Key Points
- Aboriginal and Torres Strait Islander Australians are comprised of many diverse nations and cultures
- Indigenous-led organisations and events offer pathways to engage with First Nations issues and people
- Being mindful of your approach includes showing up to learn, listening with an open mind, and asking questions respectfully
- How can I learn about my area’s Traditional Owners?
- How can I connect with Indigenous Australians?
- Where can I find trusted information on Aboriginal and Torres Strait Islander Australia?
- What are some Indigenous events and commemorations held in Australia?
- How can I be good ally to Australia’s First Nations people?
- What if I say something wrong when in conversation with an Indigenous person?
Yawuru ကလုာ်ပိာ်မုၣ် Healing Foundation ကရၢခိၣ် Shannan Dodson စံးဝဲဒၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ဆဲးတၢ်လၤဒီး အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးန့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်လၢ ပှၤအိၣ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤကိးဂၤ အလီၢ်အိၣ်လၢကဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤန့ၣ်လီၤ.
“ကဘၣ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် တၢ်ဆဲးတၢ်လၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်အအိၣ်ထဲတခါဘၣ်. ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ကျိာ်လၢအလီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢအကယၤအါမးန့ၣ်လီၤ.
“နနီၣ်ကစၢ်တၢ်ဃုမၤလိသ့ၣ်ညါန့ၢ် တၢ်လၢအတကွီၢ်ဖးလဲၢ်အံၤအဂ့ၢ်န့ၣ်, ယဆိကမိၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်သပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.”
“It's important for anyone living in Australia to understand that Indigenous people have cared for this Country for tens of thousands of years,” Shannan Dodson says. Photo: The Healing Foundation.
ဘၣ်ဃးဒီး ယလီၢ်ကဝီၤ Traditional Owners — ပှၤပၢဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်ယဘၣ်မၤလိသ့ၣ်ညါအီၤဒ်လဲၣ်?
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးဒီး အကလုာ်ဒူၣ်ဖိလၢအလီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ. Ms Dodson စံးဝဲဒၣ် တၢ်ကျဲးစၢး ဃုမၤန့ၢ်တၢ်ဘျးစဲဒီးနလီၢ်ကဝီၤအပှၤတဝၢန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်တခါန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ နအိၣ်ဆိး ဟီၣ်ခိၣ်ကီၢ်—Country ဖဲလဲၣ်တခါလဲၣ်အပူၤလဲၣ်န့ၣ် နဃုသ့ၣ်ညါအီၤသ့ဒ်လဲၣ်?
“နအိၣ်ဆိးတၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်ဒီး နအိၣ်ဆိးကီၢ်ဖဲလဲၣ်န့ၣ် နကဘၣ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အီၤ.”
“နအိၣ်ဆိးဟီၣ်ကဝီၤအပူၤ Traditional Owners—ပှၤပၢဟီၣ်ခိၣ်အကစၢ် — မ့ၢ်မတဂၤလဲၣ်န့ၣ် မုၢ်အဆါတနံၤအံၤ နဃုသ့ၣ်ညါဘၣ်အီၤညီဝဲန့ၣ်လီၤ.”
လၢအီစထြ့လယါကီၢ်ပှၤထူလံၤဖိ အဟီၣ်ခိၣ်ဂီၤဒီး ပှၤထူလံၤဖိလၢအအံးထွဲကွၢ်ထွဲနဟီၣ်ကဝီၤအံၤအဂ့ၢ်န့ၣ် နလဲၤဃုသ့ၣ်ညါအီၤဖဲ Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ယဘျးစဲးလိာ်သးဒီးအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ဒ်လဲၣ်?
နမ့ၢ်ဟးဃုတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤထူလံၤဖိဂ့ၢ်ဝီဒီး ဘျးစဲဒီးအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ် တလိၣ်ဟးဃုအီၤလၢတၢ်လီၢ်အဂၤဘၣ်, နကွၢ်ဃုအီၤဖဲနအိၣ်ဆိးတၢ်လီၢ်အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
“ကွၢ်ဃုကျဲလၢ နကသူၣ်ထီၣ် တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်လၢအဂ့ၤ ဒီး လီၢ်ကဝီၤ အဘီးရကၠံၤနၢၤတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်.
“ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်မုာ်သးမၤလီတၢ်တခါခါ, ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတခါခါ, မ့တမ့ၢ်ဘၣ်တခီ ထဲဒၣ်လၢဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီးနတံၤသကိးဒီး နဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
မၤအံၣ်လီၤကွံာ် နတၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါအတကွီၣ်ဖဲနကီၢ်စဲၣ် မ့တမ့ၢ် ကဝီၤဒိၣ်တၢ်ပၢအပူၤ, လၢနမၤလိဘၣ်ဃးပှၤထူလံၤဖိအဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆံးတခါခါ ဖဲနဟီၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
Some Indigenous organisations focus on issues specific to their state and territory while others work on nationwide Indigenous affairs, for example aged care. Credit: davidf/Getty Images
အီစထြ့လယါကီၢ် အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ အဂ့ၢ်အကျိၤလၢ တၢ်နာ်အီၣ်အီၤသ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ယဃုသ့ၣ်ညါအီၤသ့ဖဲလဲၣ်?
တၢ်ဂ့ၢ်ဂံၢ်ထံးလၢတၢ်နာ်န့ၢ်အီၤသ့အိၣ်ဝဲအါမးလၢနမၤန့ၢ်အီၤဖဲလီမုၢ်ပျီ—အီးလဲအပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Ms Dodson ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲဒၣ် လီပှာ်ယဲၤသန့ သၢခါလၢအအိၣ်ဖဲထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ:
- တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢ တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဆဲးအိၣ်ဒီး အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဃုသ့ၣ်ညါအီၤဖဲ The Healing Foundation အအိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
- တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ဃး လီၢ်ကဝီၤ ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ် Traditional Owners အဂ့ၢ်, တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး ကျိာ်ဒီးတၢ်ဆဲးတၢ်လၤယ ဒီးတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဃုသ့ၣ်ညါအီၤဖဲ The Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies အအိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
- တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ဃး အီစထြ့လယါကီၢ် တၢ်မၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ် ဃုသ့ၣ်ညါအီၤဖဲ Reconciliation Australia အအိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ပှၤထူလံၤဖိ အမူးသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်သ့ၣ်နီၣ်မၤလၤကပီၤအမူးလၢတၢ်မၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်လဲၤထီၣ် ပှၤထူလံၤဖိ တီခိၣ်ရိၤမဲ မူးပွဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ဘျးစဲလိာ်သးဒီး ပှၤထူလံၤဖိ တၢ်ဆဲးတၢ်လၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Ms Dodson စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢကဘျးစဲလိာ်သးအဂီၢ်န့ၣ်အိၣ်အါမး လၢအအိၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲကီၢ်စဲၣ်ဒီး ကဝီၤဒိၣ်တၢ်ပၢကိးဘ့ၣ်ဒဲးအပူၤန့ၣ်လီၤ.”
အဒိန့ၣ်, မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲ ဆၢကတီၢ်လၢ တၢ်မၤလၤကပီၤ National NAIDOC Week လၢတၢ်မၤအီၤကိးနံၣ်ဒဲး ဖဲလါယူၤလံစးထီၣ်အခီၣ်ထံးတနွံအခါန့ၣ်လီၤ.
ဖဲလါယူၤလံအတီၢ်ပူၤန့ၣ် တၢ်မၤဝဲဒၣ် NAIDOC Week —န့ဒီၣ်အနွံကိးနံၣ်ဒဲး, လၢအမ့ၢ် တၢ်လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်န့ၢ်လၢ တၢ်မၤလၤကပီၤဝဲဒၣ် ပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ပှၤထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ လၢကျဲအဂ့ၤတကပၤ, လၢပှဲၤဒီးအိးထီၣ်သူၣ်ကံၢ်သးလဲဒီး တၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤကျိၤကျဲန့ၣ်လီၤ.Shannan Dodson, CEO of the Healing Foundation
ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်မၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ်အနွံ— National Reconciliation Week န့ၣ် ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤဖဲလါမ့ၤ ၂၇ သီဒီးတုၤလီၤဝဲဒၣ်ဆူ လါယူၤ ၃သီ, လၢအမ့ၢ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲဒၣ် ၁၉၆၇နံၣ် တၢ်မၤန့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ဘၣ်သး ဒီး High Court Mabo တၢ်ဆၢတဲာ် နံၣ်ဆဲးဆၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တနံၣ်တဘျီ Apology to Australia’s Indigenous Peoples အနံၣ်ဆဲးဆၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၁၃သီ ဒီး မ့မ့ၢ် National Sorry Day, န့ၣ်ဘၣ်တၢ်မၤအီၤဖဲကိးနံၣ်ဒဲးလါမ့ၤ ၂၆သီအနံၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲခံခါလၢၤအံၤ သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်ဝဲဒၣ် ‘Stolen Generations’ စၢၤသွဲၣ်လၢဘၣ်တၢ်ဟုၣ်န့ၢ်အီၤ, လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဖဲ အဟံၣ်ဖိဃီဖိအအိၣ် ဖဲ ၁၈ဝဝ နံၣ်ခၢၣ်သးဒီး ၁၉၈ဝ နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
It’s easy to make mistakes if you come across a myth or stereotype around Aboriginal and Torres Strait Islander people and culture. Credit: WANDER WOMEN COLLECTIVE/Getty Images
ယကဲသိၣ်မှံၤလၢအဂ့ၤတဂၤ ဒီးအီစထြ့လယါကီၢ်ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ဒ်လဲၣ်?
