Australia cov neeg txum tim tej kev tu ncua rau kev kawm thiab txoj xub ke yuav ua txuas ntxiv tom ntej

Australia Explained - Indigenous Education

First Nations-led education sees stronger engagement, outcomes and pathways for young people. Credit: courtneyk/Getty Images

Kev kawm yog ib txoj xub ke pab kom muaj cib fim, tab sis tau ntev heev lawm uas neeg txum tim tej tub kawm ntawm Australia tau ntsib ntau yam teeb meem ua rau lawv tsis muaj peev xwm kawm tiav. Txawm tias tseem muaj ntau yam teeb meem nyuaj, los kuj tab tom muaj kev pauv hloov zoo lawm thiab. Toom xov xwm kaw ua suab no peb yuav mloog neeg txum tiam tej kws txhawj txeeg txuj thiab tej me yes tej lus tawm tswv yim tias seb txoj xub ke twg thiaj yuav siv tau zoo, vim li cas tej kev kawm txog kab lis kev cai thiaj tseem ceeb thiab ho yuav ua li cas kom tau txais txiaj ntsim los ntawm cov kev siv neeg txum tim thiab tej teb chaws vam meej tej txuj ci ua ke rau tag nrho txhua tus tub kawm.


Ntsiab lus tseem ceeb:
  • Kuj tau muaj cov kev sib tu ncua rau cov kev kawm ntawm neeg txum tim tej tub kawm thiab tej tub kawm neeg Australia uas tsis yog neeg txum tim tsawg zuj zus tuaj ntxiv rau ntau lub xyoos dhau los no lawm, tab sis yeej tseem muaj cov kev tu ncua rau cov kev kawm.
  • Muaj ib txhia kws ntseeg tias cov kev siv neeg txum tim cov program thiab tej kab lis kev cai coj los qhia yog tej yuav pab kom txhua tus me nyuam yaus kawm tau ntawv zoo tuaj ntxiv.
  • Tau muaj ib tug hluas kawm tiav xyoo 12 tau hais tias tim cov kev tau txais kev pab ntawm lees kais thiab cov kev sib cua tau nrog tej kab lis kev cai ntawm teej kawm pab kom nws kawm tau zoo.
Mloog tau tej zaj lus thiab lwm yam xov xwm ua lus Hmoob tau ntawm SBS Hmong.

Ua ntej cov neeg Europe yuav tuaj nam nias liaj ia tswj hwm, ces Australia tej neeg txum tim tej kab lis kev cai yeej muaj ntau cov education systems siv uas yeej cuam tshuam nrog lawv lub teb chaws, tej txuj ci kev txawj ntse thiab tej zejzog. Thiab niaj hnub no los yeej tseem yog tej uas rau peb yuav txheeb tau ib co tswv yim tseem ceeb thiab.

Txawm li cas los yeej tseem muaj cov kev tsis tau txais vaj huam sib luag rau cov kev kawm thiab. Neeg txum tim tej me yes ces yeej mus kawm ntawm tej teej kawm tsawg dua, yeej paub nyeem ntaub ntawv thiab paub zauv tsawg dua, thiab yeej muaj cov tau mus kawm tsev kawm qib siab tsawg dua. Tos zoo li no los vim ntau yam cuam tshuam ntawm keeb kwm dhau los thiab ntau yam uas tseem muaj ua ntuv zus li cov kev raug faib cais, cov kev tsis muaj peev xwm koom kawm tau lawv tej kab lis kev cai, thiab cov kev plam txiaj ntsim ntau yam uas ua rau lawv ua tsis tau lub neej li qhov tsim nyog ua.

Raws li Sharon Davis uas yog ib tug neeg txum tim caj ceg neeg Bardi thiab Kija, thiab yog tus coj lub koom haum National Aboriginal and Torres Strait Islander Education Corporation (NATSIEC) hais ces yog tej yam tseem ceeb rau cov kev lees paub txog tej keeb kwm uas me nyam neeg txum tim raug faib cais, thaum tham txog cov kev los nrog xyuas tias yuav daws kom tsis txhob muaj cov kev sib tu ncua rau cov kev kawm li cas.

Nws hais tias “Tej cai uas tsoom fwv teb chaws tsim los siv thiab tej cai uas ib co tuam chav twg tsim coj los siv thiab txiav txim ua ib co hauj lwm twg yeej tau txhob txwm ua rau neeg txum tim Aboriginal tej me nyuam tsis tau mus kawm ntawv txij thaum pib los lawm,”

Uas Davis teev txog tsab ntawv cej luam tsis ntev los no uas lub koom haum National Indigenous Youth Education Coalition tau qhia.  

