ኣብ ኣውስትራሊያ ምሰላት መሬት ኣቦርጂን እንታይ እዩ?
ንብዙሕ ዓመታት ህዝቢታኣት ኣቦርጂንን ደሴት ቶረስ ትረስን ምስ መሬቶም ዘለዎም ምትእስሳር ኣፍልጦ ከይረኸቡ እዮም ጸኒሖም ። ሕግታት መሰል መሬት ነቲ ልምዳዊ ምድሮም ሕጋዊ ቁጽጽር ንኽገብርሉ እዩ ተፈጢሩ ።
ቅድሚ ኣውሮጳዊ መግዛእቲ ፡ ተቐማጦ ኣቦርጂንን ደሴት ቶረስ ስትረይትን ንዓሰርተታት ኣሽሓት ዓመታት ነታ ሃገር ክከናኸንዋ እዮም ጸኒሖም።
እንተዀነ ግን: መግዛእቲ ጸዓዱ ን ምድሪ ብዘይ ዝዀነ ይኹን ወሲድሎም: ብናይ ሓሶት ሓሳብ ማለት terra nullius ወይ "ናይ ዋላ ሓደ ዘይኮነ መሬት" ዝብል ናይ ሓሶት ሓሳብ እተመርኰሰ እዩ ከም ምኽንያት ምግባት ነይሩ ።
Prime Minister Gough Whitlam symbolically returning land to the Gurindji people on 16 August 1975, an act famously represented by Whitlam pouring sand into Vincent Lingiari's hand. Source: AAP
መሰላት መሬት ኣቦርጂን ብኸመይ ጀሚሩ?
ብ1966 ምስ ማዕበል ምንቅስቓስ መሰላት መሬት Wave Hill Walk-Off. ኣቓልቦ እናረኸበ ከደ። ድሕሪኡ ፡ ብ1967 ሃገራዊ ረፈረንደም ክካየድ ከሎ ፡ መንግስቲ ንቀዳሞት ህዝብታት ሕግታት ከውጽእ ፈቒዱ ። ኣብ 1976 ፡ ሕጊ መሰል ደቀባት ኣቦርጅናውያን (Northern Territory) ሓሊፉ ፣ እዚ እቲ ቀዳማይ ሕጊ ፡ ንጠለብ ልምዳዊ ዋንነት መሬት ኣፍልጦ ዝሃበ እዩ ነይሩ ።
ኣብ ገለ ግዝኣታት ናይ ባዕሎም ናይ መሬት መሰላት ሕጊታት እኳ እንተሃለዎም ፤ ብኣውስትራሊያ ደረጃ ግና ገና ሃገራዊ ሕጊ የብላን ።
በዚ ከኣ ባይቶታት መሬት ክምስርቱ ክኢሎም ፡ኣቦርጂንን ተቐማጦ ደሴት ቶረስ ስትርን ድማ ነቲ ናብኦም ዝምለስ መሬት ንምምሕዳር ክሕግዞም ክኢሉ ።
መሰላት መሬት ኣቦርጂን ነየናይ እዩ ዝሽፍን?
መሰል መሬት ብመንግስቲ ንዝውነን መሬት ጥራይ ዝምልከት እዩ ፡ ንናይ ውልቂ ንብረት ዝምልከት ኣይኮነን ፡ ክሽየጥ ወይ ክልወጥ ኣይክእልን ። እዚ ኣብ ማዕከን ምትእምማን ወይ ትራስት ዝተታሕዘ እዩ ፣ ስለዚ ፡ ቀዳሞት ህዝብታት ንሃገሮም ኺከናኸንዋን ብዛዕባኡ ኺውስኑን ይኽእሉ እዮም ።
READ MORE
Explainer: The '67 Referendum
ኣብ መንጎ መሰላት መሬት፡ ናይ ደቀባት መሰል፡ ስምምዕ ዘሎ ፍልልያት እንታይ እዩ?
