နခွဲးအိၣ်လၢကဒိးန့ၢ်ပဒိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤဧါ?

အီစထြ့လယါပဒိၣ်အိၣ်ဒီးပှၤတဝၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢသနူဝဲၤကျိၤ လၢအဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူ ပှၤလၢအလီၢ်အိၣ်လၢဘၣ်ဒိးန့ၢ် ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နီၣ်နီၣ်တခီ, အါတက့ၢ်န့ၣ် ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်မူအပူၤ တတီၤတီၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲပဒိၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.

မတဂၤလၢအဒိးန့ၢ်ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအံၤသ့လဲၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ်ဆံးအါလဲၣ်န့ၣ် တၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်ဃံးမးန့ၣ်လီၤ. ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤတၢ်ပာ်ဖျါအံၤအပူၤန့ၣ် ပကနီၤဖးလီၤ ပဒိၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢနဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤသ့သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲနတၢ်အိၣ်သးတတီၤတီၤအပူၤန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် နကံၢ်စီတၢ်အိၣ်သးကအိၣ်လၢ နကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ပဒိၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.

Hank Jongen မ့ၢ်ဝဲ Services Australia — ပဒိၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်မၤစၢၤဝဲၤကျိၤ ပှၤရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ခိၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဝဲၤကျိၤအံၤမ့ၢ်ဝဲပဒိၣ်ခၢၣ်စးလၢအဟ့ၣ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤဆူပှၤအီစထြ့လယါဖိလၢအခွဲးအိၣ်လၢအဘၣ်ဒိးန့ၢ် ပဒိၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

“ဖဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်မူအပူၤတတီၤမ့တမ့ၢ်တတီၤန့ၣ် ပှၤကညီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤကိးဂၤဒဲးဃၣ်ဃၣ်ဘၣ်ထံၣ်လိာ်သးဒီးပှၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢပတဲဘၣ်ဃးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်, နမ့ၢ်မၤလိတၢ်, နမ့ၢ်ဃုတၢ်မၤ, နမ့ၢ်ကွၢ်လုၢ်ဒိၣ်ထီၣ်နဖိသ့ၣ်တဖၣ်, နမ့ၢ်အိၣ်ဘှံးကွံာ်လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤ, နမ့ၢ်အိၣ်လၢဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်အိၣ်သးအပူၤဒီး Medicare တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ်ပဟ့ၣ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤဒီး ဒ် Centrelink အသိးန့ၣ် ပမူဒါအိၣ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤ Medicare ဒီး ဖိသၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကျိၣ်စ့ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”

ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအါတက့ၢ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ် အကံၢ်အစီသ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ် တၢ်အိၣ်ဆိးဖဲအံၤအတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်သးအါတက့ၢ်န့ၣ် နကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲ အီစထြ့လယါထံဖိကီၣ်ဖိ မ့တမ့ၢ် ပှၤအိၣ်ဆိးလီၤစိၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲလၢတၢ်သမံသမိး မ့ၢ်နတၢ်အိၣ်သးကံၢ်စီထီၣ်ဘးလၢ နကဘၣ်ဒိးန့ၢ်စ့တၢ်မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးဧါအခါ တၢ်ကဟံးန့ၢ်မၤနီၣ် နကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်, နတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်ဒီး နစ့တၢးစရီခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်သိးတၢ်မၤစၢၤဒုးနဲၣ်ကျဲလၢကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါမးအဂီၢ်, Services Australia ပာ်လီၤဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ရဲၣ်လီၤဆီလီၤဝဲ အခိၣ်တီတခါစုာ်စုာ် လၢတၢ်ကနုာ်လီၤဃုသ့ၣ်ညါမၤန့ၢ်အီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

နကွၢ်ဃုတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤမနုၤလဲၣ်န့ၣ် နမ့ၢ်တသ့ၣ်ညါအီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်နာ်သက့ Mr Jongen စံးဝဲဒၣ်, တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ယိယိဖိန့ၣ်လီၤ.

