Key Points
- Kyle Vander-Kuyp, a proud Worimi and Yuin man, represented Australia in the 110 metres hurdles at the Atlanta 1996 and Sydney 2000 Olympic Games.
- Lydia Williams, a proud Noongar woman, represented Australia in the Australian women’s national soccer team the Matildas from 2005 to 2024.
- How do Indigenous athletes inspire future generations?
- What challenges have Indigenous sportspeople faced?
- How does sport connect culture and identity for Indigenous Australians?
- What legacy have Indigenous athletes left on Australian sport?
- Why is Indigenous sport important to Australia’s national identity?
လၢနံၣ်ဆံဖှိၣ်အါမးအတီၢ်ပူၤ, အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤ ပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤထီၣ်တုၤဝဲဒၣ်ဆူ ပှၤလိာ်ကွဲစဲၤနီၣ် အပတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအီစထြ့လယါကီၢ် ပှၤထူလံၤဖိ ပှၤလိာ်ကွဲဖိ လၢအမ့ၢ်ပှၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူစဲၤနီၣ်ဒ်သိး Lydia Williams ဒီး ပှၤဃ့ၢ်ဖုပြၢတၢ်လီၢ်လံၤ ဖဲအိးလါဘ့း တၢ်လိာ်ကွဲပြၢအပူၤ Kyle Vander-Kuyp ဒီး Cathy Freeman သ့ၣ်တဖၣ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အတမ့ၢ်ထဲလၢ အကဲခၢၣ်စးလၢအဝဲသ့ၣ်အထံအကီၢ်အဂီၢ်ဘၣ် နီၣ်နီၣ်တခီ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် စိာ်ဃုာ်ဝဲဒီးတၢ်ပာ်ဖၢလၢသးလၢအဝဲသ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ပျဲၢ်စီၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ပှၤလၢ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲနီၣ်ကစၢ်အဂ့ၢ်အသိး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ထၢဖှိၣ်ဃုာ် — ပျဲၢ်စီၣ်လၢနီၣ်ကစၢ်တၢ်ပာ်ဖျါသး, တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ဒီး တၢ်ဘျးစဲန့ၣ်လီၤ.
ပှၤထူလံၤပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်ထိၣ်ဟူးထီၣ်ဂဲၤစၢၤသွဲၣ်ခါဆူညါသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်?
မ့မ့ၢ်လၢ အီစထြ့လယါကီၢ် ပှၤထူလံၤဖိ ပှၤလိာ်ကွဲဖိ လၢအမ့ၢ်ပှၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူစဲၤနီၣ်ဒ်သိး Lydia Williams ဒီး အိးလါဘ့း ပှၤလိာ်ကွဲဖိလီၢ်လံၤ Kyle Vander-Kuyp သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်, တၢ်ကွၢ်ကီတ့ၢ်ပှၤလၢအလိာ်ကွဲတ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အမဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ် လၢအဝဲသ့ၣ် ကမၤနၢၤတၢ်ဖဲ ထံဂုၤဂီၢ်ဂၤ တၢ်လိာ်ကွဲပြၢ သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
Lydia Williams, လၢအမ့ၢ် ပှၤနူကးကလုာ်ပိာ်မုၣ်တဂၤဒီးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲ အီစထြလ့ယါကီၢ်မုၢ်နုာ်အပူၤအံၤ, မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါပိာ်မုၣ်ဖျၢၣ်ထူကရူၢ် Matildas ပှၤအိၣ်ခိးဖီၣ်ကိ လၢအယံၤကတၢၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “ထီဘိန့ၣ် ယအဲၣ်တၢ်လိာ်ကွဲဒီး ထီဘိန့ၣ် ယအဲၣ်ဝဲဒၣ်ဖျၢၣ်ထူဒီး လိာ်ကွဲအီၤဒီး ကဲခၢၣ်စးလၢယထံကီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ တၢ်အံၤမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်လဲၤခီဖျိလၢအဂ့ၤမးတခါ ဒီး မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကဲပှၤလၢအလီၤကွၢ်လိတဂၤ ဒ်သိးတၢ်ကဲခၢၣ်စးလၢယလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤဒီး ယပှၤကလုာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးနကဟဲန့ၢ်တပူၤလၢ်လၢ်နာ်သက့ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲကျဲခီတခါလၢ ကမၤကဲထီၣ်နတၢ်မံမီၢ်ဆူတၢ်နီၣ်ကီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
