Key Points
- ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်က့ၤဟ့ၣ်လီၤက့ၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကဝီၤလီၤတံၢ်တခါ လၢကစီၤပၤပၢအီၤ — တမ့ၢ်ပှၤနီၣ်တဂၤပၢတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဘၣ် — မ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ, ပှၤကရၢကရိ, ဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်န့ၢ်ဘျုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်, ပှၤထူလံၤဖိထူသနူတၢ်ပၢ, ဒီး တၢ်သးလီၤပလိာ်န့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသး လၢသဲစးတၢ်ဘျၢဒီး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီ, နာ်သက့ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်အတၢ်ပညိၣ်န့ၢ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ပာ်ပနီၣ်ပှၤထူလံၤဖိ အတၢ်ဘျးစဲဆူအကီၢ်ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ နီၣ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးန့ၣ်လီၤ.
- တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤစးထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်သိး ၁၉၆၆နံၣ် Wave Hill Walk-Off, လၢအမ့ၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတခါလၢ အဒုးကဲထီၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်သဲစး လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး Aboriginal Land Rights (Northern Territory) Act 1976, လၢအတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီသ့ၣ်တဖၣ်ဆဲးလဲၤအသးတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
- What are Aboriginal land rights in Australia?
- How did the Aboriginal land rights movement begin?
- What does Aboriginal land rights cover?
- What is the difference between Aboriginal land rights, native title and treaty?
- Why do Aboriginal land rights matter today?
- A local example: Darkinjung Aboriginal Land Council
- What are the challenges ahead for Aboriginal land rights?
- Why Indigenous land rights matter for all Australians?
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
ပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘျးစဲအိၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်န့ၣ် အိၣ်လၢအနံၣ်အါမးလံနာ်သက့ တၢ်တပာ်ပနီၣ်အီၤဘၣ်. ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်လၢကဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ် အတၢ်ပၢဘၣ်အဝဲသ့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအပှဲၤဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ.
တချုးဖဲအဲကလံးနုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်ဒ်ဘၣ်အခါန့ၣ်, ပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤ ဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဆိးအံးထွဲကွၢ်ထွဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်အံၤ အိၣ်လၢနံၣ်အကထိကလးအါမးလံန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အဲကလံးနုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟံးန့ၢ်ကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်လီၢ်အံၤ လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်သးလီၤပလိာ်နီတမံၤဘၣ်, လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်ထံၣ် တၢ်ဆိကမိၣ်ကမၣ် ဒီး terra nullius — လၢအခီပညီမ့ၢ်ဝဲဒၣ် “land belonging to no one.” — ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢအတဘၣ်ထွဲဒီးပှၤနီတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Prime Minister Gough Whitlam symbolically returning land to the Gurindji people on 16 August 1975, an act famously represented by Whitlam pouring sand into Vincent Lingiari's hand. Source: AAP
ပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်အသးဒ်လဲၣ်?
စိၤခ့ခါသီ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤန့ၣ် စးထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲ ၁၉၆၆နံၣ် ဃုာ်ဒီး Wave Hill Walk-Off — လၢအမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်သးလၢ Gurindji တၢ်ဘုၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလီၢ်ပှၤမၤတၢ်ဖိပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲကလံၤစိၤကဝီၤဒိၣ်တၢ်ပၢ — Northern Territory အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါအံၤ ဒုးဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၢ်အတၢ်အိၣ်သးဖှီၣ်ဖှီၣ်ယာ်ယာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဃ့ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤပှၤထူလံၤဖိအဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၆၇နံၣ်န့ၣ် တၢ်မၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ဘၣ်သးအပူၤ ဟ့ၣ်လီၤဝဲပဒိၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ကပာ်လီၤသဲစးတၢ်ဘျၢလၢပှၤထူလံၤဖိအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဒါလီၤန့ၢ်ကျဲလၢပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal Land Rights (Northern Territory) Act 1976 သဲစးတၢ်ဘျၢ — လၢအမ့ၢ်တၢ်ဘျၢအဆိကတၢၢ်တခါလၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ဃ့ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ် လၢအဖိးဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်စဲၣ်တနီၤအပူၤ အိၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သဲစးတၢ်ဘျၢနာ်သက့န့ၣ်, အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ တအိၣ်ဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ်သဲစးတၢ်ဘျၢဒ်ဘၣ်.
အဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ပၣ်ဃုာ်တၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်?
ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဃးလိာ်ဝဲဒၣ်အသးဒီးပဒိၣ်ပၢ — Crown land, ကစီၤပၤပၢဟီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်ဆါလီၤအီၤတန့ၢ်ဘၣ်, ဒီးတဘၣ်ဃးလိာ်အသးဒီးပှၤနီၣ်တဂၤပၢဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဃာ်အီၤလၢတၢ်နာ်န့ၢ်အဖီခိၣ်, ဒ်သိးပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကန့ၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ် အကီၢ်ဒီး မၤတၢ်ဆၢတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကီၣ်ကးကရၢသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဝဲခၢၣ်စးလၢ ပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် လၢတၢ်မၤစၢၤတီခိၣ်ရိၤမဲရဲၣ်ကျဲၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢတၢ်က့ၤဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၣ်ကးကရၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢတၢ်သူဟီၣ်ခီၣ်လီၢ်အံၤလၢလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်, ပှၤကရၢကရိအဂီၢ်, ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်အဂီၢ်ဒီး လၢမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
READ MORE
Explainer: The '67 Referendum
အဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤထူလံၤဖိထူသနူတၢ်ပၢ ဒီး တၢ်သးလီၤပလိာ် အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤဆီလိာ်အသးဒ်လဲၣ်?
တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါစုအါဘျီန့ၣ် တၢ်တဲသကိးအီၤတပူၤဃီ, နာ်သက့ အဝဲသ့ၣ်တခါစုာ်စုာ်န့ၣ်အိၣ်ဒီးအခီပညီလၢအလီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်: မ့ၢ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ်တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်က့ၤဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကဝီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတတီၤတီၤလၢအမ့ၢ်ကစီၤပၤပၢ— Crown land ဒီး ဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤအီၤဆူပှၤထူလံၤဖိအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်, ညီနုၢ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၤမဲရဲၣ်ကျဲၤမၤအီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကီၣ်ကးကရၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ပှၤထူလံၤဖိထူသနူတၢ်ပၢ: မ့ၢ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢတခါ လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤထူလံၤဖိတနီၤန့ၣ် အိၣ်ဒ်ဝဲဒီးအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အပၢဝဲဒၣ်အဝဲသ့ၣ်ထူသနူဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ဒီးထံကျိထံကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ်ထူသနူသဲးတၢ်ဘျၢဒီးအလုၢ်အလၢ်အဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.
- တၢ်သးလီၤပလိာ်: မ့ၢ်ဝဲတၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဖိသဲစးတၢ်ဘျၢ ဖဲဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်ဒ်သိး နယူစံၣ်လဲၣ်ဒီး ခဲနဒၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သးလီၤပလိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, နာ်သက့ အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ တအိၣ်ဒီးထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်သးလီၤပလိာ်ဒ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်မံၤဃီအပူၤ, သနၢၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်အတၢ်ပညိၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ ကန့ၢ်ဘၣ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်, တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်,ဒီး တၢ်ဆီတလဲအနီၣ်ကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ
The Wave Hill walk-off, led by Vincent Lingiari, was a pivotal moment in Australian Aboriginal land rights history. In 1966, Gurindji stockmen, domestic workers, and their families walked off Wave Hill Station in protest against poor working conditions and a lack of land rights. Credit: National Museum Australia
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ အဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်မနုၤအဃိအရ့ဒိၣ်လဲၣ်?
တၢ်ဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်န့ၣ် မၤစၢၤဝဲဒၣ် ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်လၢကက့ၤဘျးစဲဃုာ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အကျိာ်, တၢ်ဆဲးတၢ်လၤ, ဒီးကီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး, ဟံၣ်ဃီ, ဆူၣ်ချ့,ဒီး မုၣ်ကျိၤဝဲၤကွာ်လၢအပှဲၤဒီးတၢ်သဘျ့န့ၣ်လီၤ.
