Mỗi tháng Mười Một, Black Friday lại trở lại với hàng loạt lời quảng cáo về mức giảm giá “khủng” và những ưu đãi “chỉ trong một ngày”. Chúng ta bị bủa vây bởi những lời chào mời tưởng như không thể bỏ lỡ. Nhưng ẩn sau tất cả là một chiến lược được tính toán kỹ lưỡng.
Black Friday không chỉ đơn thuần là một ngày (giờ đã kéo dài hơn nửa tháng) giảm giá. Đây còn là một “sự kiện tâm lý”, được thiết kế để khai thác cách não bộ con người đưa ra quyết định.
Hiểu được phần nào khoa học đằng sau quá trình này có thể giúp chúng ta nhận ra khi nào mình đang bị thúc đẩy chi tiêu nhiều hơn dự định.
Nhanh lên, mau lên, chi tiêu đi!
Khi quyết định giữa các lựa chọn, chẳng hạn có nên mua chiếc TV mới hay không, não bộ sẽ cân nhắc các yếu tố ủng hộ và phản đối: giá cả, tính năng, đánh giá của người dùng và khả năng tài chính. Khi cảm thấy đã có đủ thông tin, chúng ta mới đưa ra quyết định.
Thông thường, quá trình này cần thời gian, quyết định càng quan trọng, chúng ta càng muốn thu thập nhiều thông tin.
Nhưng khi bị đặt vào trạng thái gấp gáp, mọi thứ thay đổi. Não sẽ hạ thấp “ngưỡng thông tin” cần thiết để ra quyết định, khiến chúng ta hành động nhanh hơn dựa trên ít dữ kiện hơn.
Điều này hữu ích trong những tình huống khẩn cấp, nếu có con nhện rơi vào tay bạn, bạn sẽ không ngồi phân tích ưu và nhược điểm trước khi phủi nó đi.
Nhưng trong mùa mua sắm Black Friday, cơ chế ra quyết định nhanh này có thể dẫn đến chi tiêu bốc đồng.
Trời ơi, sắp hết hàng rồi!
Bên cạnh việc tạo cảm giác “khẩn cấp”, Black Friday còn tận dụng yếu tố “khan hiếm”. Chúng ta biết chương trình chỉ kéo dài ngắn ngày, trong khi rất đông người cùng mua sắm. Điều đó tạo nên cảm giác cạnh tranh: nếu không nhanh tay, sẽ lỡ mất cơ hội.
Đang xem TV thì trang web hiện thông báo “chỉ còn 8 sản phẩm”, “12 người đang xem mặt hàng này”. Bất chợt, mọi thứ trở thành cuộc đua. Dù ban đầu không có ý định mua ngay, bạn vẫn dễ bị thúc ép nhấn “thêm vào giỏ hàng”.
Cảm giác khan hiếm làm thay đổi cách não xử lý thông tin: khi tin rằng thứ gì đó sắp hết, chúng ta tự gán cho nó giá trị cao hơn, nghĩ rằng “chắc nó tốt” vì nhiều người đang muốn mua.
Mình đang nghĩ cái gì vậy?
Khi ra quyết định nhanh, chúng ta dựa trên ít thông tin hơn và dễ mắc sai lầm, điều được biết trong tâm lý học là “đánh đổi giữa tốc độ và độ chính xác”.
Dưới áp lực thời gian, não tìm đường tắt để đánh giá lựa chọn, chẳng hạn như số người đang xem cùng sản phẩm. Nhưng đây lại là những thông tin ít quan trọng hơn bảo hành, chất lượng hay giá trị sử dụng lâu dài.
Tín hiệu “sắp hết hàng” còn khiến chúng ta ngại tìm hiểu thêm. Nếu sản phẩm có thể bị mua mất, việc so sánh giá hoặc đọc đánh giá trở nên “rủi ro”.
Não bộ thích sự chắc chắn và ghét rủi ro, vì vậy thay vì tiếp tục tìm thông tin, chúng ta quyết định nhanh chóng.
Quyết định nhanh không phải lúc nào cũng xấu. Trong nhiều trường hợp, như khi chuông báo cháy vang lên, hành động lập tức giúp bảo vệ chúng ta.
Nhưng trong Black Friday, các nhà bán lẻ tạo ra sự khẩn cấp giả. Những bộ đếm ngược, cảnh báo “còn ít hàng”, hay banner “chỉ hôm nay” được thiết kế để mô phỏng sự khan hiếm thật, đẩy não bộ vào chế độ ra quyết định vội vàng.
Một khi cảm giác khẩn cấp xuất hiện, lý trí dễ bị gạt sang bên. Thay vì hỏi “Tôi có thực sự cần không?”, chúng ta lại nghĩ “Lỡ bỏ lỡ thì sao?”
Đó là kiểu suy nghĩ khiến bạn mua một chiếc TV chỉ nhỉnh hơn chút so với cái đang dùng.
Black Friday như một “lớp học tâm lý”
Black Friday mang đến cảm giác như một lễ hội giảm giá, nhưng đồng thời cũng là một bài học về hành vi và khoa học não bộ. Mỗi bộ đếm giờ, pop-up hay thông báo “còn 3 sản phẩm” đều được thiết kế để thu hút sự chú ý và rút ngắn thời gian bạn suy nghĩ.
Hiểu những chiến thuật này giúp bạn kiểm soát tốt hơn.
4 cách giúp bạn kiểm soát chi tiêu:
1. Lập kế hoạch trước khi bị cuốn vào áp lực: Tìm hiểu xem bạn thực sự cần gì trước mùa sale. Điều này giúp não không bị rối trong lúc phải đưa ra quyết định nhanh.
2. Đặt ra ngân sách và luôn giữ trước mắt: Quyết định số tiền bạn sẵn sàng chi và luôn nhắc nhở bản thân khi mua sắm. Điều này giúp chống lại “hiệu ứng khan hiếm”.
3. Tạm dừng trước khi mua: Nếu cảm thấy bị thúc ép, hãy dừng lại một phút. Khoảng nghỉ giúp não “đuổi kịp” cảm xúc.
4. Hỏi: “Nếu giá gốc, mình có muốn không?”: Điều này giúp bạn tập trung vào giá trị thật của món hàng.
Không có gì sai khi tận hưởng một món hời. Nhưng khi bạn đang ở giữa cơn bão khuyến mãi, hãy nhớ điều gì đang diễn ra trong não bạn, và ai là người thực sự hưởng lợi.
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