“ပဆီလီၤအီၤတဆီဘၣ်တဆီ လၢအမ့ၢ်ပကိးအီၤ ‘life events’ တၢ်ကဲထီၣ်သးဖဲတၢ်အိၣ်မူအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးဖဲတၢ်အိၣ်မူအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အကျါန့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်ဃုထံၣ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး: တၢ်ကွၢ်လုၢ်ဒိၣ်ဖိသၣ်, တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤလီၤတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိး, သးနံၣ်ပှၢ်ထီၣ်, တၢ်ဖံးတၢ်မၤ, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့, ဆူၣ်ချ့ဒီးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်ဂံၢ်စၢ်အိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်လဲၤနုာ်လီၤကွၢ်ဃုတၢ်ဂ့ၢ်ဖဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤ လၢနဆိကမိၣ်အဘၣ်ထွဲဒီးနၤန့ၣ်, နကထံၣ်ဘၣ်ဝဲ ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤဆီၣ်ထွဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအကလုာ်အါမး ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤစၢၤအံၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤဆံးအါလဲၣ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”

Services Australia အလီပှာ်ယဲၤသန့, servicesaustralia.gov.au န့ၣ်ကဆှၢနၤတဘျီဃီဆူ ‘life event’ တၢ်ကဲထီၣ်သးဖဲတၢ်အိၣ်မူအပူၤ တၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤပာ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.

ပကဒိကနၣ်သကိး Mr Jongen နီၤဖးလီၤ Services Australia ကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤညီနုၢ် လၢအဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤလၢ Centrelink ဝဲၤကျိၤ — ကစးထီၣ်ဆိအီၤဒီး JobSeeker ကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤန့ၣ်လီၤ. နတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် နအဲၣ်ဒိးမၤတၢ်မၤနာ်သက့ နဃုအီၤတန့ၢ်ဘၣ် အဃိ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် နကံၢ်စီတၢ်အိၣ်သးအံၤထီၣ်ဘးလၢကန့ၢ်ဘၣ် JobSeeker ကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.

“JobSeeker Payment န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤလၢ ပှၤသးနံၣ် ၂၂ ဒီး ၆၇နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ဒီး ကွၢ်ဃုတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တဲလၢတၢ်ကတိၤအဂၤတမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် နမ့ၢ်ပှၤလၢအတၢ်ဖံးတၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်ဒီး ကွၢ်ဃုမၤန့ၢ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤတခါခါန့ၣ်လီၤ. နတၢ်အိၣ်သးမ့မ့ၢ်ဒ်အံၤန့ၣ် ကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲလၢနကန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤအံၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤလၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး တၢ်အိၣ်သးလၢအမ့ၢ် နအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်မ့တမ့ၢ် နဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖုၣ်ကိးအတီၢ်ပူၤ ဖဲနမၤတၢ်မၤလၢနမၤညီနုၢ်အီၤတန့ၢ်ဘၣ် မ့တမ့ၢ် မၤလိတၢ်တၢ်ကဲဘၣ် လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖုၣ်ကိးအတီၢ်ပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤအံၤ ကန့ၢ်ဘၣ်အီၤထဲလဲၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ပှၤနီၣ်တဂၤ မ့တမ့ၢ် အိၣ်ဒီးမါ, ဝၤ မ့တမ့ၢ် ဖျီသးလံ မ့တမ့ၢ် အိၣ်တပူၤဃီ လၢတဖျီသးဘၣ်, ဖိအိၣ်တအိၣ် တၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်လၢ Youth Allowance န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤလၢပှၤသးနံၣ် ၂၄နံၣ် ဒီးဆူအဖီလာ် လၢအထီၣ်ကၠိမၤလိတၢ် လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ပှဲၤပှဲၤ မ့တမ့ၢ် မၤလိသ့သးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤတခါခါ မ့တမ့ၢ် သးနံၣ် ၂၂နံၣ်ဆူအဖီလာ် လၢအကွၢ်ဃုတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

မ့မ့ၢ် Austudy န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤ လီၤဆီလိာ်အသးတခါ လၢအမၤစၢၤဝဲ ပှၤကၠိဖိလၢအထီၣ်ကၠိမၤလိတၢ်လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ပှဲၤပှဲၤ ဒီးသးနံၣ် ၂၅ နံၣ်ဆူအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

မ့မ့ၢ်ဒ်သိးလၢ နအိၣ်ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးနကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အိၣ်စှၤ တၢ်အိၣ်သးမ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် နကန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ ပဒိၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခီဖျိ တၢ်ကိးအီၤ Family Tax Benefit — ဟံၣ်ဖိဃီဖိခိသွဲတၢ်န့ၢ်ဘျုးန့ၣ်လီၤ.

