Key Points
- More than 100 languages are spoken by our First Nations peoples today.
- Many languages are in danger of being lost forever.
- The latest National Indigenous Languages Survey reports that 31 communities are reawakening their languages.
ཨེ་སི་བྷི་ཨེ་སི་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡ་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་ལེ་ཚན་ SBS Australia Explained འདིས་ཁྱེད་རང་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་གི་ཁྱིམ་གཞི་གསར་པའི་འཚོ་བའི་ནང་ལམ་སྟོན་བྱེད་པར་རོགས་རམ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
སྐད་ཡིག་ནི་མི་དང་ས་གནས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ས་ཆས་སྐད་ཡིག་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་པ་ཡིན་ཟེར།
ཨེ་བྷོ་རི་ཇི་ནལ་སྐད་ཡིག་དགེ་རྩའི་ཚོགས་པའི་ཚོགས་གཞོན་ཀེ་ཐི་ཊི་རིན་ཌལ་གྱིས་སྐད་ཡིག་ནི་མོའི་ངོས་འཛིན་གྱི་ཆ་ཤས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཟེར། དེས་མི་རྣམས་མེས་པོའི་ཤེས་ཡོན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དང་རིག་གཞུང་གི་འགན་འཁྲི་ཡང་འཁྱེར་ཡོང་གི་ཡོད།
མོས་“དེས་ང་ནི་སུ་ཡིན་པ་བཤད་ཀྱི་འདུག”
“ང་ནི་ནུབ་བྱང་ཨེན་ཨེས་ཌི་བི་གྷོ་མེ་རོ་ཡི་མུའུ་རི་ཡི་ཡི་ནར་ནས་ཡིན་པར་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་ཡོད། ནར་རཱ་བྷི་རི་ཡི་ས་ནག་གི་ཐང་གཤོངས་ནས་ཡིན། ངའི་མིང་དང་ངའི་སྐད་ཡིག་དང་ངའི་རིག་གཞུང་གིས་ང་ལ་དེ་ནས་ཡིན་པ་བཤད་ཀྱི་འདུག་ལ་དེ་ནི་ངའི་ཁོངས་གཏོགས་ཀྱི་ས་ཆ་རེད།”
གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཁྱེད་ལ་འཕྲོག་པ་ཡིན་ན་ག་རེ་འབྱུང་ངེས་སམ། འདི་ནི་ང་ཚོའི་མི་རིགས་ཐོག་མའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཉམས་མྱོང་རེད།
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group. Credit: AIATSIS
ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་སྐད་ཡིག་ག་ཚོད་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ།
ཡུ་རོབ་གཞིས་ཆགས་མ་བྱུང་སྔོན་ལ་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་སྐད་ཡིག་དང་ཡུལ་སྐད་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ནུབ་ཕྱོགས་ཨེན་ཨེས་ཌབ་ལུའུ་ནས་ཡོང་བའི་ཝི་ར་ཇུ་རི་མི་རིགས་ཀྱི་སྤོབས་པ་ཅན་གྱི་ཇོན་གྷིབ་སི་(John Gibbs)ནི་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ས་གནས་མི་རིགས་དང་ཁྲུ་རེས་མཚོ་ཁུག་གླིང་ཕྲན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ AIATSIS ཡི་ཞིབ་འཇུག་དང་ཤེས་ཡོན་ཚོགས་པའི་འགན་འཛིན་ཡིན། ཁོང་གིས་ང་ཚོས་སྐད་ཡིག་གི་ཨང་གྲངས་ལ་ཐབས་ལམ་མི་འདྲ་བ་ནས་བལྟ་ཐུབ་ཅེས་བཤད།
གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཁྱིམ་མཚེས་སྐད་ཡིག་ནས་ཡོང་བའི་མི་ཞིག་གིས་ཁྱེད་ཀྱིས་གང་བཤད་པ་དེ་ཧ་གོ་མི་ཐུབ་པའི་སྐད་ཡིག་མི་འདྲ་བ་ཁོ་ན་བསམ་གཞིག་བྱས་ན། དེ་ནས་སྐད་ཡིག་མི་འདྲ་བ་༢༥༠ལྷག་ཙམ་ཡོད།