Lydia တၢ်လိာ်ကွဲအတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတၢ်ဖံးတၢ်မၤအံၤ လဲၤစိာ်ဝဲအီၤသကုၤဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်, ကဲဘၣ်ဝဲအီစထြ့လယါကီၢ်ခၢၣ်စးဖဲအိးလါဘ့းတၢ်လိာ်ကွဲပြၢအပူၤ, လိာ်ကွဲဘၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဖျၢၣ်ထူတၢ်လိာ်ကွဲပြၢယဲၢ်ခါဒီး လိာ်ကွဲဘၣ်ဝဲအ့ရှၢၣ်ဖျၢၣ်ထူတၢ်လိာ်ကွဲပြၢဃုခါန့ၣ်လီၤ.
Lydia ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “ယဆိကမိၣ် ကရူၢ်လၢတၢ်ပာ်နုာ်လီၤဃုာ်ယၤဒီးယကရူၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤကိးဂၤဒဲးန့ၣ်အထူအထံးဟဲန့ၢ်လၢကလုာ်အါမး နာ်သက့ တၢ်တခါလၢပဝဲကိးဂၤဒဲးသးလီၤပလိာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပအဲၣ်ဒိးပာ်တ့ၢ် မ့ၢ်တုၤလီၤဖဲပစိၤန့ၣ် ပအဲၣ်ဒိးပာ်တ့ၢ် တၢ်လိာ်ကွဲ လၢအဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်ဒ်ဖဲပဟဲနုာ်လီၤသီအခါန့ၣ်လီၤ.”
SYDNEY, AUSTRALIA - JUNE 03: Lydia Williams, goalkeeper of Australia is presented with a gift from Evonne Goolagong Cawley before the international friendly match between Australia Matildas and China PR at Accor Stadium on June 03, 2024 in Sydney, Australia. (Photo by Matt King/Getty Images) Credit: Matt King/Getty Images
ပှၤထူလံၤပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်တၤတၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်?
တၢ်လိာ်ကွဲလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢအတအိၣ်ဒီး တၢ်နိးတၢ်ဘျးဘၣ်န့ၣ် တအိၣ်ဘၣ်. နီၣ်ကစၢ်တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်, တၢ်ကဲခၢၣ်စးဒီး တၢ်တုၤသိးထဲသိး အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ပှၤထူလံၤ ပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိန့ၣ်လီၤ. Lydia က့ၤတဲပၠးကဒါဝဲလၢအဝဲကျဲးစၢးဂဲၤလိာ်တၢ်လၢ ပိာ်မုၣ်ဖျၢၣ်ထူကရူၢ် ကမၤန့ၢ်ဘၣ် တၢ်တုၤသိးထဲသိး လၢတၢ်ဟ့ၣ်လီၤအဘူးအလဲအဂီၢ် ဒီး ကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီတစိၤအပူၤန့ၣ်, ပနုာ်လီၤဘၣ်တ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါအပူၤ ဖဲလၢပအဲၣ်ဒိးတၢ်ဟ့ၣ်လီၤပှၤအဘူးအလဲပှဲၤသိးလိာ်အသးဒီးပှၤပိာ်ခွါန့ၣ်လီၤ. ဖဲအိးလါဘ့းသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ပဒုးနဲၣ်ဖျါဘၣ် ပပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤနီၣ်တယၢ်. အဃိ ယဆိကမိၣ် ပကရူၢ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ဃူတၢ်ဖိး လၢတၢ်မၤလီၤပှီၢ်ကွံာ် တၢ်တြီတံာ်တာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပျဲဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်ကဂဲၤဆၢထၢၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်နာ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Kyle Vander-Kuyp ကဲတ့ၢ်ဝဲအီစထြ့လယါကီၢ်ခၢၣ်စး ဖဲအိးလါဘ့းတၢ်လိာ်ကွဲပြၢ တၢ်ဃ့ၢ်ဖုအတၢ်ပြၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, တကးဒ်ဘၣ် လိာ်ကွဲဝဲဘၣ်ဝဲဖဲ Commonwealth Games တၢ်လိာ်ကွဲပြၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်လိာ်ကွဲပြၢအမူးအါမးသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
Kyle Vander-Kuyp is competing in the hurdles at the Sydney 2000 Olympics.
