Úc là quốc gia dẫn đầu toàn cầu về việc áp dụng năng lượng mặt trời.
Hơn 4,3 triệu hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ đã lắp đặt các tấm pin mặt trời trên mái nhà, với khoảng 1.000 hệ thống mới được lắp đặt mỗi ngày.
Trong bối cảnh tác động của biến đổi khí hậu đang trở nên tồi tệ hơn và các chuyên gia cảnh báo rằng năng lượng tái tạo phải thay thế nhiên liệu hóa thạch, việc chuyển đổi sang năng lượng mặt trời là rất quan trọng.
Tuy nhiên, do thiếu chuỗi cung ứng trong nước, Úc đang nhập khẩu khoảng 90% tấm pin mặt trời từ Trung Quốc.
Ramila Chanisheff, Chủ tịch Hiệp hội Phụ nữ Duy Ngô Nhĩ tại Úc, cho biết người dân của cô đang bị buộc phải sản xuất những tấm pin này.
"Chúng tôi biết rằng ngành công nghiệp lớn nhất đồng lõa trong việc cưỡng bức lao động người Duy Ngô Nhĩ là ngành công nghiệp năng lượng mặt trời, hoặc ngành tua-bin gió, hay xe điện," bà Chanisheff nói.
Nguồn gốc tấm pin mặt trời: Mối liên hệ với lao động cưỡng bức
Kể từ năm 2016, chính phủ Trung Quốc được cho là đã bắt cóc và giam giữ hàng triệu người Duy Ngô Nhĩ ở tỉnh Tân Cương, khu vực mà người dân bản địa Duy Ngô Nhĩ gọi là Đông Turkistan.
Trong nỗ lực chính thức được mô tả là nhằm chống lại chủ nghĩa cực đoan, khoảng một triệu thành viên của nhóm thiểu số Duy Ngô Nhĩ đa số theo Hồi giáo đã bị đưa đến cái gọi là "trại cải tạo" trong khoảng thời gian từ 2017 đến 2019.
Bằng chứng và lời khai từ những người từng bị giam giữ tiết lộ về sự tra tấn và truyền bá tư tưởng chính trị, triệt sản và đánh thuốc bắt buộc, cũng như việc bỏ đói để trừng phạt những người chống đối.
Một báo cáo chính thức của chính phủ Trung Quốc được công bố vào tháng 11 năm 2020 ghi lại việc "bố trí" 2,6 triệu công dân thiểu số vào các trang trại và nhà máy trong Khu vực Duy Ngô Nhĩ và trên cả nước thông qua các sáng kiến do nhà nước bảo trợ.
"Chúng tôi có bằng chứng đáng tin cậy và những người Duy Ngô Nhĩ đã nói về các thành viên gia đình họ bị đưa vào các trại tập trung, qua nghiên cứu, đã cho thấy chúng được biến thành các trại lao động.”
“Tất cả những người Duy Ngô Nhĩ đó đang bị cưỡng bức lao động ở Đông Turkistan hoặc Tân Cương, hoặc bị buôn bán sang đại lục Trung Quốc để làm việc," bà Chanisheff nói.
Chính phủ Trung Quốc cho biết các chương trình lao động là những sáng kiến xóa đói giảm nghèo tự nguyện, nhằm cung cấp cơ hội cho những "người đã tốt nghiệp" từ các trại "cải tạo".
Ramila Chanisheff khẳng định không có điều gì là tự nguyện ở đây.
"Vì vậy, một khi bạn đã vào, bạn không có quyền tự do rời đi, bạn không có quyền tự do đi lại... người Duy Ngô Nhĩ không có lựa chọn để nói 'có, tôi muốn làm việc trong lĩnh vực này hoặc trong nhà máy này hay trong ngành công nghiệp này'.
