"ተስፋ እገብር ሓደ መዓልቲ ኩነታት ተመሓይሹ ተኣኻኺብና ምስ ኤርትራውያን ኣዕሩኸይ ዳግማይ ናብ ኤርትራ ክንበርር።" ጋዜጠኛ SBS ዳርዮ

ጋዜጠኛ ኤስ ቢ ኤስ ኢጣልያ ኣብዚ ቕሩብ እዋን ኣብ ኤርትራ በጺሑ ተመሊሱ ኣሎ። ኣብ ከተማታት ኣስመራን ባጽዕን ኣብ ዝበጽሓሉ እዋን ዝመሰጦ፡ ዝተሰምዖን ምስ ሃገሩ ጥልያን ዘሎ ምትእስሳርን ፍልልይን ገሊጹልና ኣሎ።

ጋዜጠኛ SBS Italian ኣብ ኣስመራ እንዳ ስራሕ ሳእኒ (ዕዳጋ ሓራጅ)። Credit: Dario Castaldo

ጋዜጠኛ ዳርዮ ካስተድሎ ካብ ዘልዓሎም ቀንዲ ነጥብታት ምስ ዝወሰዶም ስእልታት ኣሰኒና ኣብዚ ኣቕሪብናዮ ኣለና።

ክሳብ ሕጂ ከም ዝተረዳእክዎ ፡ ጣልያንኛ ከም ቋንቋ ኣብ ኤርትራ ኣዝዩ ሰፊሕ እዩ ፡። ኢጣልያውያን ንልዕሊ 50 ዓመት ኣብኡ ከም ዝጸንሑ ፍሉጥ እዩ ።

ኣብ ኣስመራ ናይ መጀመርታ መዕረፊተይ ፡ እቲ ኣብ ማእከል ከተማ ዝርከብ ጥቓ Michelangelo Buonarroti ተባሂሉ ዝጽዋዕ ፡ ጥልያንኛ ንሓድሽ ወለዶ እውን ቅድሚ ክሳዕ ኣርባዕተ ወይ ሓሙሽተ ዓመት ይገብር ፡ ዝምህሩሉ ዝነበሩ ናይ መባእታ ቤት ትምህርቲ እዩ ።ከም እተነግረኒ ኤምባሲ ጥልያን ንትምህርቲ ቋንቋ ጥልያን ምወላ ዘቋረጸ ፡ ኣብ እዋን ለበዳ እዩ ።

Farmacia Centrale.jpg Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ኣነ ከምዝመስለኒ ኣብ ድሕሪት እቲ ማእከል ከተማ ዘሎ መስለኒ ። ብዝኾነ ፡ ኣብዚ እዋን "ዚ ቋንቋ ጥልያን ከም ዘይምህሩ ፡ እንተኾነ ግን ብዙሓት ወለዶታት ወይ" ውን ብተዛማዲ ካብ ኣስመራ ዝመጹ ኤርትራውያን ከም ዘለዉን ፡ ጥልያንኛ ክምሃሩ ከምዝጀመሩ ተነጊሩኒ ። ስለዚ ማለተይ ካብ ጎድነይ ፍልይ ዝበለ ኣብ ጐደናታት እናኸድኩ ንሰባት ከዘራርቦም ወይ ውን እንተ ወሓደ ብጣልያንኛ ሰላም ክብል ይኽእል ። ብልክዕ ። ሓደ ካብቲ ዘጋጠመኒ ነገር ፡ እቶም ዓበይቲቲ ፡ ‘Come va? Come stai? Tutto bene?’ ምባል ልሙድ እዩ ። ንሓድሕዶም ዚራኸቡሉን ካብቲ ሓደ ዝፍለዩሉን መገዲ እዩ ።

ንብዙሓት ኣንቢበዮምን ሰሚዐዮምን እየ ። ኵሉ እቲ መካኒካዊ ነገራት ፡ ኵሉ ኣቕሑ ቤት ፡ ናውቲ ኢድ ፡ ኮሞዲኖ ። ስካልፔሎ ፡ ማርቴሎ ፡ ፒንሳ ፡ ተናልያ ።

