Key Points
- တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအိၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်သံ ဒီး ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်ဝဲဒၣ် ပှၤထူလံၤဖိအကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဟ့ၣ်လီၤဝဲကမျၢၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် လၢအတပၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးဘၣ်.
- ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤဝဲတၢ်ကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဖီၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဃာ်ဝဲလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ, ဒီး မၤဝဲတၢ်တာ်တၢ်ဒီး တၢ်ထံၣ်သံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢပျဲၢ်စီၣ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး TikTok ဒီး Instagram သ့ၣ်တဖၣ် ရှဲပၠးအါထီၣ်န့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်ကွၢ်လၢတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤန့ၣ်, အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကစီၣ်တဝၢအက့ၢ်အဂီၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်လီၤတူာ်လီၤကာ်န့ၣ်လီၤ. လၢညါအခါ လံာ်တၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ကွဲၤလ့လိၤ, ဒီး ကွဲၤထံၣ်ဟူ အတၢ်ပာ်ဖျါ ပှၤထူလံၤဖိန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆံးတၢ်စှၤ မ့တမ့ၢ် မ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤတူာ်လီၤကာ်, လၢအထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤ ကမျၢၢ်အတၢ်ထံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ဖဲယသးစၢ်အခါန့ၣ်, တၢ်ကစီၣ်တဝၢလၢအကဲခၢၣ်စးပှၤအိၣ်ဖှိၣ်ဂီၢ်မုၢ်န့ၣ်အတအိၣ်အါဘၣ်. ခဲကနံၣ်အံၤ ပဘိးကၢ်ကွံာ် တၢ်တြီတံာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒီး မၤလၤကပီၤ Blak တၢ်မံၤလၤသၣ်ကပီၤ အတၢ်ဂ့ၤမးသ့ၣ်တဖၣ် — ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ပှၤထူလံၤဖိအကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ပှၤနၢ်ဟူဘၣ်အီၤ သကုၤဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်အပူၤအဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢအတလီၤနာ်ဘၣ်ဒီးမုာ်သူၣ်မုာ်သးသပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲဒၣ် Leanne Djilandi Dolby အတၢ်စံးတၢ်ကတိၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲန့ၣ် အမိၢ်တကပၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Noongar, Yamatji Naaguja Nunda ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤ ဒီး လၢအပၢ်တကပၤန့ၣ် Yawuru, Gija, ဒီး Gooniyandi ကလုာ်ဒူၣ်န့ၣ်လီၤ.
Adam Manovic အဲးဒမ် မ့းန့းဘ့ၣ်, မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ခါဘံ ခါဘံ, Gorreng Gorreng ကရဲၤ ကရဲၤ, ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်ခွါတဂၤ, လၢအမ့ၢ် First Nations Media Australia (FNMA) ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤသဃဲၤတဂၤ, ဒီး National Indigenous Television (NITV) တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအခိၣ်ဒိၣ်တဂၤ, အမဲာ်ညါအဝဲမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး The First Nations Digital Inclusionvisory Group အကရၢဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါအက့ၢ်အဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ဂ့ၢ်ပိာ်ထွဲထီၣ်အခံသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤန့ၣ် အဝဲရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
Mr Manovic စံးဝဲဒၣ်, “မ့ၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ လၢအပူၤကွံာ် ၁၉၉ဝ နံၣ်စးထီၣ်သီ လံာ်တၢ်ကစီၣ်ဒီးကွဲၤလ့လိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်, ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ် လၢတၢ်ဂ့ၢ်တခါခါအဖီခိၣ်အိၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ အတၢ်စိကမီၤလုၢ်ဘၢန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်, လၢအပာ်ဖျါထီၣ် ပှၤလၢအတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ် ပှၤထူလံၤဖိအက့ၢ်အဂီၤ, လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်သံတၢ်ထံၣ်လၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
အပူၤကွံာ်တယံၤဒ်ဘၣ်တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲလၢ အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိလၢအဆိကမိၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ လၢအပာ်ဖျါအဝဲသ့ၣ်ပှၤတဝၢအဂ့ၢ်အကျိၤ ပှဲၤဒီးတၢ်ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါန့ၣ် အိၣ်ဒၣ်ထဲခွံမျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