Mr Jongen ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “Family Tax Benefit န့ၣ် မ့ၢ်စ့တၢ်မၤစၢၤလၢအအိၣ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမး လၢအဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကကွၢ်လုၢ်ဒိၣ်အဖိန့ၣ်လီၤ. နကန့ၢ်ဘၣ်အီၤထဲလဲၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်နီၣ်ဒီမါဝၤန့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလီၤဆီလိာ်သး လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အိၣ်ထဲလဲၣ် ဒီး ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢ ဖိအိၣ်ပှဲၤဂၤဒီး သးနံၣ်အိၣ်ထဲလဲၣ်အဖီခိၣ် တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤအီၤလီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ.”

ဖဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်အိၣ်တဆီဘၣ်တဆီအပူၤန့ၣ် ပဒိၣ်ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.

သးနံၣ်ပှဲၤ တၢ်ဟံးပ့ၣ်စ့ၣ် — Age Pension တၢ်မၤစၢၤန့ၣ် တၢ်ပာ်လီၤအီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤစၢၤဆီၣ်ထွဲပှၤကညီလၢအသးနံၣ်တုၤလီၤလၢ ဘၣ်အိၣ်ဘှံးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ ဒီးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤန့ၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢအမ့ၢ် ၆၇နံၣ်ဒီး ဆူအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.

“ပှၤသးနံၣ်ပှဲၤလၢတၢ်ဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်အဂီၢ်တဂၤ တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဘျၢလၢအဘၣ်ဃး အတၢ်အိၣ်ဆိးခွဲးန့ၣ် ဘံဘူအသးအါမး. လၢကန့ၢ်ဘၣ် သးနံၣ်ပှဲၤထီၣ် ပ့ၣ်စ့ၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤ Age Pension အဂီၢ် ညီနုၢ်န့ၣ် နကဘၣ်မ့ၢ် ပှၤအိၣ်ဆိးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ ပာ်ဖှိၣ်ခဲလၢာ်အစှၤကတၢၢ်ကဘၣ်မ့ၢ်အနံၣ်တဆံန့ၣ်လီၤ. ဒီးယဲၢ်နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် နတဘၣ်ဟးထီၣ်ဆူအီစထြ့လယါကီၢ်အချၢနီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”

ပှၤအိၣ်တဂၤဒီး ပှၤနီၣ်ဒီမိၢ်ဝၤခံဂၤန့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤအီၤကျိၣ်စ့ လီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်သးတနီၤနီၤန့ၣ် နသးနံၣ်အိၣ်ဒ်ဝဲဒၣ်ဖဲ ပှၤမၤတၢ်မၤသ့သးနံၣ်အပူၤ နာ်သက့ ခီဖျိလၢ နတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တၢ်အိၣ်သးအဃိ နမၤတၢ်မၤတန့ၢ်ဘၣ် ဒ်သိးအံၤစ့ၢ်ကီးကအိၣ်ဝဲဒၣ်. နတၢ်အိၣ်သးမ့မ့ၢ်ဒ်အံၤ ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ် တၢ်ဘျၢအကံၢ်အစီသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဘၣ်လိာ်အသးဒီးနၤတခီ, နတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အိၣ်လၢ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် Disability Support Pension န့ၣ်လီၤ.