“Họ bị ép buộc, cưỡng chế đến mức nếu họ không đồng ý, bản thân họ có thể biến mất hoặc các thành viên gia đình họ bị nhà nước giữ làm con tin. Điều này không chỉ do các ngành công nghiệp gây ra, đây là hành vi cưỡng bức lao động được nhà nước bảo trợ.”
“Vì vậy, điều kiện rất khắc nghiệt, bạn phải làm việc cực kỳ nhiều giờ, bạn bị truyền bá tư tưởng, bạn phải dùng chung phòng, ký túc xá và bị hạn chế kết nối với bên ngoài. Vì vậy, bạn có thể hình dung, nó có giống nhà tù không? Tôi không biết. Nó có giống trại tập trung không? Tôi sẽ nói là có," bà Chanisheff nói.
Ở nước ngoài, các thành viên cộng đồng hải ngoại và các nhà nghiên cứu đang phơi bày các cáo buộc lạm dụng này cho biết họ đã bị nhắm mục tiêu và thậm chí bị đe dọa bởi chính quyền Trung Quốc.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã tuyên bố hành vi lạm dụng người Duy Ngô Nhĩ của Trung Quốc là tội diệt chủng vào năm 2021.
Các quốc gia khác, như Canada, Vương quốc Anh, Pháp và Đan Mạch, cũng đã thông qua các nghị quyết không ràng buộc với nội dung tương tự.
Với các báo cáo từ Vương quốc Anh về các dự án nghiên cứu bị đóng cửa sau áp lực từ chính quyền Trung Quốc, bà Chanisheff nói rằng chính phủ này làm việc rất chăm chỉ để bịt miệng các nhà phê bình của mình.
"Nếu không có các cuộc điều tra độc lập thực tế đi vào đó và tìm hiểu về tình hình, chúng ta sẽ chỉ thấy ở cộng đồng hải ngoại những gì Trung Quốc muốn chúng ta thấy. Và thật không may, các chính phủ của chúng ta cũng chỉ thấy điều đó và chính phủ của chúng ta vẫn tiếp tục kinh doanh như thường lệ."
"Họ nói về nhân quyền sau cánh cửa đóng kín, nhưng họ nói về thương mại và kinh doanh, và mở rộng và tất cả những điều đó ở nơi công cộng," bà Chanisheff nói.
Tại sao Úc không tự kiến tạo hệ thống năng lượng mặt trời?
Vậy, với việc người Úc áp dụng năng lượng mặt trời với tốc độ vượt xa mong đợi, tại sao các công ty lại không đầu tư vào sản xuất năng lượng mặt trời tại đây?
Úc đã đổ hàng tỷ đô la vào năng lượng mặt trời và sản xuất xanh, và Cơ quan Năng lượng Tái tạo Úc hiện đang tài trợ cho các nghiên cứu khả thi về các cơ sở sản xuất polysilicon trong nước mới.
Nhưng hiện tại, chỉ với một vài trường hợp ngoại lệ nhỏ, Úc vẫn nhập khẩu hầu hết các tấm pin mặt trời từ Trung Quốc.
Fuzz Kitto là đồng sáng lập của Be Slavery Free, một tổ chức hoạt động nhằm nâng cao nhận thức và chấm dứt chế độ nô lệ hiện đại.
"Mâu thuẫn giữa cam kết về khí hậu và nhân quyền đã khiến các nhà đầu tư cảm thấy rằng họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đầu tư vào các công ty đang tìm nguồn cung ứng, hoặc có liên hệ, với khu vực Tân Cương bất chấp những hành vi lạm dụng nhân quyền ở đó.”
“Và mặc dù các chuyên gia nói rằng có đủ nguồn cung bên ngoài khu vực đó để đáp ứng nhu cầu điện mặt trời của Hoa Kỳ, Châu Âu và các quốc gia hàng đầu, nhưng nguồn gốc của những tấm pin này chắc chắn không được minh bạch. Trên thực tế, đôi khi khá mập mờ và có rất nhiều hành vi 'tẩy xanh' chúng," ông Kitto nói.