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ከተማ ሮማ ኣብ ዓለም እቲ ዝዓበየ ክፍቲ ቤተ-መዘክር ስለ ዝዀነት ፡ ኣብ ዝሓለፈ ክልተ ሽሕን ፈረቓን ዓመታት ካብ ነፍሲ ወከፍ ክፍለ-ዘመን ቅርሲ ትረኽበሉ ቦታ እዩ ። ስለዚ ፡ ንባቕዳድ ፡ ኣቴንስ ፡ ኢስታንቡል ፡ ፕራግ ከምኡ 'ውን ፓሪስ ኣኪብካ እንተ ዘይኮይኑ ፡ ከም ሮማ ዝመስል ነገር የለን ። ኣስመራ ግን ኣብ መላእ ዓለም ብፍላይ ድማ ኣብ ኣፍሪቃ ኣዝዩ ፍሉይ ዝኾነ ናይ ምንብባር ሃዋሁ ኣለዋ ። ከም ሓንቲ ኣብ ሓደ ውሱን ዘመነ ጥልያን ዝነበረት ንእሽቶ ጓል እያ ፡ ምኽንያቱ ኢጣልያውያን ብ1890 ናብዚ ቦታ ምስ በጽሑ ፡ ናይ ኣጓዱ ዓዲ እያ ነይራ ። ስለዚ ኢጣልያውያን ቃል ብቓሉ ሓዳስ ከተማ እዮም ሃኒጾም ። ኣብ ኢጣልያ ሓንቲ ላቲና ትበሃል ፡ ካብ ሮማ ንደቡብ 100 ኪ.ሜ. ርሒቓ እትርከብ ኣላ፡ ሙሶሊኒ ዝሃነጻ ያ ። ስለዚ ፡ ኣብ ከባቢ "ቲ ግዜ ኣስመራ ከም ከተማ ዝዓበየትሉ ግዜ ፡ ካብ ባዶ ተበጊሶም ሓዳስ ከተማ ፈጢሮም እዮም ። እዚ ጥራይ እዩ ምስ ኣስመራ ዝወዳደር ፡ ከም እንደገና ፡ ላቲና በቲ ፋሽሽታዊ ስርዓት እያ ተሰሪሓ ፡ ኣስመራ ግን ኣቐዲማ እያ ተሃኒጻ ። ስለዚ ኣብ መወዳእታ ናይ 19 ክፍለ ዘመን ማለት ኣብ ከባቢ 1895 ከምኡ ዝኣመሰለ ውቁብ ናይ ስነ-ህንጻ ኣሰራርሓ ኔሩ ። ምኽንያቱ እቲ ኣብ ኢጣልያ ዝነበረ ኣዝዩ ቅዲ ኣተሃናንጻ eclecticism ተባሒሉ ዝጽዋእ ዝነበረ እዩ። እተፈላለዩ እዩ'ዝዚ ። ሓቂ እዩ ፡ neoclassical ን ካልእ modernism ዝበሃል ኣብቲ ግዜ ነይሩ ቅሩብ ናይ ፋሺስት ቅዲውን ኣልዎ ። እንተኾነ ኣስመራ ብጣዕሚ ፍልይቲ እያ ። ምናልባት እቲ ኤርትራ ኣብዘን ዝሓለፋ 35 ዓመታት ትሓልፎ ዘላ ናይ ፍሉያት ኩነታት ኣብ ምዕቃብ ከም ዝሓገዛ ትዛረብ ትኸውን ። ስለዚ ፡ ማሽን እቲ ሰዓታ ንድሕሪት ዝቖጽር ዘሎ ኮይኑ ይስምዓካ ፡ ከም ከተማ ፡ ምስ ካልኦት ኣፍሪቃውያን ክወዳደር ከሎ ኣብ ዘይቦታኡ ዝነጠበት እያ ትመስል ።

እዚ ኣብ ሙሉእ ኣፍሪቃ ውን እዚ ኣዝዩ ፍሉይ እዩ ። ብድሕሪኡ ነቲ ናይ Fiat Tagliero ጠቒስናዮ ኔርና ፡ እዚ ንዓይ ቅድሚ ናብ ኣስመራ ምምጻአይ ዝነበረ ምስሊ ንሱ ጥራይ እዩ ኔሩ ፡

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ሲነማታት ኣብ ኣስመራ ኣገደስቲ ቦታታት እየን ። ሲነማ ኢምፔሮ ፡ ሲነማ ሮማ ። ገሊኦም ተዓጽዮም ኣለዉ ። ገሊኦም ኣብ ካልእ መዓላ ዊዒሎም እዮም ። ዪምፔሮን ሮማን ግና ገና ኣለዋ ። ክሳብ ሕጂ ፖስተራት ናይ ኣዝዩ ዝኣረገ ናይ ጥልያን ፊልምታት ትረክብ ፡ ኣብዚ ሕጂ እዋን መብዛሕትኡ ብ 15, 16 ናቕፋ ፡ ሰባት ን ኩዑሶ እግሪ ናይ ፕሪመር ሊግ እንግሊዝ ወይ ናይ ቻምፕዮንስ ሊግ ዝርእዩሉ ዘለዉ ቦታታት እዩ ኮይኑ ። ናይ ስትሪሚንግ ወይ ነትፍሊክስ ክረክብ ስለ ዘይክእል ኩሉ ሰብ ናብ ሲነማ ናይ ምኻድ ልምዲ ኣሎ ።

