Ntsiab lus tseem ceeb:
- Yeej muaj tej keeb kwm tias tej chaw nthuav xov xwm ntaus nqe tsis zoo thiab tsis cia neeg txum tim muaj suab, thiab nthuav tej xov xwm qhia zej tsoom yam tsis kub siab txog neeg txum tim cov kev xav.
- Neeg txum tim tej kev nthuav xov xwm txhawb nqa lawv lub suab, ceev txog lawv tej kab lis kev cai thiab tawm tsam nrog cov kev ntau nqe yuam kev rau lawv.
- Tej social media platforms li TikTok thiab Instagram kuj yog ib co chaw uas txhawb nqa kom muaj peev xwm qhia tau neeg txum tim tej dab neeg nthuav dav tuaj ntxiv.
Raws li keeb kwm lawm ces pom tau tias tej chaw nthuav xov xwm yeej tseem tsis tau muaj peev xwm ua tib zoo xyuas kom muaj kev sawv cev zoo rau Australia tej neeg txum tim. Tsis hais tej ntawv xov xwm, tej xov tooj cua thiab TV thaum tseem ntxov los yeej tsis tshua xam tias neeg txum tim yog ib co tseem ceeb, thiab yog tej chaw ua rau zej tsoom muaj ib co kev xav twg rau neeg txum tim.
Leanne Djilandi Dolby uas yog ib tug poj niam neeg txum tim uas nws niam yog cov neeg caj ceg Noongar, Yamatji Naaguja Nunda thiab nws txiv uas yog cov neeg txum tim caj ceg neeg Yawuru, Gija, Gooniyandi hais tias:
"Thau kuv tseem yau, ces zoo li yeej tsis tshua pom muaj peb tej neeg sawv cev hauv tej chaw nthuav xov xwm li. Tab sis tam sim no peb kuj muaj qho tus lawm thiab kuj tab tom ua kev zoo siab rau peb tej neeg cov kev muaj peev xwm ua tej hauj lwm no — thiaj yog tej yam zoo heev uas pom muaj suab sawv cev rau neeg txum tim thoob zejzog pej kum haiv lawm.''
Adam Manovic uas yog ib tug txiv neej neeg txum tim caj ceg neeg Kabi Kabi, Gorreng Gorreng thiab kuj yog tus koom tswj lub koom haum First Nations Media Australia (FNMA), thiab kuj yog tus coj tswj cov hauj wm Commercial, Brand and Digital ntawm National Indigenous Television (NITV) thiab kuj yog ib tug tub koom siab ntawm lub koom haum The First Nations Digital Inclusion Advisory Group, tshab txhais tias tej kev raug ntaus nqe tsis zoo no tau ua rau muaj teeb meem ntau yam tsis zoo ntev.
Mr Manovic tshab txhais tias "Tej chaw nthuav xov xwm muaj fej chim loj heev rau tje neeg cov kev xav, suav txij li thaum tseem ntxov lub caij xyoo 1900s uas tau teeb tsa tej ntawv xov xwm thiab tej xov tooj cua. Tej no thiaj ua rau neeg Australia muaj cov kev xav ib yam dab tsi feem ntau tsis zoo thiab ntaus nqe yuam kev rau Australia tej neeg txum tim.''
Tej kev teeb txheeb tsis ntev los no qhia tias tsuas muaj neeg txum tim Australia txog li 9 feem pua thiaj ntseeg tias tej chaw nthuav xov xwm tshaj tej xov xwm tuaj nruab nrab txog tej lus tawm tswv yim txog lawv tej zejzog xwb.

Left: Tanja Hirvonen. Centre: Adam Manovic. Right: Leanne Djilandi Dolby ( Credit: SBS)
Cov systemic barriers yog dab tsi?
Txawm tias zoo li yeej tau muaj cov kev pauv hloov tej xwm txheej no zoo zog tuaj ntxiv lawm los yeej tseem muaj cov systemic barriers ntau yam tshwm sim txuas ntxiv rau neeg txum tim tej chaw nthuav xov xwm li FNMA thiab. Cov kev tsis tau nyiaj txaus pab thiab tej hauv paus txhim kho ua qub lawm thiaj ua rau nthuav tej xov xwm mus tsis txog lawv. Txawm tias tej chaw nthuav xov xwm yeej lub kom tsis txhob nthuav tej xov xwm tsis zoo los yeej tsis ua tib zoo xyuas kom tej xov xwm ntawv haum raws li lawv tej kab lis kev cai los sis yog tej suab sawv cev rau tej neeg txum tim thiab.