Although often discussed together, these terms mean different things:
- መሰላት መሬት: ንመሰል መሬት ዝምልከት ሕግታት ብመንግስቲ ዝተወሰነ ከባቢታት ናብ ማሕበረሰብ ኣቦርጅናልን ቶረስ ስትሪት ደሴት ሆረስ ዝምለስ እዩ ። እዚ መሬት እዚ መብዛሕትኡ ግዜ በቲ ንማሕበረሰብ ዝውክልን ዝድግፍን ናይ መሬት ባይቶ እዩ ዝመሓደር
- ናይ ደቀባት መሰል: እዚ ሕጋዊ ተፈላጥነት እዩ ፡ ገሊኦም ቀዳሞት ኣህዛብ ኣብ ያታዊ ሕግታቶምን ልምድታቶምን ተመርኲሶም ፡ ገና መሬቶምን ማያቶምን ንኣሽሓት ዓመታት ተዓቂቡ ጸኒሑ እዩ ።
- ስምምዕ: ውዕል ክበሃል ከሎ ኣብ መንጎ መንግስትታትን ኣብ መንጎ ቀዳሞት ህዝብታትን ዝግበር ወግዓዊ ስምምዕ ማለት እዩ ። ከም ኒው ዚላንድን ካናዳን ዝኣመሰላ ኣቐዲመን ዝገበራ ሃገራት እየን ። ኣብ ኣውስትራሊያ ግን ገና ብሕጂ ዝስራሕ እዩ ። ሃገራዊ ውዕል የለን - እንተ ወሓደ ፡ ገና ኣብዚ እዋን የለን ።
Together ወይ ብሓባር እዚ ኣገባባት እዚ ብሓባር ኰይኖም ፍትሕን ተፈላጥነትን ናይ ሓቂ ለውጥን ከምጽኡ ይጽዕሩ ። መሬት ናብ ንቡር ምምላስ ማሕበረሰባት ምስ ቋንቋን ባህልን ሃገርን ክራኸቡ የኽእሎም - ከም መንበሪ ገዛን ጥዕናን ቁጠባዊ ናጽነትን ዝኣመሰሉ ነገራት እውን ይድግፍ ።
The Wave Hill walk-off, led by Vincent Lingiari, was a pivotal moment in Australian Aboriginal land rights history. In 1966, Gurindji stockmen, domestic workers, and their families walked off Wave Hill Station in protest against poor working conditions and a lack of land rights. Credit: National Museum Australia
መሰላት መሬት ኣቦርጂናውያን ሎሚ ኣድላይነቱ እንታይ እዩ?
ብዛዕባ ናይ ምውሳን ኣገባብ ቀዳሞት ህዝብታት ንምዝራብ ፡ ካብ ዊራጁሪ ንየምባ ሰበይቲን ክኢላ መሰላት ማይን ዝዀነት ዶክተር ቨርጂንያ ማርሻል ፡ እቲ ቀዳማይ ህዝቢ ምስ መሬትን ማይን ዘለዎ ርክብ ክሳዕ ክንደይ ኣገዳሲ ምዃኑ ትገልጽ ።
“እቲ ማይ ይዛረበና ወይ እቲ ኣእዋም ይዛረበና እዩ ፡ ይኹን እምበር ፡ ኣብ ምርዳእናን ኣብ ሕግናን ኣብ ምርዳእ ዛንታታት ፍጥረትናን ዘይተመስረተ ምዕራባዊ ስነ-ሓሳብን ዝርርብን ክንወስድ ኣየድልየናን እዩ ።.”
ንደቀባት መሰል መሬታ ምሃብ ማለት ኣባይቲ ካብ ሰባት ምውሳድ ማለት ከም ዘይኮነ ምርዳእ ኣገዳሲ እዩ ። መሰላት መሬት ኣብ ፍሉይ ከባቢታት ናይ ዘውዲ መሬት ዝምልከት ኮይኑ፡ ናይ መንግስቲ መሬት እምበር፡ ናይ ግሊ ገዛውቲ ማለት ኣይኮነን ። መሬት ናብ "ቶም ምስ ቀዳሞት ህዝብታት ምትእስሳር ዘለዎም ምምላስ እዩ ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ብታሪኻዊ ዉነና ወይ ባህላዊ ኣገዳስነት ዘለዎም መሬት ማለት እዩ ።
ኣብነታዊ ከባቢ: ባይቶ መሬት ዳርኪንጁንግ
መሰል መሬት ኣብ ናይ ሓቂ ህይወት ዓብዪ ጽልዋ ኣሕዲሩ እዩ ። እቲ እቲ ኣብ ትሕቲ ናይ NSW ኣቦርጂናዊ ሕጊ መሰላት መሬት ዝተመስረተ ባይቶ ከባቢ ዳር-ኪን-ጃንግ መሰል መሬት እንታይ ዓይነት ለውጢ ከምጽእ ከም ዝኽእል ሓያል ኣብነት ኰይኑ ኣሎ ።
ናይ ጎመሮይ ሰብኣይ ዝኾነ ኣንክል ባሪ ዱንካን ፡ ሓደ ካብቶም ቀዳሞት መስረትቲ ዳርክኒንጁንግ እዩ ነይሩ ፣ ብ1983 ድማ ኣብ እንዳ ወለዱ ገደና ተኣታተወ ።
“ንዓይ እዚ ንማሕበረሰብ ብሓንሳብ ክጥርንፍ ዝገበረ እዩ ። እዚ ሃደ መገዲ መሬት ናብ ዋንነት ኣቦርጂን ምምላስ እዩ ነይሩ.”