“ཡིན་ན་ཡང་སྐད་ཡིག་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་དབྱིན་ཡིག་དང་ཨ་རིའི་དབྱིན་ཡིག་གཉིས་ནི་ལག་རྩལ་གྱི་ཐད་ནས་སྐད་ཡིག་གཅིག་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་མི་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་ང་ཚོས་གཅིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐད་ཡིག་ལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ནས་བལྟས་ན་དེ་དག་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་སྐད་ཡིག་སྣ་ཚོགས་༦༠༠ནས་༨༠༠བར་ལྟ་བུ་རེད།”
ཡུ་རོབ་ཀྱི་གཞིས་ཆགས་རྗེས་གྲངས་འབོར་འདི་ཧ་ཅང་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ཡོད།
རྒྱལ་ཡོངས་ས་གནས་སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་གིས་ད་ལྟ་སྐད་ཡིག་༡༢༣བེད་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པའམ་ཡང་ན་སླར་གསོ་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་སྤེལ་ཡོད།
དེའི་ནང་ཁྲུ་རེས་མཚོ་འགག་གི་སྐད་ཡིག་མི་འདྲ་བ་ཡང་ཚུད་ཡོད།
ཁྲུ་རེས་མཚོ་ཁུག་གླིང་ཕྲན་གྱི་སྐད་ཡིག་མཁས་པ་དང་སྐད་སྒྱུར་པ་ལིའོ་ནོ་ར་ཨ་ཌི་ཌི་ཡིས་ཁྲུ་རེས་མཚོ་ཁུག་ནུབ་དང་དབུས་ཕྱོགས་སུ་མི་ཚོས་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལ་དབྱེ་འབྱེད་བྱས་པའི་སྐད་ཡིག་དེ་བཤད་ཀྱི་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཡོད།
ང་ཚོ་ཕན་ཚུན་གོ་བ་ལེན་ཐུབ་ཀྱི་མེད།
སྐད་ཡིག་ཁ་ཤས་ལས་གཞན་ཊོར་རེས་མཚོ་ཁའི་གླིང་ཕྲན་གྱི་ཀི་རི་ཨོལ་སྐད་ཡིག་ཡང་ན་ཡུམ་པ་ལ་ཊོག་སྐད་ཡིག་དེ་ཉེ་ཆར་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་སྐད་ཡིག་ཅིག་ཡིན། ད་ལྟ་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་རྩིས་དཔྱད་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་བསྒྲགས་པ་ལྟར་ན། ད་ལྟ་སྐད་ཡིག་འདི་ནི་མི་རིགས་དང་པོའི་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་མང་ཤོས་ཡིན།
Young aboriginal female students sitting with their tutor outdoors in the sun in Australia. Credit: SolStock/Getty Images
སྐད་ཡིག་དེ་དག་གང་དུ་ཕྱིན་སོང་ངམ།
ཡུ་རོབ་ཀྱི་གཞིས་ཆགས་རྗེས་སྐད་ཡིག་མང་པོ་དེ་དུས་ཀྱི་མཉམ་བསྲེས་སྲིད་ཇུས་དང་ཕྲུ་གུ་ཚོ་ཁོང་ཚོའི་ནང་མི་དང་སྤྱི་ཚོགས་ནས་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་ཕྱིར་འབུད་བཏང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་བརླག་སོང་།
མི་རྣམས་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་བཤད་པའི་ཐོབ་ཐང་མེད་པར་བཟོས་ཡོད། ཡིན་ནའང་སྐད་ཡིག་ཁ་ཤས་གསང་བའི་ཐོག་ནས་བཤད་ནས་མི་རབས་གཞོན་པར་ཁུ་སིམ་མེར་སྤྲད་ཡོད།
དེང་སང་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡ་དང་ཊོ་རེས་མཚོ་ཁུག་ནང་སྐད་ཡིག་མང་ཆེ་བ་རྒན་རྒོན་ཚོས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བརྒྱ་གཅིག་ནི་ཉེན་ཁ་ཅན་དུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད་ཅིང་། བྱིས་པ་ཚོས་སྐད་ཡིག་དང་པོའི་ཐོག་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཐུབ་པའི་སྐད་ཡིག་བཅུ་གཉིས་ལས་མེད།
སྐད་ཡིག་མང་པོ་ཞིག་ལ་‘གཉིད་’ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད།
We call languages that haven't been spoken for some time ‘sleeping’, not dead or extinct. This is because something that is sleeping can be woken up again.John Gibbs, AIATSIS