Left: Tanja Hirvonen. Centre: Adam Manovic. Right: Leanne Djilandi Dolby ( Credit: SBS)
တၢ်တြီတံာ်လၢတၢ်ရဲၣ်ကျဲၤပာ်လီၤအီၤမူးမူးနီၣ်နီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်သနာ်က့န့ၣ်, လၢပှၤထူလံၤဖိတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ကရၢကရိ လီၤဂာ်ဒ်သိး FNMA သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် တၢ်တြီတံာ်တာ်လၢတၢ်ရဲၣ်လီၤပာ်အီၤမူးမူးနီၣ်နီၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲထီဘိန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၢ်လံၤအဃိ ကဲထီၣ်နီၣ်ထိၣ်တၢ်တြီ လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်ရၤလီၤ အတၢ်လဲၤတုၤယံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီန့ၣ်, တၢ်ကစီၣ်တဝၢမုၢ်ကျၢၢ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟးဆှဲးဝဲဒၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်သံလၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ် သနာ်က့န့ၣ်, တၢ်ဂ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်ဃး ပှၤထူလံၤဖိ လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Adam Manovic စံးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤ ပှၤထူလံၤဖိ လၢကဖီၣ်ဂၢၢ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်နီၣ်ဝံာ်ခံတခါလၢတၢ်ကလဲၤခီဂာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ တၢ်တာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကစီၣ်တဝၢအသနၢၣ်
လၢတၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, တၢ်တာ်တၢ်ဒီး တၢ်ထံၣ်သံသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကစီၣ်တဝၢ ပျဲၢ်စီၣ်ဒ်သိး FNMA ဒီး NITV သ့ၣ်တဖၣ် အသနၢၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. သကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ FNMA တၢ်ကရၢကရိ ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤန့ၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်အါန့ၢ် အဂၤ ၅ဝဝ ဒီး ဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးဝဲ တၢ်သိၣ်လိလၢပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကနုာ်လီၤမၤတၢ်ဖဲ တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢ NITV န့ၣ်ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ ၂ဝဝ၇နံၣ်လီၤ. အခဲအံၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဖဲ SBS အပူၤ စးထီၣ်လၢ ၂ဝ၁၂နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. ကွဲၤထံၣ်ဟူအံၤ မၤဝဲတၢ်မၤဒ်သိးပျဲၢ်စီၣ်တခါလၢ အတဲဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီစဲၤစဲၤလၢအဘၣ်ဃး ပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲဒၢၤ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢတၢ်စးထီၣ်မၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ် တၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤကအိၣ်အဂီၢ် Adam Manovic ဂဲၤလိာ်ဝဲလၢ ပဒိၣ်ကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤထူလံၤဖိ ခီဖျိတၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤသဲစးတဆီန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “တၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဃာ်ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ပာ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ် ခီဖျိလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဃာ် ကျိာ်ဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလၢစၢၤသွဲၣ်ခါဆူညါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပအဲၣ်ဒိးမၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်ဖီၣ်ဃာ်တၢ်ကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတလီၤမၢ်ကွံာ်ဘၣ်—အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢတၢ်ပှဲၤလၢပမ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပျဲၢ်စီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်တာ်တၢ်ဒီး တၢ်ထံၣ်သံ, မ့ၢ်တၢ်စိာ်ကဖီထီၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ, ဒီး ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဂ့ၢ် တၢ်တဲဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ လၢအဆဲးကလၤဝဲဒၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၣ်ကီၢ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
First Nations hub of inner knowledge, traditional culture and lore.
တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ပာ်ဖျါန့ၣ်ဒိဘၣ်ဝဲအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်?
ဖဲအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤအကျါ တၢ်ပာ်ကဲလိာ်နီၣ်ကစၢ်အသးဒီး တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်အဂီၢ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ကဲခၢၣ်စးတၢ်ဂဲၤလိာ်အသနၢၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်ကွၢ်က့ၤလၢတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤန့ၣ်, တၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါတၢ်ဒိတဲာ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲဒၣ် တၢ်အဲၣ်ကလုာ်ဒွဲသနူလၢအပှဲၤဒီးတၢ်ပာ်လီၤအီၤဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်မူးမူးနီၣ်နီၣ် ဒီး တၢ်ထံၣ်လၢအတဂ့ၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
သးဂ့ၢ်ဝီကသံၣ်သရၣ်, Tanja Hirvonen မ့ၢ်ဝဲ Jaru ဒီး Bunuba ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိသးဂ့ၢ်ဝီကသံၣ်သရၣ်ကရၢ အကရၢဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒ်သိးအံၤသ့ၣ်တဖၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးကဲထီၣ်ညီအဆၢကတီၢ်, ကဲထီၣ်တၢ်သူၣ်ဖှီၣ်သးဖှီၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်အဝဲရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ဖဲလၢတၢ်ကစီၣ်တဝၢဆဲးပာ်ဖျါဝဲတၢ်ထံၣ်သံလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အခါ မ့တမ့ၢ် ရၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်လၢအတမ့ၢ်တတီဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အခါ, မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်အဲၣ်ကလုာ်ဒွဲသနူဒီး တၢ်နီၤဖးတၢ်အဒူၣ်အဆၢဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအအိၣ်ပာ်လံဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်, ထံၣ်ဘၣ်ကဒီးဝဲတၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်သူၣ်ဖှီၣ်သးဖှီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်န့ၣ်လီၤ.”
သနာ်က့န့ၣ်, တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်ပာ်ဖျါလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်အဘျုးအဖှိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါအတၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါအပူၤ, တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဂ့ၢ်အဒိကတဲာ်လၢအအိၣ်ဒီး တၢ်အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိအမ့ၢ်အတီနီၣ်ကီၢ် ဃုာ်ဒီးတၢ်လၢတၢ်ပှဲၤန့ၣ် စိာ်ကဖီထီၣ်ဝဲပှၤထူလံၤဖိအလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ, ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ပှၤတဝၢအတၢ်ဘျးစဲသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး မၤဂ့ၤထီၣ်ဝဲတၢ်အိၣ်မူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဒိန့ၣ်, တၢ်လၢ National Agreement on Closing the Gap အတၢ်သးလီၤပလိာ်န့ၣ် ဆဲးဖျါထီၣ်ဝဲ ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ကဲခၢၣ်စးဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မး, ခီဖျိလၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ကျိၤကျဲတဘိလၢ အမၤစှၤလီၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်လဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်အဲၣ်ကလုာ်ဒွဲသနူဒီး မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်ဒိးန့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဟ့ၣ်လီၤဒုးသ့ၣ်ညါတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကဲခၢၣ်စးလၢအဂ့ၤနီၣ်နီၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤစၢၤ တၢ်ကတာ်တၢ်ဒီး တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဂ့ၢ်လၢ အတအိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်တဲဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတခါအပူၤ တၢ်ပၢနုာ်ဃုာ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ထံၣ်န့ၣ် — ဖဲပျဲၢ်စီၣ်ဒ်သိး NITV မ့ၢ်ဂ့ၤ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ကစီၣ်တဝၢအဖီခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ— မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီး တၢ်ပာ်ကဲလိာ်သးဖဲပှၤအီစထြ့လယါဖိလၢအတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိဘၣ်သ့ၣ်အကျါန့ၣ်လီၤ. တၢ်သုးအသးဒ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ တၢ်မၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Leanne Dolby , မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲ ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအဖီခိၣ် ဒီး တၢ်မူပီညါစဲအ့ၣ်ပှၤကၠိဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ် ဖဲနထံၣ်လီၤနနီၣ်ကစၢ်အသးဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢအပူၤအခါကဲထီၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤတခါန့ၣ်လီၤ.