Để sản xuất các tấm pin mặt trời, cần có polysilicon cấp độ năng lượng mặt trời, được làm từ cát silica sản xuất từ thạch anh.
Trung Quốc sản xuất khoảng 95% nguồn cung polysilicon toàn cầu, phần lớn được sản xuất tại các nhà máy có liên kết với lao động cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ.
Theo Tạp chí Khai thác mỏ Úc, thì nước này là nhà xuất khẩu cát silica lớn nhất trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, với hầu hết các mặt hàng xuất khẩu của chúng ta đều đi đến thị trường Trung Quốc.
Fuzz Kitto nói rằng chúng ta nên tự sản xuất tại đây.
"Tôi nghĩ một trong những khó khăn lớn là mọi người nghĩ rằng không có giải pháp thay thế và hiện tại đang có ngày càng nhiều giải pháp thay thế. Vấn đề là ở Tân Cương có loại cát để sản xuất polysilicon.”
“Vì vậy, để sản xuất polysilicon, về cơ bản bạn cần điện giá rẻ và bạn cần loại cát có chất lượng đó. Chúng ta có loại cát chất lượng đó ở Úc, không hoàn toàn đạt tiêu chuẩn của Tân Cương. Trên thực tế, chúng ta xuất khẩu cát sang Trung Quốc để làm polysilicon, điều này thật khó tin.”
“Việc tại sao chúng ta không phát triển một ngành công nghiệp sản xuất chúng ở Úc nằm ngoài khả năng hiểu của chúng tôi," ông Kitto nói.
Hành lang pháp lý của Úc và lời kêu gọi hành động
Năm 2021, cựu Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã thông qua Đạo luật Ngăn chặn Lao động Cưỡng bức Duy Ngô Nhĩ, đặt ngoài vòng pháp luật việc nhập khẩu từ hàng chục công ty đã được công khai đưa vào danh sách đen.
Theo Bộ luật Hình sự của Úc, chế độ nô lệ là một tội ác và các hành vi phạm tội có thẩm quyền tài phán phổ quát - nghĩa là luật được áp dụng ngay cả khi tội phạm xảy ra bên ngoài nước Úc.
Các luật chống nô lệ ở Úc hoạt động như một khuôn khổ minh bạch, yêu cầu các doanh nghiệp lớn phải báo cáo về các rủi ro và hành động liên quan đến chế độ nô lệ hiện đại của họ.
Fuzz Kitto nói rằng nếu không có cơ chế thực thi, luật pháp không mạnh bằng luật pháp ở Hoa Kỳ.
"So với đạo luật đó và lệnh cấm nhập khẩu hải quan Hoa Kỳ, cũng như Chỉ thị Thẩm định Bền vững Doanh nghiệp của Liên minh Châu Âu sắp ra mắt, trong đó yêu cầu các công ty thực hiện thẩm định về nhân quyền và môi trường, họ cũng có các lệnh cấm nhập khẩu sản phẩm từ lao động cưỡng bức, cấm nhập khẩu, bán và xuất khẩu tất cả hàng hóa được sản xuất từ lao động cưỡng bức sẽ vào EU vào năm 2027.”
Đạo luật Nô lệ Hiện đại của Australia hiện tại còn yếu. Nó đang được cải cách, nhưng chúng tôi cũng đang vận động hành lang cho một lệnh cấm nhập khẩu lao động cưỡng bức của Australia, nằm ngoài phạm vi của quá trình cải cách hiện tại.Fuzz Kitto - Đồng sáng lập Be Slavery Free
Việc Trung Quốc áp dụng và triển khai năng lượng mặt trời và năng lượng tái tạo đã khiến lượng khí thải được báo cáo của nước này tạm thời không tăng, đôi khi giảm trong 18 tháng qua.