ကတီၢ်ဖဲလၢ ဃုမၤန့ၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢတၢ်ဘျးစဲလိာ်ဒီးအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အခါ, နတၢ်သုးဘူးသးအကျိၤအကျဲန့ၣ် ဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်ပဒီန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
“ကဲတံၤသကိးတဂၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲ မ့တမ့ၢ် ပှၤတဂၤလၢအဲၣ်ဒိးမၤလိသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်န့ၣ်, အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ ဒိကနၣ်တၢ်လၢအပှဲၤဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်လၢအထီ, လၢကတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်အလီၢ်န့ၣ် လဲၤသကိးတၢ်တပူၤဃီ, ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဒိၣ်ထီၣ်အီၤဒ်သိး ကျိၤကျဲလၢအဝဲသ့ၣ်ဃုထၢဒီး အဲၣ်ဒိးဖီၣ်ဂၢၢ်အီၤအသိး.”
ကဘၣ်စးထီၣ်အီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် Ms Dodson ဟ့ၣ်နီၤလီၤဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဒ်အံၤတခါန့ၣ်လီၤ.
“ဟဲပာ်ဖျါထီၣ်သးလၢအပှဲၤဒီးတၢ်သူၣ်လဲၢ်သးလဲၢ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လၢအထီ.
“ပပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တူၢ်လိာ်ခီၣ်ဆၢတၢ်မုာ်မး, ဒီး ပအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်နီၤလီၤဘၣ်ဃးလၢ ပမ့ၢ်မတဂၤ, ပတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပတၢ်ဆဲးတၢ်လၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
နဟဲပာ်ဖျါထီၣ်နသးန့ၣ်, တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ခီၣ်ခါအဆိကတၢၢ်တခါ လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်သကိးတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်လၢအဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.Shannan Dodson, CEO of the Healing Foundation
Group shot from the February 2025 anniversary of the National Apology to the Stolen Generations. It includes survivors, descendants, THF staff, Minister for Indigenous Australians Malarndirri McCarthy and other community members. Photo: The Healing Foundation
ဖဲယတဲသကိးတၢ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိတဂၤအခါယမ့ၢ်တဲကမၣ်ဘၣ်ဖုးတၢ်တခါခါန့ၣ်ကဘၣ်မၤဒ်လဲၣ်?
တၢ်မၤလိဘၣ်ဃး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢအသးနံၣ်ပှၢ်ကတၢၢ်လၢအအိၣ်မူဒ်အံၤဒီး သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် တၢ်ကဲထီၣ်သး လၢအအိၣ် ဖဲပှၤနုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ် အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ အလီၢ်ခံန့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်လၢ ဘၣ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါတခါဒီး ဘၣ်ဟံးတၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢ “ကမၤကမၣ်တၢ်တခါခါ မ့တမ့ၢ် ကတဲကမၣ်ဘၣ်ဖုးတၢ်တခါခါ” န့ၣ် Ms Dodson စံးဝဲဒၣ်လၢ မ့ၢ်တၢ်တခါလၢတၢ်နၢ်ပၢၢ်အီၤသ့န့ၣ်လီၤ.
“ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ယတဆိကမိၣ်လၢ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ်န့ၣ် တကြၢးပတုာ်ပှၤကညီလၢကအိၣ်ဘျးစဲလိာ်သးအဂီၢ်ဘၣ်.
“မ့ၢ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်လဲၢ်သးလဲၢ် ဒီးသံကီၢ်တၢ်သံကွၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးကဘၣ်မၤတၢ်အံၤပှဲၤဒီးတၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲဒ်လဲၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ်လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါအီၤန့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