“Disability Support Pension တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲလၢ ပှၤကညီလၢ အနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤ, ခိၣ်နူာ် တၢ်သ့ၣ်ညါ မ့တမ့ၢ် နီၣ်သးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဂ့ၤဘၣ် လၢအကဲထီၣ်အသးအါန့ၢ်ခံနံၣ်ဒီး ကဲထီၣ်တၢ်လၢအမၤပတုာ်အဝဲသ့ၣ်လၢ ကမၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတခါလၢ, အဒိ, ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါတစိၤသးဒီး အတၢ်အိၣ်သးအိၣ်လၢကသံၣ်ကသီတၢ်ဘျါယါဃံးမးအဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ တၢ်အိၣ်သးလၢအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ် ပလိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”

တၢ်လၢအဘၣ်ဘျးလိာ်အသးဒီး Disability Support Pension န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ Carer Payment ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်ဖိစ့တၢ်မၤစၢၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤစၢၤလၢအဆီၣ်ထွဲ ပှၤလၢအကွၢ်ထွဲပှၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဂ့ၤဘၣ်အံၤလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ပှဲၤပှဲၤ ဒီး မ့ၢ်ပှၤလၢအဘၣ်ကွၢ်ပှၤအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်နးမး မ့တမ့ၢ် အိၣ်ဒီးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤနီၣ်သးတၢ်ဆါတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်နးမးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်မၤစၢၤလၢအဘျးလိာ်အသးတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Carer Allowance န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤစၢၤအံၤမ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤလၢ အဘၣ်မၤစၢၤ တၢ်မၤပှဲၤအံးထွဲကွၢ်ထွဲန့ၣ် ကသံၣ်ကသီ, တၢ်နီိဆှၢအီၤဆူ ကသံၣ်ကသီ တၢ်သ့ၣ်ဖးအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်.

တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တခါဂ့ၤတခါဂ့ၤန့ၣ် ပှၤအီစထြ့လယါထံဖိကီၢ်ဖိဒီး ပှၤအိၣ်ဆိးလီၤစိၤသ့ၣ်တဖၣ် ပတံထီၣ်ခီဖျိအီၤဖဲ Centrelink အအိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.

နမ့မ့ၢ်ပှၤဟဲတုၤသီတခီ, နပတံထီၣ်တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤကန့ၢ်အဂီၢ် နကဘၣ်အိၣ်ခိးတၢ်ဆၢကတီၢ်. ပှၤဟဲတုၤသီသ့ၣ်တဖၣ် တချုးလၢ အဒိးန့ၢ် Centrelink ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ခိးဝဲတုၤလၢလွံၢ်နံၣ်န့ၣ်လီၤ.

နာ်သက့ လံာ်ခီကီၢ် တနီၤနီၤန့ၣ် န့ၢ်ဘၣ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအံၤတဘျီအိၣ်ဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ် Shaheen Whyte, လၢအမ့ၢ် Senior Policy Officer ဖဲ Refugee Council of Australia ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.

“ပှၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤ Protection — တၢ်ဒီသဒၢ မ့တမ့ၢ် Humanitarian Visas — ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်မၤစၢၤလံာ်ခီကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၢ်ဘၣ်ဝဲ Centrelink ဒီး ဝဲၤကျိၤအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်မၤစၢၤသ့ဒ်သိးဒီး ပှၤအိၣ်ဆိးဖဲအံၤဒီး ပှၤမ့ၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိဖဲအံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤဒ်သိး ပှၤဃ့လီၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ် မၤန့ၢ် Centrelink တၢ်မၤစၢၤတန့ၢ်ဘၣ်. ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အတန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်အိၣ်လဲဟံၣ်ဖဲ ပဒိၣ်ဟံၣ်ဃီအပူၤ, HELP စ့ဟံးလိၢ်လၢကမၤလိတၢ်ဖဲဖၠၣ်စိမိၤကၠိအပူၤ ဒီး တန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီး NDIS — National Disability Insurance Scheme တၢ်မၤစၢၤဘၣ်.”

ပှၤလၢ အဃ့ထီၣ် လီၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤန့ၢ်ဝဲတၢ်မၤစၢၤဖဲ တၢ်ကိးအီၤ Status Resolution Support Services, မ့တမ့ၢ် SRSS ဝဲၤကျိၤအအိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဝဲၤကျိၤအံၤမ့ၢ်ဝဲၤကျိၤတခါလၢပဒိၣ်ဟ့ၣ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤ လၢကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးလၢအလိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤ ဖဲအအိၣ်ခိးအဝဲသ့ၣ်လံာ်ခီကီၢ်အကတီၢ် လၢအပၣ်ဃုာ် ပှၤဃ့လီၢ်အိၣ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