སྐད་ཡིག་སླར་གསོ་བྱེད་པ།
༢༠༡༧ ལོར་ཨེན་ཨེས་ཌབ་ལུའི་སྐད་ཡིག་དང་པོ་དེ་ཚོ་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཁྲིམས་ལུགས་ནང་དུ་བརྟན་པོ་བཟོས་ཡོད།
ཁྲིམས་ཡིག་དེས་སྐད་ཡིག་དེ་དག་ NSW ཡི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མི་རིགས་དང་པོའི་མི་རིགས་ནི་སྐད་ཡིག་དེ་དག་གི་སྲུང་སྐྱོབ་པ་ཡིན་པས་དེ་དག་ལ་སླར་གསོ་དང་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་ཡོད།
འགྱུར་བ་ཞིག་འགྲོ་བཞིན་ཡོད།
ཉེ་ཆར་རྒྱལ་ཡོངས་ས་གནས་སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་ན། རྒྱལ་ཡོངས་སུ་ས་གནས་ཁག་ ༣༡ ཡིས་སྐད་ཡིག་བསྐྱར་གསོ་བྱེད་བཞིན་ཡོད།
ཡིན་ནའང་སྐད་ཡིག་དང་པོའི་སླར་གསོ་དེ་མི་རིགས་དང་པོའི་མི་རིགས་དེ་ཚོ་སྐད་ཡིག་གཅིག་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་མིན་པ་དེས་དཀའ་ངལ་བཟོ་གི་ཡོད་ཅེས་ཨ་ཁུ་ལིའོ་ནོ་ར་ཡིས་ནན་བཤད་བྱས།
འདིའི་དོན་ནི་སྐད་ཡིག་ཁ་ཤས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་། སྐད་ཡིག་གཞན་དག་མི་ཉུང་ཤས་ཤིག་གིས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་གི་ཡོད།
དེ་ཡང་ཁོང་གིས་“སྐད་ཡིག་དེ་དག་སླར་གསོ་བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཞིག་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་རྒྱུ་དང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ལག་ཆ་ཞིག་ཡོད་པའི་ཕྱོགས་ནས་ང་ཚོ་སྐད་ཡིག་གཅིག་མཚུངས་དང་སྐད་ཡིག་གཅིག་པོ་ཡིན་པ་ལས་འགྲན་སློང་དེ་བས་ཆེ་བ་ཡོད་ཅེས་ཁོ་མོས་བཤད།
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Credit: AIATSIS
AIATSIS ཡི་འགན་འཁྲི།
ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡའི་སྐད་ཡིག་ལྟེ་གནས་AIATSIS (ACAL) ཡིས་སྐད་ཡིག་སླར་གསོ་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་པའི་ཆེད་དུ་སྤྱི་ཚོགས་དང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ཡུ་རོབ་ཀྱི་སྔོན་མའི་འཚོལ་ཞིབ་པ་ཚོས་ས་གནས་ཀྱི་མི་རིགས་དང་ཊོ་རེས་མཚོ་ཁའི་མཚོ་གླིང་གི་མི་རིགས་དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་བའི་བྲིས་མ་དང་། དུས་དེབ། རིན་ཐང་ཅན་གྱི་ཟིན་ཐོ་འདི་དག་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མི་སྣ་ཚོར་ཐོབ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།
དེ་བཞིན་ACALཡིས་དུས་རྒྱུན་གྱི་ལས་རིམ་རིམ་པ་‘Paper and Talk’ལ་མ་དངུལ་བཏང་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོ་སློབ་གླིང་དུ་བསྐྱལ་ནས་ཁོང་ཚོས་སྐད་ཡིག་མཁས་པ་ཉམས་མྱོང་ཅན་དང་མཉམ་དུ་ཁོང་ཚོའི་སྐད་ཡིག་གི་རྒྱུ་ཆ་ལ་ལྟ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།
བདུན་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་མཇུག་ཏུ་ཁོང་ཚོས་སྐད་ཡིག་བསྐྱར་དར་གྱི་འགྲུལ་བཞུད་འགོ་འཛུགས་ཆེད་དུ་སྤྱི་ཚོགས་ལ་འཁྱེར་རྒྱུའི་སྐད་ཡིག་གི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་བཟོས་ཡོད་ཅེས་ཇོན་གྷིབ་སི་ (John Gibbs) ཡིས་བཤད།
དེ་བཞིན་AIATSIS ཡིས་ས་གནས་མི་རིགས་དང་ཊོ་རེས་མཚོ་ཁུག་གླིང་ཕྲན་གྱི་ཚིག་མཛོད་༢༠ ལྷག་པར་སྐྲུན་བྱེད་པར་མ་དངུལ་བཏང་ཡོད།