Dr Virginia Marshall, မ့ၢ်ဝဲ Wiradjuri Nyemba ကလုာ်မုၣ်တဂၤဒီးမ့ၢ်ဝဲထံဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ထံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအတၢ်လီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်အဝဲရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ:
“ထံ ဒီး သ့ၣ်ထူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကတိၤတၢ်ဒီးပှၤ, နာ်သက့ တလိၣ်ဘၣ်လၢ ပကဘၣ်မၤန့ၢ် ကီၢ်မုၢ်နုာ် ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် အတၢ်ဆိကမိၣ်ဒီး အတၢၣ်ပီၣ် လၢအတဒိးသန့ၤအသးလၢပတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အဖီခိၣ်ဒီး ပသဲးစးတၢ်ဘျၢအဖီခိၣ်ဒီး ပတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဃဲၤပူသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အခီပညီတမ့ၢ် တၢ်ကဟံးန့ၢ်ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အဟံၣ် မ့တမ့ၢ် အဟံၣ်လီၢ်ခံဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကရၢၢ်ဘၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်တခါလၢတၢ်ကဘၣ်နၢ်ပၢၢ်အီၤန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃးဝဲဒီး ဟီၣ်ကဝီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးသ့ၣ်တဖၣ်လၢကစီၤပၤပၢဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်, တမ့ၢ်ပှၤနီၣ်တဂၤပၢ တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ဘၣ်. တၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကဒါက့ၤ ပှၤထူလံၤဖိအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဖဲအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ် အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဘျးစဲ, ခီဖျိတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူ မ့တမ့ၢ် လုၣ်လၢ်ဆဲးလၤ တၢ်အကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
လီၢ်ကဝီၤတၢ်အဒိအတဲာ်တခါ: Darkinjung Land Council
Darkinjung Local Aboriginal Land Council, အံၤတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ New South Wales Aboriginal Land Rights Act သဲးစးအဖီလီၤ, လၢဒုးနဲၣ်ဖျါ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအကဲထီၣ်အသးသ့ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
Uncle Barry Duncan, မ့ၢ်ဝဲ Gomeroi ပိာ်ခွါတဂၤဒီး မ့ၢ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် ကီၣ်ကးကရၢအံၤအကျါတဂၤဒီး အဝဲက့ၤတဲပၠးကဒါ ဖဲ ၁၉၈၃နံၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်စးထီၣ် ကရၢကရိထီၣ်ကရၢအံၤ ဖဲအမိၢ်အပၢ်ဟံၣ်ကရၢၢ်လီၢ်ခံအခါန့ၣ်လီၤ:
“တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ဟဲစိာ်ဃုာ် ပှၤတဝၢအံၤတပူၤဃီန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲကျဲတဘိလၢ တၢ်မၤန့ၢ်က့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ် ဟ့ၣ်လီၤက့ၤအီၤဆူ အဘီရကၠံၤနၢၤ အနီၣ်ကစၢ်တၢ်ပၢအပူၤန့ၣ်လီၤ.”
လၢနံၣ်အါမးအတီၢ်ပူၤန့ၣ်, Darkinjung မၤစၢၤသူၣ်ထီၣ်မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ဒီး ပှၤတဝၢအဂံၢ်အဘါ လၢတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ်လီၤ.
Uncle Barry စံးဝဲဒ်အံၤ: “အခဲအံၤပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လံ… ပအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်လဲၣ်သးလဲၢ်ဒီး တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢတၢ်ဟံးဃာ်ကၢၤဃာ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
Vincent Lingiari beside a plaque marking the handing over of the lease in Wattie Creek, 1975. Credit: National Museum Australia
တၢ်တာ်တၢ်ဒီး အဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီသ့ၣ်တဖၣ်ဘံဘူဒိၣ်မးဒီးကဘဲးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢတၢ်က့ၤဟ့ၣ်လီၤက့ၤအီၤသ့သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးအနီၣ်ထိၣ်, ဒီး တၢ်ဃ့ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်တနီၤန့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးသဲစးဂ့ၢ်ဝီ မ့တမ့ၢ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်တြီတံာ်တာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်တာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်နာ်သက့, ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒ်ဝဲဒၣ်သိးတၢ်အရ့ဒိၣ်တခါလၢအီစထြ့လယါကီၢ် အတၢ်လဲၤဆူ တၢ်က့ၤမၤဃူလိာ်ဖိးလိာ်က့ၤတၢ်, တၢ်တီတၢ်တြၢ်, ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ် ပှၤထူလံၤဖိ အတၢ်စိကမီၤပှဲၤတုာ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤထူလံၤဖိဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်န့ၣ်ဘၣ်မနုၤအရ့ဒိၣ်လၢပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ်အဂီၢ်လဲၣ်?
လၢပှၤအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ခီၣ်ခါပတီၢ်လၢအဆူၣ်မးတခါ လၢတၢ်ကဘျးစဲလိာ်သးဒီးထံကီၢ်အံၤ အဂ့ၢ်အတၢ်ဃဲၤပူ ဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤတမ့ၢ်ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဘၣ်ဟ့ၣ်ရှူကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ဘၣ်— မ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ဘျးစဲဒီး ပှၤထူလံၤဖိဒီး ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ် အဘၢၣ်စၢၤ လၢအအိၣ်ပာ်တ့ၢ်အါန့ၢ် အနံၣ် ၆ဝ,ဝဝဝ လံန့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
