၣ် တၢ်တူၢ်လိာ် ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးအနီၣ်ဂံၢ်အါအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အဝဲအံၤ အတမ့ၢ် ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး မ့တမ့ၢ် ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ကမၣ်ဘၣ်. ယမ့ၢ်တ့ၢ်ပှၤသုးလီၢ်အဆိးဆူအီစထြ့လယါကီၢ်တဂၤ, ဒီး ဖဲလဲၤတပူၤလၢ်လၢ်န့ၣ် ယထံၣ်လိာ်ယသးဒီး ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢ အပှဲၤဒီးတၢ်လီၤကမၢကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အါမး. ဒီးယပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ အဝဲသ့ၣ်တၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်သ့ၣ်တဖၣ်. ဒီး အဝဲသ့ၣ် တၢ်ဃုထၢလၢကဟဲဖဲဆူအီစထြ့လယါကီၢ်, ပမၤလၤကပီၤဝဲတၢ်အံၤကိးမုၢ်နံၤဒဲးန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ တၢ်လၢပတဘၣ်သးပ့ၤနီၣ်အီၤဘၣ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပဒိၣ်အခဲအံၤတဖုအံၤ လၢခံနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး လၢအကကွဲၢ်, ဒီးဖဲပတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ခံနံၣ်လၢ (တၢ်တူၢ်လိာ်ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး) အအါကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.”
Ms Ley စံးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ အဝဲပၣ်တံၣ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်သးလၢ ကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤနုာ်ကီၢ်သနူလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤအဂီၢ် ဒီး ဘၣ်ဃးတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤ တၢ်သုးလီၢ်အိၣ်ဆိး အတၢ်ဆီၣ်သနံးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲပာ်ပနီၣ်ဝဲဒၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
