İlk Uluslar dilleri kültür ve kimlikleri yansıtıyor

Avustralya'ya yeni gelen herkes, ana dilini canlı tutmanın ne kadar önemli olduğunu takdir eder. Dil, kültürünüzün ayrılmaz bir parçası ve Avustralya'nın yerli dilleri de farklı değil. İnsanları toprağa ve atalarından gelen geleneksel birikime bağlar. Avustralya'nın İlk Uluslar halklarının çeşitliliğini yansıtırlar. Şu anda Avustralya'da 100'den fazla İlk Uluslar dili konuşulmakta. Bazıları sadece bir avuç insan tarafından konuşuluyor ve çoğu sonsuza dek kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya. Ancak birçoğu yeniden canlandırılıyor. Merhaba Avustralya’nın bugünkü bölümünde, Avustralya'nın İlk dillerinin çeşitliliğini ve yeniden uyanışını keşfediyoruz.

PKKP Aborijin Şirketi ve Pinikura dil grubu üyeleriyle "AIATSIS Paper and Talk" programından bir kare. Credit: AIATSIS

ÖNE ÇIKANLAR

• Bugün İlk Uluslar halkları tarafından yüzden fazla dil konuşulmaktadır.
• Birçok dil sonsuza dek kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya.
• En son Ulusal Yerli Diller Araştırması, 31 toplumun dillerinin yeniden canlandırıldığı bildiriyor.

SBS Merhaba Avustralya, yeni evinizde yaşamınızı yönlendirmenize yardımcı olur. Tüm bölümleri linkten takip edebilirsiniz.

Dil, insanlara ve bölgeye özgüdür. Toprağın dili doğurduğu söylenir.

Aborijin Dilleri Vakfı Başkan Yardımcısı Cathy Trindall, dilin kendi kimliğinin güçlü bir parçasını oluşturduğunu söylüyor. İnsanları atalardan kalma birikime bağlar ve kültürel sorumluluklar taşımamızı sağlar.

"Bana kim olduğumu söylüyor" diyor.

"Kuzeybatı NSW'den, Narrabri'nin kara topraklarından gururlu bir Gomeroi Murri Yinnar kadınıyım ve ait olduğum yerin orası olduğunu biliyorum çünkü adım, dilim, kültürüm bana bunu söylüyor ve orası benim ait olduğum yer."

Peki diliniz elinizden alınsaydı ne olurdu? Bu, İlk Uluslar halklarının deneyimiydi.

AIATSIS Paper and Talk Kukatj dil grubu. Credit: AIATSIS

Avustralya’da kaç dil konuşuluyordu?

Avrupalılar kıtaya yerleşmeden önce, Avustralya'da yüzlerce dil ve lehçe konuşuluyordu.

Batı NSW'den Wiradjuri adamı John Gibbs, Avustralya Aborijin ve Torres Boğazı Adalı Araştırmaları Enstitüsü AIATSIS'te Araştırma ve Eğitim Grubu'nun İcra Direktörü. Dil sayısına farklı açılardan bakabileceğimizi söylüyor.

"Komşu dilden birinin ne dediğinizi anlayamayacağı kadar farklı dilleri düşünürseniz, o zaman 250'den fazla farklı dil vardı" diye açıklıyor.

"Bununla birlikte, dil aynı zamanda sosyal bir kimliktir. Avustralya İngilizcesi ve Amerikan İngilizcesi teknik olarak aynı dildir, ancak Avustralyalılar olarak kesinlikle biriyle çok güçlü bir şekilde özdeşleşiriz, diğeriyle değil. Dillere sosyal kimlik açısından bakarsanız, Avustralya'da kullanılan 600 ila 800 farklı dil çeşidi vardı.

Bu sayı, Avrupalı yerleşimcilerin gelmesinden sonra ciddi bir düşüşe geçti.

AIATSIS'in Ulusal Yerli Diller Araştırması, 123 dilin şu anda kullanımda olduğunu veya yeniden canlandırıldığını bildiriyor.

Bu sayı içinde Torres Boğazı'nın farklı dilleri de var.

Torres Boğazı Adaları'ndan dilbilimci ve tercüman Leonora Adidi, batı ve orta Torres Boğazı'nda insanların Aborijin dillerinden olarak sınıflandırılan dili konuştuğunu söylüyor.

"Torres Boğazı'nın doğu kesiminde konuşulan diller, Papua dili... Birbirimizi anlamıyoruz" diyor.

Bir avuç lehçeye ek olarak, Torres Boğazı Adalarına özgü melez dil Yumplatok, yeni bir toplum dili. Avustralya İstatistik Bürosu'na göre, şu anda yedi binden fazla kullanıcıyla en yaygın İlk Uluslar dili.

Avustralya'da genç Aborijin kız öğrenciler, öğretmenleriyle birlikte açık havada güneşin altında oturuyorlar. Credit: SolStock/Getty Images

Diller nereye gitti?

Avrupalıların yerleşmesinden sonra, dönemin asimilasyon politikaları ve çocukların ailelerinden ve toplumlarından zorla alınması nedeniyle birçok dil kaybedildi.

İnsanların kendi dillerini konuşma hakları reddedildi. Ancak bazı diller gizlice konuşuldu ve sessizce genç nesillere aktarıldı.

Bugün, Avustralya ve Torres Boğazı'ndaki aktif dillerin çoğu yaşlılar tarafından konuşuluyor. Yüz tanesi yok olma tehlikesinde olarak kabul ediliyor. Ve sadece on ikisi çocuklar tarafından ilk dil olarak konuşuluyor.