Adam Manovic thiaj qhia txog qhov tseem ceeb ntawm cov kev txhawb nqa neeg txum tim los ua cov tswj lawv cov kev xav uas yog tej yam tseem ceeb heev yuav muaj peev xwm los daws tau tej teeb meem no.
Lub luag hauj lwm ntawm neeg txum tim tej chaw nthuav xov xwm
Neeg txum tim tej chaw nthuav xov xwm li FNMA thiab NITV ces yog ib co chaw tseem ceeb yuav pab kom neeg txum tim muaj peev xwm los qhia tau lawv tej dab neeg thiab tawm tswv yim thiab los tawm tsam nrog tej kev ntaus nqe tsis zoo rau lawv. Lub koom haum FNMA yeej pab tej neeg ua hauj lwm tshaj 500 tus thoob Australia xyaum qhia neeg txum tim kom muaj peev xwm ua tau cov hauj lwm media industry no.
Xyoo 2007 ces tau tsim lub chaw nthuav xov xwm National Indigenous Television (NITV) thiab tam sim no ces tau ras los ua ib feem ntawm SBS txij li xyoo 2012 los lawm, thiab kuj yog ib lub chaw qhia tej dab neeg thiab tej lus tawm tswv yim rau Australia tej neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander peoples.
Adam Manovic thiaj nqua hu kom tsoom fwv pab tej chaw nthuav xov xwm no raws li tsab cai First Nations Broadcasting Act kom thiaj tau nyiaj ruaj coj los pab tej platforms no.
Nws hais tias: ''Cov kev los khaws neeg txum tim tej xov xwm uas tau nthuav tawm no cia yog tej yam tseem ceeb heev vim yog ib cov kev ceev tej lus thiab tej kab lis kev cai rau ntau phaum neeg pem suab. Peb xav ua tib zoo xyuas kom tej xov xwm uas raug kaws khaws cia no tsis txhob ploj — vim lawv yog tej yam tseem ceeb qhia tias peb yog leej twg.''
Tej chaw nthuav xov xwm no tawm tsam nrog cov kev ntaus nqe yuam kev tsis zoo, txhawb nqa kom muaj kev txaus siab rau tej kab lis kev cai, yog ib qho chaw qhia tej dab neeg uas qhia txog qhov tseeb ntawm neeg txum tim tej zejzog.

First Nations hub of inner knowledge, traditional culture and lore.
Cov kev muaj kev sawv cev rau tej kev nthuav xov xwm ho yuav pab tau Australia tej neeg txim tim li cas?
Cov kev muaj tej chaw nthuav xov xwm sawv cev rau neeg txum tim yog ib lub luag hauj lwm tseem ceeb yuav pab rau cov cim thawj thiab cov kev hwm tus kheej ntawm Australia tej neeg txum tim. Raws li keeb kwm lawm, ces tej kev raug ntaus nqe tsis zoo tau ua rau muaj cov kev raug faib cais ntxub ntxaug thiab raug ntaus nqe yuav kev tsis zoo ntau yam.
Tanja Hirvonen uas yog ib tug poj niam neeg txum tim caj ceg neeg Jaru thiab Bunuba uas yog ib tug clinical psychologist thiab kuj yog ib tug tub koom siab ntawm pawg tswj ntawm lub koom haum Australian Indigenous Psychologist Association tshab txhais tias tej xwm txheej li hais ntawd yog ib co uas txaus txhawj xeeb heev hais tsis ntsees rau lub caij uas muaj tej xwm txheej tsis zoo no.
Nws hais tias "Thaum uas tej chaw nthuav xov xwm pheej ua rau muaj tej xwm txheej ntau nqes yuav kev no ntev loo rau ib lub caij twg los muaj ntev thiab pheej qhia tej dab neeg tsis raug raws li qhov tseeb, ces yog nws pheej txhawb nqa lub tswv yim faib cais ntxub ntxaug nthuav dav heev. Ces tej neeg uas twb ntsib tej xwm txheej no lawm yog tseem tau pom tej lus tawm tswv yim phem no ntxiv thiab ces haj yam yuav ua rau lawv nyuaj siab ntxhov plawv tshaj qub ntxiv.''
