Những điểm chính
- Sắt là khoáng chất thiết yếu, thiếu hay thừa đều có thể gây hại
- Nhu cầu sắt thay đổi theo độ tuổi và giới tính.
- Xét nghiệm ferritin và sắt trong máu cần được hiểu đúng, vì ferritin tăng không đồng nghĩa với thừa sắt.
Sắt là một nguyên tố vi lượng thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng sống của cơ thể, đặc biệt là trong quá trình tạo máu.
Thiếu sắt và thừa sắt đều có thể gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.
Vai trò của sắt trong cơ thể
Khoảng 70% lượng sắt trong cơ thể tồn tại trong các tế bào hồng cầu dưới dạng huyết sắc tố - hemoglobin - và trong các tế bào cơ với vai trò là myoglobin.
- Hemoglobin là thành phần quan trọng giúp các tế bào hồng cầu vận chuyển oxy từ phổi đến các mô và cơ quan trong cơ thể.
- Myoglobin có chức năng nhận, dự trữ và vận chuyển oxy trong các tế bào cơ, đặc biệt là cơ vân.
Bên cạnh đó, khoảng 6% lượng sắt còn lại tham gia vào cấu trúc của nhiều loại protein và enzym thiết yếu cho quá trình hô hấp tế bào, chuyển hóa năng lượng, tổng hợp collagen và các chất dẫn truyền thần kinh.
Khoảng 25% sắt trong cơ thể được lưu trữ dưới dạng ferritin – một loại protein dự trữ sắt, tồn tại trong tế bào và tuần hoàn máu. Ferritin giúp cơ thể duy trì lượng sắt ổn định khi nhu cầu tăng cao hoặc khi lượng sắt nạp vào không đủ.
Nhu cầu sắt thay đổi theo độ tuổi và giới tính
Nhu cầu sắt không đồng đều giữa các nhóm:
- Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và thanh thiếu niên có nhu cầu sắt cao để đáp ứng tốc độ tăng trưởng nhanh.
- Nam giới trưởng thành thường có nhu cầu ổn định.
- Phụ nữ, đặc biệt là trong độ tuổi sinh sản, mang thai hoặc cho con bú, cần nhiều sắt hơn để bù đắp cho chu kỳ kinh nguyệt và nhu cầu phát triển của thai nhi.
Thiếu sắt hay thừa sắt đều có thể gây hại
Thiếu sắt là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu dinh dưỡng, dẫn đến mệt mỏi, hoa mắt, suy nhược, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng học tập và làm việc.
Đặc biệt, tình trạng này dễ xảy ra ở trẻ em, phụ nữ và người cao tuổi, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, hô hấp và suy giảm miễn dịch.
Ngược lại, dư thừa sắt trong cơ thể cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, như gây tổn thương gan, tim, tụy và các cơ quan khác.
Tình trạng này được phân thành hai dạng:
- Thừa sắt nguyên phát (do di truyền), thường liên quan đến đột biến gen HFE, khiến cơ thể hấp thu quá nhiều sắt từ thực phẩm.
- Thừa sắt thứ phát, xuất phát từ các nguyên nhân như bệnh gan, thiếu máu mạn tính, truyền máu nhiều lần, bổ sung sắt quá liều hoặc lạm dụng rượu bia.
Triệu chứng cảnh báo thừa sắt
Tình trạng thừa sắt diễn tiến âm thầm và khó phát hiện sớm. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Giai đoạn đầu: mệt mỏi, yếu sức, giảm cân, sạm da, đau bụng, đau khớp.
- Giai đoạn muộn: rối loạn nội tiết (giảm ham muốn tình dục), tiểu đường, suy tim.
Khi nào cần đi khám?
Nếu nghi ngờ thừa sắt, người bệnh nên đến khám bác sĩ để được theo dõi định kỳ, làm các xét nghiệm cần thiết và có phác đồ điều trị phù hợp. Trong nhiều trường hợp, bác sĩ gia đình sẽ giới thiệu người bệnh đến chuyên gia huyết học hoặc tiêu hóa để đánh giá chuyên sâu hơn.
Hiểu đúng về ferritin và sắt trong máu
Nhiều người thường nhầm lẫn giữa ferritin và lượng sắt trong máu:
- Ferritin phản ánh lượng sắt dự trữ trong cơ thể.
- Sắt huyết thanh (serum iron) thể hiện lượng sắt đang lưu hành trong máu.
Một người có thể có mức ferritin cao trong khi sắt huyết thanh vẫn bình thường hoặc thấp. Do đó, việc chỉ nhìn vào một chỉ số riêng lẻ không đủ để chẩn đoán chính xác. Nếu ferritin tăng cao, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các xét nghiệm như saturation transferrin, TSAT, hoặc gen HFE để xác định nguyên nhân.
Đặc biệt, mức ferritin tăng không chỉ do thừa sắt mà còn có thể là dấu hiệu của viêm, bệnh gan, nhiễm trùng hoặc ung thư. Vì vậy, việc tự ý bổ sung sắt hay điều trị khi chưa có chỉ định chuyên môn là rất nguy hiểm.
Mời quý vị vào phần Audio để nghe Bác sĩ Brian Cung trình bày về chứng thừa sắt trong máu.
hay Google Play