Tại Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu Liên Hợp Quốc ở Brazil, việc Trung Quốc tiếp nhận năng lượng tái tạo đã được ca ngợi trong khi Hoa Kỳ đang rút lại hành động khí hậu dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh, Thống đốc California Gavin Newsom cho biết lợi ích kinh tế của năng lượng tái tạo là rõ ràng.
"Hai phần ba năng lượng của chúng tôi là năng lượng sạch. Vì vậy, chúng tôi đang chứng minh mô hình đó, và điều đó mang lại cho tôi sự tự tin. Và tôi nghĩ đó là chủ đề chính của việc này.”
“Đó không phải là về cái gì hay tại sao, mà là về cách thức. Và đó là về việc áp dụng các lý tưởng của chúng ta, tính thực dụng đằng sau nó. Trung Quốc hiểu điều đó. Rất nhiều quốc gia hiểu điều này. Một lần nữa, đó không phải là về năng lượng điện. Đó là về sức mạnh kinh tế," ông Kitto nói.
Cũng như các cáo buộc về lao động cưỡng bức, các chuyên gia cho rằng các tiêu chuẩn môi trường quốc gia lỏng lẻo cho phép các công ty ở Trung Quốc khai thác tài nguyên thiên nhiên và cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy của họ bằng than giá rẻ.
Do đó, các tấm pin mặt trời được sản xuất ở khu vực Duy Ngô Nhĩ được cho là có lượng khí thải carbon cao hơn so với những tấm pin được sản xuất ở nơi khác trên thế giới.
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres nói với các đại biểu tại COP-30 rằng quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo phải đặt con người và sự công bằng lên hàng đầu.
"Hãy hành động với tốc độ và sự đoàn kết. Hãy để sự công bằng là động cơ thúc đẩy và xây dựng các nền kinh tế sạch, toàn diện và kiên cường. Biến sự cần thiết về khí hậu thành cơ hội phát triển ở mọi nơi.”
“Kỷ nguyên nhiên liệu hóa thạch đang kết thúc. Năng lượng sạch đang lên. Hãy làm cho quá trình chuyển đổi trở nên công bằng, nhanh chóng và dứt khoát," ông Kitto nói.
Một tuyên bố từ Bộ trưởng Tư pháp Úc cho biết Úc cam kết đảm bảo các chuỗi cung ứng không thúc đẩy, dung thứ hoặc hỗ trợ tài chính cho chế độ nô lệ hiện đại.
Tuyên bố cũng nói thêm rằng chính phủ hiện đang tiến hành tham vấn về việc thực thi Đạo luật Nô lệ Hiện đại.
Với nguồn cung năng lượng mặt trời toàn cầu liên quan chặt chẽ đến lao động cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ, các nhóm nhân quyền đang kêu gọi chính phủ và các công ty Úc minh bạch về nguồn gốc linh kiện năng lượng mặt trời của họ.
Mặc dù năng lượng mặt trời từ Trung Quốc là lựa chọn rẻ nhất, bà Chanisheff nói rằng quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch không được đặt lợi nhuận lên trên con người.
"Đừng chỉ ban hành luật và báo cáo rồi đổ trách nhiệm cho các ngành công nghiệp mà nói rằng, 'à, các bạn phải làm điều đúng đắn'. Nhưng nếu họ không làm điều đúng đắn, chúng ta sẽ không buộc họ phải chịu trách nhiệm.”
“Không có sự giải trình và các ngành công nghiệp hoặc nhà bán lẻ lớn hoặc nhà sản xuất lớn hoặc công ty nhập khẩu các tấm pin mặt trời này, họ ở đó để kiếm tiền.”
“Họ ở đó vì mục đích lợi nhuận nên họ không phải chịu trách nhiệm. Cuối cùng, có vẻ như tiền bạc và kinh tế đang lấn át nhân quyền và chúng ta đang không làm đủ để ngăn chặn các sản phẩm được sản xuất bằng lao động cưỡng bức xâm nhập vào đất nước này," bà Chanisheff nói.
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