Txawm li cas los yog tias ho muaj cov kev sawv cev zoo rau tej chaw nthuav xov xwm, ces kuj yuav tau txais txiaj ntsim loj heev thiab. Yeej muaj tej kev teeb txheeb qhia tias cov kev xyuas kom muaj feem koom thiab muaj kev ntaus nqe zoo rau neeg txum tim yuav txhawb nqa kom lawv muaj kev txaus siab rau lawv tej kab lis kev cai, txhawb nqa kom muaj kev sib cuag ruaj khov nrog tej zejzog, thiab pab kom lawv lub neej zoo tuaj ntxiv.
Piv txwv li cov National Agreement on Closing the Gap uas qhia txog qhov tseem ceeb ntawm neeg txum tim cov kev muaj kev sawv cev hauv tej chaw nthuav xov xwm tam li yog ib txoj xub ke los txo tej xwm txheej uas pheej raug lwm tus faib cais ntxub ntxaug thiab pab kom muaj peev xwm nrhiav tau tej xov xwm zoo coj los pab yus cov kev txiav txim siab.
Cov kev tau sawv cev zoo kuj pab tawm tsam nrog tej kev cej luam uas tsis paub txog qhov tseeb thiab. Thaum uas cia neeg txum tim muaj suab los koom qhia lawv tej dab neeg — tsis hais ntawm NITV los yog hauv social media li — yog ib co kev txhawb nqa kom muaj kev sib nkag siab thiab muaj kev hwm ntawm tej neeg Australia uas tsis yog neeg txum tim thiab. Tej kev hloov no thiaj muaj peev xwm yuav pab kom muaj cov kev txhawb nqa ntau tuaj ntxiv kom tsim tau kev sib haum xeeb.
Leanne Dolby uas yog ib tug social media creator thiab kuj yog ib tug tub kawm biomedical science thiaj qhia txog qhov tseem ceeb ntawm ntau yam zoo thaum yus pom tias muaj neeg sawv cev rau yus hauv tej chaw nthuav xov xwm thiab.
Djilandi Dolby tshab txhais tias ''Thaum uas zoo li yus tsis pom tias muaj ib tug neeg Aboriginal sawv cev txaus rau yus, ces ua rau yus mloog tau tias yus raug cais. Cov kev muaj kev sawv cev txhais tias yus paub tias muaj ib tug neeg zoo li yus uas muaj tib co hom phiaj li yus thiab muaj tsab peev xwm li yus tau ua tej hauj lwm ntawd thiab.''
Yog li ntawd cov kev xub kub siab los txheeb tej dab neeg tsim nyog qhia thiab cov kev txhawb nqa neeg txum tim tej suab sawv cev, ces tej chaw nthuav xov xwm no tsis yog tias yuav muaj peev xwm los kho tau tej teeb meem tau tshwm sim yav tag los xwb tab sis tsem yuav tsim tau lub neej pem suab kom sawv daws muaj feem koom ntau tshaj qub ntxiv rau tag nrho txhua tus neeg Australia thiab.
Tanja Hirvonen hais tias "Peb [tej neeg txum txim Australia] lub zog ces yog peb tej kab lis kev cai cov kev muaj peev xwm nyiaj ntxeem. Cov kev ua kev zoo siab rau peb tej kab lis kev cai, peb tej lus thiab peb tej dab neeg ntawm tej chaw nthuav xov xwm yuav muaj peev xwm daws tau tej teeb meem tsis zoo los ntawm cov kev raug ntaus nqe yuam kev tsis zoo uas tau muaj rau peb.''

Social media has proven to have the power that enables First Nations people to challenge misinformation. Credit: davidf/Getty Images
Social Media yog ib co twj pab kom muaj kev pauv hloov
Social media kuj yog ib co tau tshwm sim tam li yog ib co kev pauv hloov rau neeg txum tim Australia. Ces tej platforms li TikTok, Instagram thiab Facebook thiaj tso cai rau tej neeg nthuav xov xwm tsis tas yuav siv tej chaw nthuav xov xwm li ib txwm nthuav los qhia lawv tej dab neeg ncaj qha rau neeg ntiaj teb. Lub fwj chim no thiaj pab kom neeg txum tim muaj peev xwm tawm tsam nrog tej xov xwm cuav ua ke no los kuj yog ib yam twj los pab kom muaj kev sib pauv hloov tej kab lis kev cai thiab.