“Lub koom haum no yeej tau qhia txog tej policies li cov kev tseem siv tej cai uas cais tsis pub koom uas tau raug coj los siv rau thaum ntxov tiam 20 uas tej zaum cov tsev neeg uas tsis yog neeg txum tim yeej muaj peev xwm hais kom tsis txhob pub neeg txum tim Aboriginal tej me nyuam kawm ntawm ib co chav kawm twg.” 
Sharon Davis.jpeg
Sharon Davis, CEO of NATSIEC Source: Supplied / Sharon Davis
Xyoo 2008 ces tsoom fwv Australia thiaj tau los ua tib zoo thov txim raws kev raws cai rau tej kev txhaum txheej uas tau ua rau tej neeg txum tim Australia tau nyiaj ntxeem dhau los, hais tsis ntsees rau cov kev tshem thiab cais lawv tej me nyuam tawm ntawm lawv tej cuab yig, tej zejzog thiab lawv tej teb chaws.

Yog li ntawd thiaj tau muaj ib co kev cog lus tam li yog ib feem ntawm cov kev thov txim no tias yuav nrog xyuas kom tsis txhob muaj kev sib tu ncua (Closing the gap) ntawm neeg txum tim thiab tej neeg Australia uas tsis yog neeg txum tim rau ntau tsav yam ntawm lub neej, suav cov kev kawm nrog.

Uas tam sim no tau ras los ua ib co hom phiaj tseem ceeb ntawm lub koom haum National Agreement on Closing the Gap ces yog yuav tau los kho tsoom fwv tej tswv yim yuav ua hauj lwm nrog neeg txum tim thiab tej zejzog los xyuas kom tau txais vaj huam sib luag, li kub siab tiag tiag los tsim kom muaj tej zejzog ua cov los tswj tej programs txhim kho.

Davis hais tias “Peb paub tias tej koom haum uas muaj neeg Aboriginal tswj ces yog cov uas muaj peev xwm los ua tau tej program raws li tej zejzog xav tau tshaj plaws,''

''Thiab thaum pom tias peb cov neeg yog cov los ua cov tswj thiab ntaus thawj hlo rau tej hauj lwm kev kawm, ces ua rau peb tej neeg kub siab kawm dua, kawm tau zoo dua thiab muaj tej xub ke ntau yam zoo dua pab rau peb tej hluas.''

Puas yog tias tej kev kawm txog tej kab lis kev cai yuav yog ib lub tswv yim tsim nyog siv txuas ntxiv rau yav tom ntej?

Dr Anthony McKnight ces yog ib tug txiv neej neeg txum tim caj ceg neeg Awabakal, Gameroi thiab Yuinuas ua hauj lwm ntawm tsev kawm University of Wollongong lub tuam chav Woolyungah Indigenous Centre.  

Nws yeej tau siv caij ntau xyoo los qhia thiab teeb txheeb tias yuav muab neeg txum tim tej tswv yim qhia ntawv teev li cas nrog tej txheej cai qhia ntawv, thiab ho yuav siv li cas.

Dr McKnight ntseeg tias peb yuav tau rov qab txheeb dua tej tswv yim uas yuav los qhia ntawv rau neeg txum tim kom tsis txhob muaj kev sib tu ncua li cas.

Nws hais tias "Ntawm kuv ces yog yus khwv tau ib lub tswv yim lawm ces kuj pom tau tias yeej muaj neeg txum tim Aboriginal tej kev kawm, muaj cov neeg ntawm tej teb chaws vam meej tej kev kawm thiab, ces thiaj ua rau ib neeg txum tim tej tub kawm yog cov neeg tuaj nruab nrab.''

Nws hais tias lub hom phiaj ntawm tej hauj lwm closing the gap ntau yam ces yog xyuas kom tej tub kawm tau kawm tej kev kawm kom zoo tib yam li tej teb chaws vam meej tej kev nkawm npaum li qhov ua tau.

"Tab sis kuj haj yam ua rau muaj kev sib tu ncua deb heev rau lawv (neeg txum tim cov kev kawm)''.

"Kuv xav tias tsim nyog cia tej me nyuam neeg txum tim tuaj nruab nrab thiab qhia ob co txuj ci rau lawv. Kom peb tej tub kawm thiaj muaj tej txuj ci nawm ob co system uas muaj peev xwm pab tau lawv ua lub neej nrog tej systems no.''
UOW INDIGENOUS LITERACY DAY
Dr McKnight yeej tau qhia ntawv thiab ua kev teeb txheeb los tau ntau xyoo tias seb ho yuav muab neeg txum tim Aboriginal tej txuj ci teev li cas rau tej txhooj cai qhia ntawv. Source: Supplied / MichaelDavidGray
Dr McKnight ntseeg tias yog tej yam tseem ceeb uas peb yuav tau muab neeg txum tim tej txuj ci thiab neeg vam meej tej txuj ci los siv ua ke qhia rau peb tej me nyuam kom paub txog lub teb chaws lawv nyob thiab kom paub tu saib xyuas lub teb chaws no.

"Tsis yog tias pab neeg txum tim tej me nyuam xwb tab sis yuav tau pab tej me nyuam neeg Australia uas tsis yog neeg txum tim kom paub tu thiab saib xyuas lub teb chaws no thiab ... Vim yog tej uas yuav pab tau txhua yam uas peb xav tau kom peb ua tau lub neej ntawm lub teb chaws no, vim peb haus tib co dej, siv tib co cua los pab peb ua pa."

