Long taem we mi kolem Ethan Hakwa long fon, vois blem i no klia smol. Wan samting we i mekem se i from wan bigfala ren i stap ren. Be i kat wan nara risen blem tu...
"Mifala mekem smol lafet, dei we oli anaonsem...mi sik from tumas lafet from nius!"
Nius ia hemi wan bigfala musik kompetisen 'Pacific Break' we ABC i bin talemaot se Mantis i bin winim bitim olfala blong nara kantri olsem PNG, Fiji mo Samoa.
"i tekem taem blong mi andastandem se 'Yes, mi winim wan samting ia'.
"Ol fren mo famli raon long mi oli klad tumas."
"Mi filim wan sens blong rekognisen lo musik blo mi.
"Mi stap redi finis."
Hemi redi blong yusum janis ia blong leftemap karia blong hem, leftemap ol skwod blong hem mo blong faenemaot ol niufala samting blong putum insaed long wok blong hem long wan trip long WOMADelaide festival long Maj blong 2026.
"Festaem hemi wan [amazing opportunity] we mi save kat. Fromse hemi wan intenasonel stej...mi mas tekem i ko lo nekis level."
Mantis tu hemi save sam importan samting blong saed intanasonel stej. Hemi wan blong smol krup blong Vanuatu artis we i bin singsing long wan konset long wan nara kantri finis, mo famli blem tu i kat ol histri raon long rijon blong yumi.
"Lo saed blo karem kalja i ko...taem we mi save wokabaot mi tekem kalja blo mi i ko mi tekem ol toktok blong ol bubu blo mi i ko, mi tekem ol sapot blo komuniti blo mi lo plesia...lo Ambae, Wes Ambae.
"From mi tu mi pat PNG mo pat Tonga, hemi wan malti kaljaral event we mi ko lem.
"Mifala bin mekem sam bifo, lo Noumea...ating hemia yumi save stanap bakagen...hemi wan we mi no wantem westem. Mo mi no wantem mestem janis ia blo mi save shokaesem standad blo mifala we mifala stap traem blo elevetem."
Mi bin askem Mantis hemia: wanem i save kam sapos ol narafala long Vanuatu we i stap insaed long musik komuniti bae oli kat janis blong faenem sakses long Ostrelia o wan nara kantri olsem.
"Mi save fulap lokal artis, olgeta i kat bigfala talent.
"Sapos we yumi save openem wan doa, ko lo Ostrelia mo nara kantri bae i gud tumas, spesali blo mi olsem lo saed blo rap musik...hemi wan jenra we i kat ol bigfala [scene] lo Ostrelia."
Mantis long stej blong Fest'Napuan Credit: Ethan Hakwa
Sapos yu bin harem sam musik blong Mantis bifo, yu save se sam samtaem hemi yusum ol trifala nasonel lanwis blong Vanuatu insaed long wod blem. From wanem hemi bin disaedem blong mekem hemia?
"Mi disaed blo mi yusum trifala lanwis ia from hemi ol lanwis ia we mi kroap wetem mo yusum oltaem.
"Mi bin ko lo skul blo Franis, mi stap toktok wetem ol fren blo mi lo Franis, miksim wetem Bislama. Mi kambak lo haos, mifala toktok Inglis nomo wetem Bislama. Mi mi wan nomo lo famli we oli sendem mi i ko lo Franis skul. Taem we mi ko lo jyoj mi miksim olgeta tri.
"Lo Vanuatu yu save faenem fulap man we oli toktok trifala lanwis.
"Mi wantem yusum ol trifala tugeta olsem showem daevesiti mo aidentiti blo yumi olsem wan kantri ia.
Be yumi save se plante pipol long Vanuatu i kat fulap save blong lanwis; Mantis i bin sharem tingting blem long fiuja blong fasin blem ia.
"Mi nokat janis blo lanem ol mama tang blo mi, lanwis blo mifala blo Wes Ambae. [Mi hopse] mi stap tekem janis blo mi save lanem lo fiuja.
"From mi wan bigfala hip hop fan, mi laekem blo yusum Inglis fromse fulap metafor, fulap slang we mi save raetem mo mi deliverem lo wan fasin we hemi taf, hemi stap lo Inglis finis.
"Mo wan nara song we mi bin mekem wetem Metoxide, mi stap traem blo yusum moa Bislama insaed long rap. Mi wantem traem fes blo mi save ekspresem ol samting we mi rili wantem talem lo Bislama lo wan [fasin] we i saon gud. i no minim se mi mi nomo rap lo Inglis...i minim se olsem evolusen blo karia blo mi...moa Bislama mo moa Franis."
Taem blong tingabaot musik. Credit: Ethan Hakwa
Hip hop i stap long tingting blong plante pipol finis. Sam oli lavem, sam oli no laekem nating. Be long saed blong tingting ia, Mantis i wantem sharem eksperiens blem blong bildim ol gudfala samting.
"Rap i no jas gangsta musik o wan negativ...hemi wan ples we yu save ekspresem yu wan, yu save talemaot ol pasen blo yu...hemi jas taf tumas.
"Musik...hemi wan samting we i helpem mi plante lo laef. Spesali lo saed blo mental helt blo mi.
"Yumi we yumi stap lo Vanuatu o Pasifik tu, mi save se topik ia blo mental helt hemi wan samting we yumi no stap tokabaot tumas.
"Ating lo las fiu yia...konvesesen ia i stap kam antap...yumi stap kam blo andastandem ol kaen sik ia we i stap insaed long komuniti blo yumi, spesali long ol yangfala."
Mo wanem wan stret samting we bae i kam long fiuja blong Ethan Hakwa?
"Mi hopse...lo fiuja, sapos yu fogetem mi, yu fogetem i bin kat wan artis nem blem Mantis...lo taem ia mi [gohed] blo mekem musik. From hemi wan samting we i stap helpem mi."