Etkin olarak kullanılmayan birçok dil için 'uykuda' terimi kullanılıyor.

Bir süredir konuşulmayan dillere 'uykuda' diyoruz, ölü ya da yok olmuş değil. Bunun nedeni, uyuyan bir şeyi tekrar uyandırılabileceğiniz gerçeği.

John Gibbs, AIATSIS

Dili yeniden uyandırmak

2017 yılında, NSW'nin İlk Uluslar Dilleri, Aborijin Dilleri Yasası'na dahil edildi.

Yasa, bu dillerin NSW'nin kültürel mirasının bir parçası olduğunu kabul ediyor. İlk Uluslar halkları bu dillerin koruyucuları ve onları yeniden canlandırma ve zenginleştirme hakkına sahiptirler.

Bu kapsamda bir değişim yaşanıyor.

En son Ulusal Yerli Diller Araştırması, ülke genelinde 31 toplumun dillerini yeniden canlandırıldığını ve yeni konuşmacılar kazandığını ortaya koydu.

Ancak Leonora Teyze, İlk Ulus Dillerinin yeniden canlandırılmasının zorlu bir süreç olduğunu söylüyor. Bunun nedeni ise İlk Uluslar halklarının tek dilli bir toplum olmadığı gerçeği.

Bazı diller gelişirken, diğerleri sadece bir avuç insan tarafından konuşuluyor.

"Bu dilleri yeniden canlandırmak için destek almak ve ülke çapında etkin bir programa sahip olmak gerekiyor. Homojen ve tek dilli olmadığımız için süreç zorlu" diyor.

2024 Paper and Talk katılımcıları, AIATSIS ve Yaşayan Diller. Credit: AIATSIS

AIATSIS'in rolü

AIATSIS Avustralya Dilleri Merkezi (ACAL), dillerin yeniden canlandırılmasını desteklemek için toplumlarla birlikte çalışıyor.

AIATSIS, Aborijin ve Torres Boğazı Adalı halklarla ilişki kuran ilk dönem Avrupalı kaşiflerin el yazmaları, dergileri ve görsel-işitsel kayıtlarına ev sahipliği yapıyor. Bu değerli kayıtlar toplum üyelerinin kullanması için saklanıyor.

ACAL ayrıca, toplum araştırmacılarını deneyimli dilbilimcilerle beraber gerekli kaynaklara erişebilecekleri enstitüye getiren düzenli atölye dizisi 'Paper and Talk'u da finanse ediyor.

John Gibbs, "İki haftalık çalışma sonucunda, dilin yeniden canlanması yolculuğunu başlatmak için toplumlarına geri götürebilecekleri bir dil kaynak birikimi oluşturabiliyorlar" diyor.

AIATSIS ayrıca 20'den fazla Aborijin ve Torres Boğazı Adalı sözlüğünün yayınlanmasını finanse etti.

Warlpiri Sözlüğü

Okullar aracılığıyla dilin yeniden uyanışı

Dillerin gelişmesi için çocuklar tarafından konuşulması gerekiyor.

2022'de, NSW'deki ilk iki dilli yerli okulu olan Gumbaynggirr Giingana Özgürlük Okulu açıldı.

Cathy Trindall'ın torunu bu yıl okula başlayıp kültürel olarak bütünsel bir eğitim alacak.

"Bu sadece yunusların veya balinaların isimlerini öğrenme meselesi değil. Öğrenecekleri şey, bir geziye çıktıklarında, Rüya Görme yolunu (Dreaming path) anlamaları. Yaratılış hikayelerini anlayacaklar. O yunusun aslında onları ait oldukları yere ve kim olduklarına bağlayan hikayelerin bir parçası olduğunu anlayacaklar" diyor.

NSW'deki Gumbaynggirr Giingana Özgürlük Okulu'nda bir sınıf. Credit: SUSAN

Yazılı ve sözlü çeviri yoluyla dili beslemek

2012 yılından bu yana, Mütercimler ve Tercümanlar için Ulusal Akreditasyon Kurumu (NAATI), Yerli Tercümanlık Projesi aracılığıyla profesyonel tercüman sayısını artırmak için Avustralya hükümeti ve yerli kuruluşlarla birlikte çalışıyor.

Amaç, tüm İlk Uluslar halklarının Avustralya'da kendi dillerinde katılımlarını sağlamak.

Lavinia Heffernan, Pintupi-Luritja çevirmeni ve NAATI sertifikalı çevirmen.

"Ana dili İngilizce olmayan insanlarla çalışıyoruz... bazen İngilizce belki de beşinci veya altıncı dilleri oluyor" diyor.

"Şu anda 27 dilden 96 sertifikalı Aborijin ve Torres Boğazı Adalı dil tercümanı var."

Geçenlerde bir Tercümanlar ve Çevirmenler konferansına katılan Lavinia, yeni göçmenler ve İlk Uluslar Halkları tarafından anlatılan tecrübelerin benzerliğini gözlemledi.

"Çocukken tercümanlık yapmak için doğduk... Aileler için sürekli tercümanlık yapan aracı kişiydik. Göçmenlerin hikayeleri, büyürken yaşadığımız hikayelere çok benziyor."

Avustralya’da yeni bir hayata başlamak için Merhaba Avustralya podcastını takip edin.

Yerleşim süreci hakkında aklınıza iyi bir konu gelirse lütfen bize e-posta ile ulaşın: [e-mail]