တၢ်စးထီၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါအီၤလၢတၢ်လိာ်ကွဲဖဲအနီၣ်ဆံးအခါန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲ Kyle အခီပညီလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်နီၣ်ကစၢ်အသးဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအဘျးစဲဒီးကရူၢ်တဖုန့ၣ်လီၤ.
Kyle ရှဲးပၠးအဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, “ပှၤစးထီၣ်လုၢ်ဖိန့ၢ်ယၤဖဲယအိၣ်ယဲၢ်နွံအခါ, ဒီးတၢ်တၤတၢ်အဆိကတၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အကျါတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကျဲးစၢးမၤသ့ၣ်ညါသးဒီးယမိယပါ, လၢအမ့ၢ် ဘၣ်မနုၤယဖျါလီၤဆီဒီးသုလဲၣ်?. ဒီးယဘ့ၣ်အလွဲၢ်လီၤဆီဒီးသုဒ်လဲၣ်? တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲတၢ်တၤတၢ်အဆိကတၢၢ်ဒီးယၤ လၢယဘၣ်တၢ်လုၢ်ဖိန့ၢ်အီၤဒီး ကျဲးစၢးမၤသ့ၣ်ညါယသးဒီးယနီၣ်ကစၢ်အတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီး တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် အဟဲနုာ်လီၤဖဲယတၢ်အိၣ်မူအပူၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယတိၢ်နီၣ်အီၤဘၣ်မူးမူးနီၣ်နီၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲဖဲယအိၣ်တီၤဖုၣ်ကၠိအခါဒီး လိာ်ကွဲတၢ်လိာ်ကွဲဃ့ၢ်ဖုသ့ၣ်တဖၣ်, လၢအမ့ၢ်ကျဲတဘိလၢ အဟ့ၣ်လီၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ အိၣ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးတၢ်တမံၤမံၤန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲလၢအဝဲဃုသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်လီၤက့ၤအနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်အခါ, အဝဲအမိၢ်အပၢ်ဒီးအတံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤ လၢကနုာ်လီၤလိာ်ကွဲ ဒီး Kyle နုာ်လီၤဝဲဒၣ်ဆူတၢ်လိာ်ကွဲဃ့ၢ်ဖုပြၢအပူၤ, လၢအမ့ၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတခါ လၢအဟ့ၣ်လီၤဒုးသ့ၣ်ညါ ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်လိာ်ကွဲအကလုာ်ကလုာ် — ဒီးလၢခံန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ်ကျဲတဘိလၢ အဝဲကဲထီၣ်ဘၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ခၢၣ်စးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်တၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်နာ်သက့, ပှၤလိာ်ကွဲဖိခံဂၤလၢာ်အံၤ — လီၤဂာ်ဒ်ပှၤလၢညါသ့ၣ်တဖၣ်အသိး— ဆီတလဲဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲအံၤဆူမ့ၣ်ဆၣ်လၢတၢ်မၤနၢၤထီၣ်ဘးအဂီၢ်, ဒုးနဲာ်ဖျါဝဲ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲနီၣ်ဝံာ်တခါလၢတၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Kyle Vander-Kuyp with his adoptive mother Patricia Vander-Kuyp and his birth mother Susan Dawson - Image supplied by Kyle Vander-Kuyp.
လၢအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိအဂီၢ် တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် ဘျးစဲန့ၢ် လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤဒီးတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ဒ်လဲၣ်?
လၢပှၤထူလံၤပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ်အါန့ၢ်ဒ်တၢ်ပြၢလိာ်သး — ဒီးမ့ၢ်ဝဲတၢ်တခါလၢ တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤလိာ်ကွဲဖိတၢ်ဆီတလဲကူသိးဒၢးအပူၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ကျးလီၤပာ်ဖျါ ပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤအနီၣ်တယၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ကဖၢလၢအသးဒိၣ်မး လၢအဝဲသ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်တၢ်န့ၢ်သါအံၤဖဲပျီပူၤ, ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ အပှဲၤဒီးတၢ်ဘၣ်ထွဲဘၣ်ဘျးန့ၣ်လီၤ.
Kyle တဲပၠးက့ၤဝဲ ပှၤလိာ်ကွဲ AFL စဲၤနီၣ် Maurice Rioli အတၢ်ကတိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အံၤ: “ယသ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်ဒ်မူးနီၣ်လၢ ဖဲယအိၣ်တီၤဖုၣ်ကၠိသီသီအခါန့ၣ် ယကွၢ်လိဝဲဒၣ် ပှၤလၢအမ့ၢ်ဒ်သိး Lionel Rose, Evonne Goolagong, ဒီး ယတၢ်ဘူၣ်ဂ့ၤတခါလၢအမ့ၢ် ပှၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူအဘီးရကၠံၤနၢၤဟဲဖဲယကၠိ, လၢအမ့ၢ် Maurice Rioli ဒီးဒ်သိးပှၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်တူတဂၤအသိးအဝဲဟ့ၣ်နီၤဝဲအတၢ်လဲၤခီဖျိ, လၢအဟ့ၣ်နီၤလီၤဃုာ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒီး အဝဲအဘီးရကၠံၤနၢၤ တၢ်န့ၢ်သါန့ၣ်လီၤ. အဝဲကိးထီၣ်ယၤဖဲကၠိပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါအဒၢးပူၤဒီးတဲဝဲဒၣ်, Kyle ဧၢ, နသ့ၣ်ညါဧါ, တၢ်ကဲပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤန့ၣ်အတမ့ၢ်တၢ်ဂံၢ်ဆံးဘါစၢ်ဘၣ်, နီၣ်နီၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်တခါလၢနကဘၣ်သူအီၤန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ကတိၤသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်ဖျါဝဲတၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ်ခီဂာ်အသးဒီးလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်ဒ်လဲၣ်, လၢအမ့ၢ် တၢ်လၢနထံၣ်အီၤသ့ဒီး ပှဲၤဒီးတၢ်ပာ်ကဖၢလၢသးခံခါလၢာ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၉ဝ နံၣ် Commonwealth Games တၢ်လိာ်ကွဲပြၢဖဲနယူစံၣ်လဲၣ်ဝ့ၢ်ခိၣ် အီခ်လဲန့ၣ် Kyle လဲၤလိာ်ကွဲပြၢဝဲဒ်သိး အီစထြ့လယါကီၢ် ခၢၣ်စးတဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
“ယတၢ်ဘူၣ်ဂ့ၤလၢယပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဖဲ Cathy Freeman ကရူၢ်အပူၤဒီး ပခံဂၤလၢၤန့ၣ်ပမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤဆံဆဲၣ်နံၣ်, Cathy ၁၆နံၣ် ဒီး Kyle ၁၈ နံၣ်, ယဆိကမိၣ်န့ၢ် ကမ့ၢ်ဝဲတၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီလၢ နသ့ၣ်ညါပာ်သး နနီၣ်ကစၢ်တၢ်က့ၣ်ပနီၣ် ဒီး နသ့ၣ်ညါပာ်သးလၢနမ့ၢ်ပှၤအီစထြ့လယါ ဒီး ယသိးဝဲအလွဲၢ်လါဟ့ဒီးထူအလွဲၢ်, ဒီးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအမ့ၢ် အိ — ယမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိတဂၤ, လၢန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် သိးဘၣ်ကူသိးအလွဲၢ်လါဟ့ဒီးထူအလွဲၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲပှၤအီစထြ့လယါဖိတၢ်လိာ်ကွဲအပူၤန့ၣ် ပှၤထူလံၤပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်တ့ၢ်ဝဲ တၢ်န့ၢ်သါမနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်?