ኣንክል ባሪ ኣብ ምሉእ ህይወቱ ፡ መሰላት መሬት ኣብ ማእከላይ ገማግም ኒው ሳውዝ ዌልስ ማሕበረሰቡ ፡ ቊጠባዊ ሓይልን ርእሰ-ውሳነን ንኺረክብ ኣኽኢሉ እዩ ። ኣንክል ባሪ ብዝዕባዚ ከምዚ ብምባል ይገልጽ ።
“ሕጂ፡ መጻኢ ዕድልና ከም ዝመስለኒ ፡ እቲ ናይ መሬት መሰል ናብ ዋናታቱ ትረኪቡ እዩ ፡ ኣቦርጂናውያን ዘይኮኑ ሰባት ፡ ከመይ ጌርና ናይ ድሕሪ ገዛኦም ገደና ከም እንኸይድ ብዙሕ ተዛሪቦም ፡ ብዛዕባና ብዙሕ ጐዳኢ ነገራት ከምዝተባህለ ፡ እንተኾነ ሕጂ ሰባት ከምዝፈልጥዎ ፡ እዚ ወለዶ እዚ ፡ ብዙሕ ጥበባትን በላሕትን ናይቲ መሬት ኣታሕዛ ንፈልጥ ከምዝኾንና ከምዝፈልጥ እሓስብ ፡.”
Vincent Lingiari beside a plaque marking the handing over of the lease in Wattie Creek, 1975. Credit: National Museum Australia
መጻኢ ብድሆታት መሰል መሬት ኣቦርጂን Aboriginal land right?
ዋላ እኳ ዕቤት እንተ ተተራእየ ፡ ብድሆታት ግን ይቕጽል ኣሎ ። እቲ መስርሕ ቀስ ዝበለን እተሓላለኸን ክኸውን ይኽእል እዩ ፣ ውሱን መሬት ጥራይ ድማ እዩ ዘሎ ። መሰላት መሬት ምስቲ ንፍትሕን ዕርቅን ኣፍልጦን ልኡላውነት ቀዳሞት ህዝብታት ዝግበር ሰፊሕ ጻዕሪ ተኣሳሲሩ እዩ ዝርአ ።
ንምንታይ እዩ መሰላት መሬት ኣቦርጂናውያን ንኾሎም ኣውስትራሊያውያን ኣገዳሲ ዝኸውን?
ነቶም ሓደስቲ ናብ ኣውስትራሊያ ዝመጹ ሰባት ፡ ንመሰላት መሬት ምርዳእ ምስ ዓሚቕ ታሪኽ እታ ሃገር ዘራኽብ ሓያል ስጉምቲ እዩ ። መሬት ምስኣን ማለት ኣይኰነን ፣ የግዳስ ፡ ነቲ ንልዕሊ 60,000 ዓመት ኣብ መንጎ ቀዳሞት ኣህዛብን እታ ምድርን ዝጸንሐ ርክብ ኣለሊኻ ናብ ንቡር ምምላስ እዩ ዘመልክት ።
Subscribe to or follow the Australia Explained podcast for more valuable information and tips about settling into your new life in Australia.
Do you have any questions or topic ideas? Send us an email to australiaexplained@sbs.com.au