Tej hauj lwm ua kom tau txais vaj huam sib luag rau cov kev kawm uas tab tom ua tau zoo zuj zus tuaj ntxiv

Raws li tej tej xov xwm tshiab tau los ntawm National Agreement on Closing the Gap, ces cov kev sib tu ncua ntawm cov kev kawm ntawm neeg txum tim tej me nyuam thiab tej me nyuam neeg Australia uas tsis yog neeg txum tim ntawd yeej tseem zoo li qub.

Davis hais tias "Piv txwv li, tam sim no ces yeej tseem muaj neeg txum tim tej tub kawm kawm high school li qub ntawm 59 feem pua piv rau tej tub kawm uas tsis yog neeg txum tim txog li 85 feem pua,''

"Thiab thaum peb pom tej hauj lwm uas peb ua tau no, ces pom tau tias tej kev kawm no yeej siv tsis tau zoo rau tej tub kawm neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander students thiab tej hluas, thiab tej neeg kawm.''
Retori Lane.png
Retori Lane (L) with her mother, Jenadel Lane. Source: Supplied / Retori Lane
Tsaib no ces Retori Lane uas yog ib tug poj niam hluas neeg txum tim caj ceg neeg Gamilaroi tau ua kev zoo siab rau nws cov kev kawm tiav high school certificate (HSC) ntawm lub tsev kawm Dubbo Senior College.  

Nws thiaj li yog ib feem ntawm tej tub kawm neeg txum tim coob tshaj plaws uas tau kawm tiav xyoo 12 ntawm xeev New South Wales.

Ms Lane hais tias cov kev tau txais kev pab yog tej yam tseem ceeb heev pab kom nws kawm tiav.

Tej neeg pab nws li tej neeg ua hauj lwm ntawm tej teej kawm, tej lees kais neeg txum tim, tej neeg ua hauj lwm ntawm lub koom haum National Aboriginal Sports Corporation Australia (NASCA), uas yog ib lub koom haum tswj ntau yam programs thoob NSW thiab Northern Territory pab rau neeg txum tim tej tub kawm kom lawv tau sib cuag nrog lawv tej kab lis kev cai thiab kawm tau zoo ntawm tej teej kawm.

Nws hais tias "Kuv yeej tau txais kev pab ntau yam ntawm tag nrho tej neeg ua hauj lwm, thiab tej neeg ntawm lub koom haum NASCA. Lawv yeej tau tuaj thiab coj yus mus kawm yus tej sob kawm, thiab pab yus txhua yam. Hos tej lees kais los yeej npaj txhij yuav pab yus yog yus xav tau kev pab ib yam dab tsi.''

Jenadel uas yog Rotory niam uas yog tus lwm hau teej kawm Dubbo Senior College uas nws tus ntxhais kawm tiav thiab kuj yog thawj tug ntawm nws tsev neeg uas tau mus kawm qib siab.

Nws ntseeg tias yog tsim ib co program tsi ntsees coj los pab thiab yog cov program uas siv tau haum raws li tej kab lis kev cai rau txhua tus tub kawm ces yuav pab kom lawv kawm tau zoo tshaj plaws.

“Kuv yeej kub siab heev kom neeg txum tim Aboriginal tej me nyuam kawm tiav xyoo 12, vim yog tej yam me ntsis uas kuv muaj peev xwm ua tau coj los peb kuv cov neeg, vim li ntawd kuv thiaj ua ib tug lees kais.

"Thiab cia siab tias yuav muaj cib fim ntau yam rau lawv lub neej tom qab lawv kawm tiav lawm.''

Retori yuav kawm Bachelor of Arts uas kawm cov sob kawm tseem ceeb txog neeg txum tim.

"Kuv tsuas xav kom kuv yog ib tug muaj peev xwm qhia tau lwm tus me nyuam neeg txum tim uas tau plam cib fim los tau ntau phaum neeg xwb. Ces thiaj cia siab tias yuav pab tau ib yam dab tsi rau tej txheej txheej yuav rov qab los ceev txuag thiab nthuav qhia tej kab lis kev cai kom rov qab siv tau li qub."

Subscribe los yog caum mloog tej xov xwm kaw ua suab Australia Explained kom paub txog ntau yam xov xwm tseem ceeb thiab tej lus taw qhia kom koj pib tau lub neej tshiab ntawm teb chaws Australia.

Yog tias koj muaj ib co lus nug dab tsi los yog muaj ib co tswv yim dab tsi? Ces xa email rau peb rau ntawm australiaexplained@sbs.com.au

Mloog tau xov xwm tshiab ntawm SBS Hmongdownload SBS Adio app thiab caum SBS Hmong Facebook page.

Share
Follow SBS Hmong

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Hmong-speaking Australians.
Ease into the English language and Australian culture. We make learning English convenient, fun and practical.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service