Mr Whyte ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “SRSS န့ၣ်ဟ့ၣ်လီၤဝဲခီၣ်တဃာ်တၢ်အိၣ်ဆိးအပှ့ၤ လၢအဘူးထီၣ်ပှဲၤသိးဒီး JobSeeker Centrelink တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤ ၈၉ မျးကယၤ ဒီး ဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီး ပှၤရဲၣ်ကျဲၤမၤစၢၤတၢ်ဖိဒီး တၢ်မၤန့ၢ် တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးနဲၣ်ကျဲဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘူၣ်တီၢ်တဂ့ၤဘၣ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ပှၤကညီအါမး တန့ၢ်ဘၣ် SRSS တၢ်မၤစၢၤဘၣ် ခီဖျိလၢ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤ တၢ်ပာ်ပနီၣ် အကံၢ်အစီ အနီၣ်ထိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါမးအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤ အနီၣ်ထိၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃံးမး ဒီး ကန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤဖဲတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအပူၤအံၤအဂီၢ် လိၣ်ဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကပာ်ဖျါအဝဲသ့ၣ် နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤ မ့တမ့ၢ် နီၣ်သးဆူၣ်ချ့တၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢလၢပှဲၤပှဲၤ န့ၣ်လီၤ.”

နတၢ်အိၣ်သးမ့ၢ်ထီၣ်ဘးဒ်သိးတၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဘျၢအသိးတခီ, နကဘၣ်အိၣ်ဖဲပှၤအိၣ်ခိးတၢ်စရီအပူၤ ဒီး နကန့ၢ်ဘၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအံၤထဲလဲၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ နနီၣ်ကစၢ်တဂၤဒီး နကျိၣ်စ့တၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢကဃုသ့ၣ်ညါနကန့ၢ်ဘၣ်အီၤထဲလဲၣ်အဂီၢ် ကွၢ်ဃုတၢ်ဂ့ၢ်အတၢ်ကျိၤဖဲ Services Australia လီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤတက့ၢ် လီပှာ်ယဲၤသန့အံၤ အကနဲၣ်ကျဲနၤတဆီဘၣ်တဆီ လၢအဘၣ်ဃးကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် နကန့ၢ်ဘၣ်အီၤထဲလဲၣ်, ကဘၣ်အိၣ်ခိးအီၤယံၤထဲလဲၣ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

နမ့မ့ၢ်ပှၤဟဲသုးအိၣ်သီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤတခီ, နကွၢ်ဃု တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ ‘Moving to Australia’ ဒီး ဃုသ့ၣ်ညါ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤဟဲတုၤအိၣ်ဆိးသီဒီး ပှၤဃ့လီၢ်အိၣ်ကဒု တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.

Mr Jongen စံးဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် နကွၢ်ဃုအီၤလၢ နနီၣ်ကစၢ်ကျိာ်ဒၣ်ဝဲသ့န့ၣ်လီၤ.

“ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးဒီးပှၤဟဲတုၤသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်တြီတံာ်တာ်အါမး လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးကျိာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲန့ၣ်ပသ့ၣ်ညါအီၤ. တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကစှၤလီၤအဂီၢ် ပပာ်လီၤဝဲတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး. အဆိကတၢၢ်န့ၣ်, နမ့ၢ်လဲၤဆူပလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤန့ၣ် ကွၢ်ဃုဆိနနီၣ်ကစၢ်အကျိာ် လၢနကဖး, ကွၢ် မ့တမ့ၢ် ဒိကနၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးနကထံၣ်ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပကျိာ်ထံပာ်အီၤအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢကျိာ် ၇၅ ကျိာ်န့ၣ်လီၤ.”

ဖဲနလဲၤဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ နကိးလီတဲစိဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ Centrelink ဝဲၤဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် ရဲၣ်ကျဲၤန့ၢ်နၤပှၤကတိၤကျိးထံကလီန့ၢ်နၤတၢ်သ့ဝဲ ဒီးနကိးအဝဲသ့ၣ်ဖဲလီတဲစိနီၣ်ဂံၢ် 13 12 02 န့ၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.