Djilandi Dolby ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “ဒ်သိးဒီးပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤတဂၤအသိး နမ့ၢ်တထံၣ်တၢ်ကဲခၢၣ်စးလၢနဂီၢ်အိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်န့ၣ်, မၤသးဒ်သိးနအိၣ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲခၢၣ်စးစံးတၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လီၤဂာ်ဒ်သိးယၤလၢအအိၣ်ဒီးဖီတၢၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါဒ်သိးသိးန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဟ့ၣ်ဆိခွဲးယာ်လၢ တၢ်တဲလီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအမ့ၢ်အတီဒီး တၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ထံၣ်အကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်, တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် အတၢ်စိတၢ်ကမီၤအိၣ်လၢအမၤဘျါက့ၤတၢ်ဘၣ်ဒိလၢအကဲထီၣ်တ့ၢ်လၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်တကးဘၣ်, အစိကမီၤအိၣ်လၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ် ခါဆူညါ တၢ်ပၣ်ဃုာ်မၤသကိးတၢ်ခဲလၢာ် လၢပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Tanja Hirvonen စံးဝဲဒၣ်, “ပဝဲ [အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိ] သ့ၣ်တဖၣ် အဂံၢ်အဘါန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲပလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတၢ်စွံကတုာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်မၤလၤကပီၤပလုၢ်ပလၢ်, ပကျိာ်, ဒီး ပဂ့ၢ်ပကျိၤဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢအပူၤအဃိ, ပခီဆၢမၤဟးဂီၤ တၢ်ပာ်ဖျါလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢတဂ့ၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Social media has proven to have the power that enables First Nations people to challenge misinformation. Credit: davidf/Getty Images
ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢလၢအလီၤဒ်သိးတၢ်ပီးတၢ်လီလၢတၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်
လၢအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိအဂီၢ်န့ၣ် ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအံၤ ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒ်သိး တၢ်လဲလိာ်အက့ၢ်အဂီၤပျဲၢ်စီၣ်တခါန့ၣ်လီၤ. ပျဲၢ်စီၣ်လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး TikTok, Instagram, ဒီး Facebook သ့ၣ်တဖၣ် ပျဲဝဲပှၤတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်ကျဲဖးဒ့လၢ တၢ်ကစီၣ်တဝၢထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒီး ဟ့ၣ်နီၤလီၤဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်တၢ်ကစီၣ် တၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ် တဘျီဃီဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်စိကမီၤအံၤ ပျဲဝဲပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအကတာ်လိာ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး စိာ်ကဖီထီၣ်စ့ၢ်ကီးလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအတၢ်ခီလဲလိာ်သးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤဝဲဒၣ် ဟဲထဲး (Hashtags) လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး #IndigenousX န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲ လီၢ်ခၢၣ်သးသန့လၢ တၢ်ဂဲၤလိာ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Adam Manovic စံးဝဲဒၣ်, “ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢပျဲၢ်စီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဟဲအိၣ်ဒီးကလီၤမၢ်ဝဲ, နာ်သက့ တၢ်လၢအတဆီတလဲတသ့နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲပတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢတၢ်တဲတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ TikTok အဖီခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်ဂီၤယဲၤ တၢ်ဂီၤမူအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, ကွဲၤလ့လိၤအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, လံာ်တၢ်ကစီၣ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢကပာ်ဖျါထီၣ်ပလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ ပတၢ်န့ၢ်ဘျုးအဂီၢ် ပကဘၣ်သူပျဲၢ်စီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဝဲအီၤန့ၣ်လီၤ.”