ပှၤထူလံၤ အပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဟ့ၣ်သါန့ၣ်အိၣ်ကၢအိၣ်ခိး ပှဲၤဒီးတၢ်ကူၣ်သ့အဒိၣ်အယိာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤ ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ ဖိသၣ်ဖဲခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, ဒုးတၢ်လၢ တၢ်ကမၤန့ၣ်ဘၣ် တၢ်အဘူးအလဲ ပှဲၤသိးတုၤသိးဒီး တၢ်ကဲခၢၣ်စးအဂီၢ်, ဒီး ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲ တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ဒီး တၢ်န့ၢ်သါ န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်သဃဲၤလိာ်အသးတပူၤဃီဖဲထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်လီၤဆီလိာ်အသးအကလုာ်ကလုာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
လၢ Kyle Vander-Kuyp အဂီၢ်န့ၣ်, အဝဲတၢ်လိာ်ကွဲပြၢလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးဂ့ၤဂ့ၤအံၤ တုၤလၢအဝဲတၢ်ပြၢအတၢ်လဲၤကျဲအံၤဝံၤဒၣ်လဲာ်န့ၣ် အတၢ်ဒိဘၣ်အိၣ်ဒီးအဝဲတၢ်အိၣ်မူန့ၣ်လီၤ.
“ဖဲလၢနဟဲက့ၤ အိၣ်ကဒါက့ၤ ဖဲနတၢ်အိၣ်မူလၢနအိၣ်ညီနုၢ်အီၤ လၢအတအိၣ်ဒီး တၢ်လိာ်ကွဲပြၢ ကိးနွံဒဲးဘၣ်အခါ, ဖဲနလဲၤဟးဆူနပှၤတဝၢဖဲခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤအပူၤဒီး လၢခိခိၣ်ပှၢ်လၢ်ကျါပှၤတဝၢအပူၤဒၣ်လဲာ် ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်— မုၢ်ဂါ, ဖံ, ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်, ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲအထံၣ်နၤဒီးတဲဝဲလၢ အိ—ယထံၣ်ဘၣ်နၤဖဲ TV အပူၤ ဒီး နဟ့ၣ်ပှၤတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ, တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်ဒီးအစိကမီၤန့ၣ်လီၤ.”
Kyle Vander-Kuyp near Uluru – Image supplied by Kyle Vander-Kuyp.
ပှၤထူလံၤဖိတၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် ဘၣ်မနုၤအရ့ဒိၣ်လၢ အီစထြ့လယါကီၢ် ဒီကလုာ် တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်အဂီၢ်လဲၣ်?