Warlpiri Dictionary
སློབ་གྲྭ་བརྒྱུད་ནས་སྐད་ཡིག་སླར་གསོ་བྱེད་པ།
སྐད་ཡིག་དར་རྒྱས་ཡོང་བར་ཕྲུ་གུ་ཚོས་ངེས་པར་དུ་བཤད་དགོས། ༢༠༢༢ ལོར་གུམ་བེང་གྷིར་གྷི་གྷ་ན་རང་དབང་སློབ་གྲྭ་སྒོ་ཕྱེས་པ་དང་།
ཀེ་ཐི་ཊི་རིན་ཌལ་གྱི་ཚ་བོ་འདི་ལོ་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་ནས་རིག་གནས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཆ་ཚང་ཐོབ་རྒྱུ་རེད།
“ང་ཚོས་ཉ་མོ་དང་ཉ་མོའི་མིང་ཤེས་པ་ཙམ་མ་ཡིན་པར། ཁོང་ཚོས་ཤེས་དགོས་པ་ནི། གལ་ཏེ་ཁོང་ཚོ་ཡུལ་སྐོར་དུ་ཕྱིན་ན། ཁོང་ཚོས་རྨི་ལམ་གྱི་ལམ་དེ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། ཁོང་ཚོས་གསར་གཏོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་ཐུབ། དེ་ཡང་ཁོང་གིས་ཌོལ་ཕིན་དེ་དངོས་གནས་ཁོང་ཚོ་གང་དུ་གཏོགས་པ་དང་ཁོང་ཚོ་སུ་ཡིན་མིན་ལ་འབྲེལ་བ་བྱེད་པའི་སྒྲུང་འདིའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School. Credit: SUSAN
ཡིག་སྒྱུར་དང་ཡིག་སྒྱུར་ལ་བརྟེན་ནས་སྐད་ཡིག་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པ།
༢༠༡༢ ནས་བཟུང་NAATI (the Accreditation Authority for Translators and Interpreters) ཡིས་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡའི་གཞུང་དང་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་ཚོགས་པ་ཁག་དང་མཉམ་དུ་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་སྒྱུར་ལས་གཞི་བརྒྱུད་ནས་ཆེད་ལས་སྐད་སྒྱུར་པ་མང་དུ་གཏོང་བར་འབད་བརྩོན་བྱས་ཡོད།
དམིགས་ཡུལ་ནི་མི་རིགས་དང་པོའི་མི་ཚང་མ་མཉམ་ཞུགས་བྱེད་པ་དང་ཁོང་ཚོའི་ཐོབ་ཐང་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་ཁོང་ཚོའི་སྐད་ཡིག་ཐོག་ནས་སྒྲུབ་ཐུབ་པ་བྱ་རྒྱུ་དེ་རེད།
ལཱ་ཝི་ནི་ཡ་ཧེ་ཕར་ནན་ནི་པིན་ཊུ་པི་ལུ་རི་ཇ་སྐད་སྒྱུར་པ་དང་ NAATI ཡི་ཆོག་མཆན་ཐོབ་པའི་སྐད་སྒྱུར་པ་ཞིག་ཡིན།
ང་ཚོ་དབྱིན་ཡིག་སྐད་ཡིག་དང་པོ་མེད་པའི་མི་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། སྐབས་རེ་དབྱིན་ཡིག་དེ་ཁོང་ཚོའི་སྐད་ཡིག་ལྔ་པ་དྲུག་པ་ཡིན་སྲིད།
“ད་ལྟའི་ཆར་སྐད་ཡིག་ ༢༧ ནས་ཡིག་ཆ་ཐོབ་པའི་ས་གནས་མི་རིགས་དང་ཊོ་རེས་མཚོ་ཁུག་གླིང་ཕྲན་གྱི་སྐད་ཡིག་སྐད་སྒྱུར་པ་ ༩༦ ཡོད།”
ཉེ་ཆར་སྐད་སྒྱུར་མཁན་དང་སྐད་སྒྱུར་མཁན་གྱི་ཚོགས་འདུ་ཞིག་ལ་ཞུགས་སྐབས་ལེ་ཝི་ནི་ཡས་གནས་སྤོས་གསར་པ་དང་མི་རིགས་དང་པོའི་མི་ཚོས་བཤད་པའི་སྒྲུང་འདྲ་མཚུངས་དེ་དག་ལ་དོ་སྣང་བྱས།
ང་ཚོ་བྱིས་པའི་དུས་སུ་སྐད་སྒྱུར་བྱེད་པར་སྐྱེས་པ་རེད། ང་ཚོ་ནི་ཁྱིམ་ཚང་ལ་སྐད་སྒྱུར་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་དཀྱིལ་མ་དེ་ཡིན། ཁོང་ཚོས་ཁོང་ཚོའི་སྒྲུང་བཤད་པ་ཐོས་པ་དེ་ང་ཚོ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་དང་འདྲ་པོ་ཡོད།
READ MORE
Ngiyang
ཁྱེད་རང་གིས་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་འཚོ་བ་གསར་པར་གཞིས་ཆགས་པའི་སྐོར་གྱི་རིན་ཐང་ཅན་གྱི་གནས་ཚུལ་དང་བསླབ་བྱ་མང་བ་ཐོབ་ཆེད་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་འགྲེལ་བཤད་བྱས་པའི་པོད་ཁཱསཊ་རྗེས་བསྙེགས་གནང་རོགས།
གལ་སྲིད་ཁྱེད་རང་ལ་བསམ་ཚུལ་དྲི་བ་དང་བརྗོད་གཞི་དེ་འདྲ་ཡོད་ཚེ་ང་ཚོའི་གློག་འཕྲིན་ཁ་བྱང་ australiaexplained@sbs.com.au ཐོག་འབྲེལ་བ་གནང་རོགས།