ခါဆူညါန့ၣ်တၢ်ကမၤအသးဒ်လဲၣ်?
တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ကဲခၢၣ်စးန့ၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဆီတလဲ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤခိၣ်သ့ၣ်မူးမူးနီၣ်နီၣ် သကုၤတၢ်ကစီၣ်တဝၢဖးဒိၣ်ဒီး ပှၤတဝၢဖီၣ်ဂၢၢ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ အကဟီၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤအခီပညီန့ၣ် အတမ့ၢ်ထဲလၢ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၢ်လၢပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ် အကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တကးဘၣ်, မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဆီတလဲလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအဂီၢ်, လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကဘၣ်ဃုထၢတၢ်ကစီၣ် တၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်, ကဘၣ်တဲအီၤဒ်လဲၣ်ဒီး ကဘၣ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤအီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢပှၤထူလံၤဖိတီခိၣ်ရိၤမဲပျဲၢ်စီၣ် ဒ်သိး FNMA ဒီး NITV သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကအိၣ်လီၤတံၢ်အဂီၢ်, Adam Manovic ဃ့ထီၣ်ဝဲ သဲစးတၢ်ဘျၢဒ်သိး ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤတၢ်ကလုၢ်သဲစး, First Nations Broadcasting Act န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ကစီၣ်တၢ်ကရၢကရိဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလၢ တၢ်မၤညီနုၢ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပူၤဖျဲးကအိၣ်အဂီၢ်— မၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဒိတၢ်တဲာ်ကိးပတီၢ်ဒဲးအပူၤ ကပၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိအကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် Tanja Hirvonen ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ အတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Leanne Djilandi Dolby ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကမၤအါထီၣ် တၢ်မၤလၤကပီၤ ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်မၤလၢပှဲၤထီၣ်ဘးကိးကလုာ်ဒဲး သကုၤတၢ်ကစီၣ်တဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ:
“ပလိၣ်ဘၣ်အါထီၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢပှၤဂီၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကနီၤလီၤပဂ့ၢ်ပကျိၤ ပတၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်— ခီဖျိတၢ်ဂီၤမူမူးပွဲသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ဖဲကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအပျဲၢ်စီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ — ဒီး လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢကနုာ်လီၤဘၣ်ဆူတၢ်သ့တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ် အတၢ်မၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ပာ်ဖျါအဒိအတဲာ်အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိအဂ့ၢ်ဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဆီတလဲထီၣ်အသး သနာ်က့န့ၣ်, တၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်မၤဒ်ဝဲဒၣ်အီၤအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ. ကတီၢ်ဖဲလၢ ပျဲၢ်စီၣ်ဒ်သိး NITV ဒီး ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မုၢ် ခီဖျိတၢ်တဲဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအမ့ၢ်အတီအခါ, တၢ်ကစီၣ်ကရၢဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အကဘၣ်မၤတၢ် အါန့ၢ်ဒိၣ်န့ၢ်ဒ်တၢ်ဆံးကိးဖိလၢအဝဲသ့ၣ်မၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကဆဲးကလၤဝဲဒၣ်အီစထြ့လယါကီၢ် မ့ၢ်ထံကီၢ်လၢအအိၣ်ပှဲၤဒီး တၢ်လီၤဆီလိာ်အါမးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤပှၤထူလံၤဖိအကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ထူးတီၤထီၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ အဟီၣ်မဲာ်ဖံးပျီ ဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ် တၢ်နၢ်ပၢၢ်လိာ်သးဖဲပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.
Adam Manovic စံးဝဲဒၣ်, ဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအပူၤ အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤ အတၢ်မၤစၢၤသကိးဃုာ်တၢ်န့ၣ် “မ့ၢ်တၢ်လၢပှၤကိးဂၤဒဲးတူၢ်လိာ်အီၤသ့” န့ၣ်လီၤ.
READ MORE
Who are the Stolen Generations?
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