အီစထြ့လယါပှၤထူလံၤ ပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ခၢၣ်စးလၢအအါန့ၢ်ဒိၣ်န့ၢ်နီၣ်ကစၢ်တမၤနၢၤထီၣ်ဘးလၢပှဲၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲ တၢ်သးစွံကတုၤ, တၢ်ပၣ်ဃုာ်ခဲလၢာ်, ဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ အလုၢ်အပှ့ၤ တၢ်ပာ်ကဖၢလၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်အိၣ်ဖျါ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပျဲၢ်စီၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မၤနီၣ် လၢအီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ အထံၣ်လီၤအနီၣ်ကစၢ်အသးဒ်လဲၣ် — လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢ အဂံၢ်အဘါဆူၣ်ထီၣ် ခီဖျိ ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မၤနၢၤထီၣ်ဘးလၢပှဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
စးထီၣ်လၢဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်လိာ်ကွဲ တုၤဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်တၢ်လိာ်ကွဲပြၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, ပှၤထူလံၤ ပှၤလိာ်ကွဲဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဆဲးပာ်ဖျါဝဲတၢ်လိာ်ကွဲလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအက့ၢ်အဂီၤ, ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲတၢ်အုၣ်ကီၤလၢ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်တခါလၢ အစိကမီၤအိၣ်ဒိၣ်မး လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး သိလ့ၣ်တခိၣ်လၢ တၢ်ဃူတၢ်ဖိးအဂီၢ်, တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်အဂီၢ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ဂံၢ်ဘါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
လၢ Lydia Williams အဂီၢ်န့ၣ်, အဝဲတၢ်လိာ်ကွဲအတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲခၢၣ်စးလၢအထံကီၢ်ဒီး အလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်ဒီး အကရူၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲပှၤလၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤန့ၣ်လီၤ. အသကိးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤဒီး ဃုသ့ၣ်ညါသံကွၢ်အဝဲအဂ့ၢ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိးပှၤထူလံၤဖိပိာ်မုၣ်တဂၤအတၢ်အိၣ်မူ ဒီး တကာ်ဒ်ဘၣ် ပာ်လီၤတၢ်ညိၣ်လၢ တၢ်ကၢမဃာ် တၢ်အိၣ်မုာ်အိၣ်ခုၣ်တပူၤဃီဖဲကရူၢ်အပူၤ လၢဖိးဟုဃာ်သကိးဝဲ တၢ်လီၤဆီလိာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Lydia စံးဝဲဒၣ်, “လၢယဂီၢ် တၢ်ကဲခၢၣ်စးလၢယထံကီၢ်ဒီး အလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်သပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဆိကမိၣ်, မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်န့ၣ်, ပသိးဝဲဒၣ် ဆ့ကၤ လၢအီစထြ့လယါ နီၣ်တယၢ်ဒီး အတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဖဲအလိၤ, ဒီးတၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၣ်တၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပမ့ၢ်ကရူၢ်တဖုလၢအအိၣ်ဒီးလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလၢအထူးတီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပဆီတလဲကူသိးအဒၢးပူၤန့ၣ် ပအိၣ်ဒီး အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲဒၢၤ နီၣ်တယၢ်. အဃိမ့ၢ်ကရူၢ်လၢ အထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပၣ်ဃုာ်သကိးခဲလၢာ်ဒီး တၢ်ပာ်ကဖၢလၢသးန့ၣ်လီၤ. အဃိ တၢ်ကဲဘၣ်ခၢၣ်စးလၢခံခါလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအလၢပှဲၤဒီးအခီပညီဂ့ၤမးန့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူစဲၤနီၣ်ဒီး ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆီတလဲတဂၤအသိး Lydia Williams ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤ ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ကဆဲးမၤလိသးဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆီတလဲလၢ တၢ်ဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Lydia စံးဝဲ, “ယဆိကမိၣ် တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤသူၣ်ပိၢ်သးဝးနီၣ်နီၣ် မ့ၢ်လၢအခဲအံၤန့ၣ် ဖျၢၣ်ထူတၢ်လိာ်ကွဲအပူၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိပိာ်မုၣ်လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးပှၤဖိသၣ်သးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤထွဲအသးဒီး ဃုသ့ၣ်ညါအဝဲသ့ၣ်သ့ ဒ်သိးလၢအမ့ၢ် ပှၤလၢအဝဲသ့ၣ် လီၤကွၢ်လိအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