እቲ ካፈታት ኣዝዩ ምልኩዕን መለለዪ ዘለዎን እዩ ። እዚ ዘደንቕ ኣመል እዚ ፡ ሰባት ናይ ምእካብ ልምዲ ዝፈጥር፡ ማሕበረሰብ ብምፍጣር ፡ ቡን ወይ ሻሂ ምስታይ ልምዲ ከም ዘለዎም ኣስተውዒለ ።

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ሰባት ኣብ ካፈ ዘሕልፍዎ መገድን ብዝሕን ክንደይ ግዜ ዝፈላለ እእኳ እንተኾነ ፡ ኣብ 50ታት ወይ ኣብ 60ታት ኢጣልያ ዝፍጸም ዝነበረ እዩ ዝመስል ። መብዛሕትኡ ግዜ ንሞባይሎም ዝርኢ ሰብ የለን ። ስለዚ ብግዜ ንድሕሪት ከም ምምላስ እዩ ። እቲ ካፈታት ግን ናይ ስነ-ጥበብ ኣርትደኮ ሰዘለዎ ፡ ኣዝዩ ጽቡቕ ሃዋሁው ኣለዎ ። ሰባት ተኣኪቦም ከዕልሉን ክጻወቱን ቢልያርዶ ክጻወቱን ፡ ካርዲ ወይ ቸዝ ወይ ካልእ ነገራት ይፈትዉ እዮም ዝብል ርድኢት ይሓድረካ ። እተን ካፈታት ከኣ ኣዝየን ጽቡቓት እየን ። እቲ ስም እውን እንተ ኰነ ፡ ከም ትረል ስተል ፡ ቪቶርያ ፡ ኣልፋ ሮሞዮ፡ ቶሪኖ ፡ ሎዲ ዝብሃል እዩ ።

እታ ዝፈተኽዋ ግና ክሪስፒ እዩ ። ማለተይ ኩሎም ምልኩዓት እዮም ። ክሪስፒ ፡ ዝብል መጸውዒ ስም ስድራ ናይቲ ሽዑ ን ኤርትራ ኣብ ዝወረርዋ ዝነበረ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢጣልያ ፡ እዩ።

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ማሳዋ ፡ ሉል እያ መሲላትኒ ። እዚ ፍሉይ ናይ ስነ-ህንጻ ብልጫ እዩ ። ብዛዕባ ኣስመራ ቁሩብ ኣሕጽር ኣቢልና እንተ ተዘራሪብና ፡ ኣብ ኣፍሪቃ ፍሉይቲ እያ ። ማሳዋ ቁሩብ ፍልይ ዝበለት ክትኸውን ትኽእል ፡ ካብቲ ቅድሚ ሕጂ ዝነበረ ናይ ኣዕራብ ጀሚርካ ዘደንቕ ናይ ስነ-ህንጻ ጥምርረት ዝሓዘት እያ ፡ ድሕሪኡ ቱርካውያን ፡ ድሕሪኡ ድማ ኢጣልያውያን ፡ ግብጻውያን ፡ ድሕሪኡ ቁሩብ ብሪጣንያውያን ድሕሪ ካልኣይ ውግእ ዓለም ኣብኡ ኔሮም ። ብዙሕ ብግቡእ ዝተዓቀበ ህንጻታት ኣሎ ፣ እዚ ህንጻታት እዚ እውን እተፈላለየ ቅዲ እዩ ዘለዎ ፣። ማሳዋ እዘን ኣብ መሳገሪ ወይ ድልድል ዝራኸባ ክልተ ንኣሽቱ ደሴታት እየን ፣ ድሕሪኡ ፡ ካብ ቀንዲ ክፋል እታ ሃገር ብዙሕ ኣይረሓቓን ። እቲ ዘሕዝን ግና ፡ መብዛሕቶም እቶም ሰማዕቲ ከም ዝፈልጥዎ ፡ ብ1993 ኣብ መወዳእታ እቲ ውግእ ፡ ብደብዳብ ነፈርቲ ከም እተደብደበ እየ ዝግምት ።