Ces thia ua rau cov hashtags li #IndigenousX tau ras los ua ib qho chaw txhawb pab thiab ua ib qho chaw ua kev kawm lawm.
Adam Manovic tshab txhais tias: "Social media platforms ces tej zaum yeej yuav muaj kev pauv hloov, tab sis qhov yuav tsis hloov ces yog peb cov kev muaj peev xwm los qhia tej dab neeg. Tsis hais TikTok, film, radio, los yog tej ntawv xov xwm li, peb yej paub siv tej platforms ntawd kom tau txiaj ntsim rau peb coj los qhia txog peb tej kab lis kev cai.''
Ho yuav zoo li cas rau yav pem suab?
Cov kev los kho kom muaj kev sawv cev yuav tsum xyuas kom muaj cov kev pauv hloov ib co system twg thoob plaws rau tej chaw nthuav xov xwm thiab zej zog tej chaw nthuav xov xwm. Txhais tias tsis yog yuav tsim kom muaj ib qho chaw rau tej neeg txum tim cov kev muaj suab sawv cev xwb tab sis tseem yuav tsum txhawb nqa tej no kom muaj kev pauv hloov ntev mus ntxiv li seb yuav xav tej dab neeg li cas, yuav qhia li cas thiab yuav faib li cas nrog thiab.
Adam Manovic thiaj nqua hu kom tsim ib tsab cai li First Nations Broadcasting Act kom muaj nyiaj ruaj kiag coj los pab rau neeg txum tim tej chaw nthuav xov xwm li FNMA thiab NITV kiag.
Tanja Hirvonen thiaj qhia txog qhov tseem ceeb ntawm tej chaw nthuav xov xwm yuav tau los coj ib co kab lis kev cai uas tau txais kev nyab xeeb — ua tib zoo xyuas kom muaj cov kev ncaj rau cov kev sawv cev rau neeg txum tim cov suab sawv cev txhua theem.
Leanne Djilandi Dolby thiaj nqua hu kom muaj cov kev ua kev zoo siab ntau tuaj ntxiv thoob plaws rau txhua ov chaw nthuav xov xwm uas neeg txum tim ua tau zoo:
Leanne hais tias "Peb xav kom muaj cib fim ntau tuaj ntxiv rau peb tej neeg los qhia lawv tej dab neeg —tsis hais yog tej koob txoos yeeb yaj kiab los yog tej social media platforms — thiab tau txais kev pab cuam ntau ntxiv rau peb tej neeg kom muaj peev xwm ua tau cov hauj lwm creative industries.''
Yeej tau muaj cov kev pauv hloov rau cov kev sawv cev rau neeg txum tim Australia lawm tab sis kuj tseem yog tej hauj lwm uas ua tau zoo zuj zus tuaj ntxiv xwb thiab. Txawm tias tej chaw nthuav xov xwm li NITV thiab tej social media yuav pab kom muaj kev cia sib rau cov kev los qhia txog tej dab neeg, los tej chaw nthuav xov xwm yuav tsum tau kub siab tiag tiag los xyuas kom sawv cev tiag tiag rau neeg tsav neeg sib txawv ntawm Australia thiab.
Cov kev txhawb neeg txum tim tej suab yuav pab kom Australia muaj ntau yam kab lis kev cai sib txawv ua ke no los kuj yog cov kev tsim kom muaj kev totaub ruaj khov rau ntawm tej zejzog thiab. Li Adam Manovic hais, ces neeg txum tim cov kev ua tau ntau yam zoo pab rau tej chaw nthuav xov xwm thiab tej kab lis kev cai yog tej yam uas tsim nyog ''sawv daws lees txais thiab.''
Subscribe los yog caum mloog tej xov xwm kaw ua suab Australia Explained kom paub txog ntau yam xov xwm tseem ceeb thiab tej lus taw qhia kom koj pib tau lub neej tshiab ntawm teb chaws Australia.
Yog tias koj muaj ib co lus nug dab tsi los yog muaj ib co tswv yim dab tsi? Ces xa email rau peb rau ntawm australiaexplained@sbs.com.au
Mloog tau SBS Hmong hnub zwj Teeb (Thursday) 6 pm, hnub zwj Hnub (Sunday) 11 am, koom tau ntxiv ntawm Facebook, Google podcast, Apple postcast, los yog Spotify. Download SBS Adio App thiab mloog YouTube, caum Pod follow los yog lwm cov podcasts platforms (iHeart, Amazon Music & Podcasts).