እቲ ዘሕዝን ድማ ፡ እቲ ህንጻታት ፡ ካብቲ ግዜ እቲ ጀሚሩ ኣይተጸገነን ። ይኹን እምበር ፡ ሽዑ እውን እንተ ኰነ ፡ ገሊኡ ክፋል እታ ኣረጊት ከተማ ከም እተራሕርሐት ወይ ከም ዘይተመልሰት ኰይኑ ይስምዓኒ ። ኣብ እዋን ለይቲ፡ ዋላ "ኳ ጸልማት እንተኾነ ፡ ከምኡውን ሰብ ዘይብሉ ባዶ እንተኾነ ፡ ሙዚቃ ካብ ኩሉ ቦታ ትሰምዕ ፡ ሰባት ናብ ደገ ክትከይድ ይዕድሙኻ ፡ ተኣኪቦም ድማ ብሓባር ይጓዓዙ ። ብምልእታ ከተማ ማሳዋ ፡ ሓንቲ መዓልቲ ናብ ቀደማ ኽትምለስን ክትሕደስን ኣለዋ ፡ ድሕሪኡ ድማ ከምቀደም ሉል ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ከም ስልማት ኰይና ክትቀውም እምነ ። ምናልባት ሆቴል ቶሪኖ ፡ ንብዙሕ ዓመታት ዝሰርሕ ዝነበረ ፡ ሕጂ ግን ተዓጽዩ እዩ ።

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

እወ ብ ኹሉ ነገር ፍልይቲ ሃገር እያ ። ንኣብነት ፡ ኣብ ዝሓለፈ 35 ዓመት ፡ ኵነታት ከም እተቐየረ ቝሩብ ጠቒስና ኔርና ። መኻይን ክ ኣትዋ ኣይክእላን ። ስለዚ ፡ ብግዜ ንድሕሪት መሊሳ ናይ ጥልያን ናይ ቀደም ማካይን ክፍቲ ቤተ-መዘክር እያ ኮይና።

እተን ማካይን ብሓፈሻ ብዛዕባ እታ ሃገርን ብዛዕባ ሃብታን ኣረኣእያን ልምድታትን ህዝቢ ብዙሕ እየን ዝነግራኻ ። ኣብ ኣስመራ ክልተ ናይ ትራፊክ መብራህቲ ጥራይ ከምዘሎ እዩ ተነጊሩኒ ። ሓንቲ ካብተን ክልተ ጥራይ እያ ትሰርሕ ዘላ ምክንያቱ ብዙሕ ጻዕቂ ትራፊክ ስለዘየለ እታ ከተማ ብዙሕ ናይ ትራፊክ መብራህቲ እውን ኣየድልያን እዩ ። እዚ ድማ ካልእ ፍሉይ ነገር እዩ ። ድሕሪኡ ፡ ብዛዕባ እቲ ብጣልያንኛ ምዝራብ እዩ ፣ እዚ ካብቲ ኣብ መላእ ዓለም ዘሎ ኣዝዩ ፍሉይ እዩ ። ኵሉ ሰብ ምቕሉል እዩ ። ብሓፈሻኡ ንከተማታት ብጽሬት ምሓዝ ። ብዙሕ ቱሪዝም ስለ ዘየለ ፡ ኣብ ዓበይቲ ከተማታት ዘይኰነስ ፡ ኣብ ኣቝሻት እናኸድኩ ከለኹ ፡ ኵሎም እቶም ቈልዑ ምስ ረኣዩኒ ፡ "ቻይና.. ወዘተ." ኢሎም ይጽውዑኒ ነበሩ ። እወ ፡ ጸዓዱ ምዕራባውያን ምርኣይ ብዙሕ ስለ ዘይለመዱ ክኾኑ ይኽእሉ..

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo

ናብ ኤርትራ ንኽበጽሕ ስለምንታይ ክንድዚ ግዜ ወሲዱለይ ዝብል ሕቶ ብዙሕ ግዜ ይቐርበለይ እዩ ፡ ከም ሓቂ ግና ፡ ወትሩ ምስ ፈተውተይ ኰይነ ናብኡ ክኸይድ መደብ ነይሩኒ ። ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን ኣዕሩኽ ኣጥርየ ። ኩሉ ግዜ ነጊረዮም እየ ፡ ብሓንሳብ ኣብ ኤርትራ ክንራኸብ ኢና ፡ ናብኡ ክንእከብ ኢና እብሎም እየ። እናዓበኹ ብዝኸድኩ መጠን ፡ ሕጂ ፡ ብዝተኻእለኒ መጠን በይነይ ናብኡ ክኸይድ ኣለኒ ኢለ ከይደ ። ድሕሪኡ ተስፋ እገብር ሓደ መዓልቲ ተኣኪብና ምስ ኤርትራውያን ናይ ቀረባ ኣዕሩኸይ ናብኣ ክንበርር ኢና ። ንስኻውን ኣብኡ ከም እትኸውን ተስፋ ንገብር ። ተስፋ ይገብር ። ከም ብሓድሽ ድማ ኣታ ሃገር ካብዚ ዘላቶ ፍልይ ዝበለ ተመክሮ ምስቲ ዘደንቕን ህዝባ ክሙከር እትስፎ።

Credit: Dario Castaldo Credit: Dario Castaldo