Key Points
- အီစထြ့လယါကီၢ်အိၣ်ဒီးကမျၢၢ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤခံခါ: Australian Broadcasting Corporation (ABC) ဒီး Special Broadcasting Service (SBS) န့ၣ်လီၤ.
- ဒ်သိးလၢအမ့ၢ်ကမျၢၢ်ဝဲၤကျိၤတခါအသိး ABC ဒီး SBS န့ၣ် ပှၤဟ့ၣ်ခိသွဲသ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤဝဲကျိၣ်စ့န့ၣ်လီၤ.
- ကမျၢၢ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤန့ၣ်လီၤဆီလိာ်အသးဒီးပဒိၣ်ဖီၣ်ဂၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ်လီၤ.
- အီစထြ့လယါကီၢ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး ပနံာ်ဒီး ပှၤတဝၢ တၢ်ကစီၣ်တဝၢသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဃုကျိၣ်စ့ခီဖျိ တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤတၢ် မ့တမ့ၢ် အိၣ်ဒီးအကစၢ်လၢအပၢအီၤန့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ကစီၣ်သန့အါမး, လၢအဘၣ်ဃုာ် ပှၤနီၣ်တဂၤပၢ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ် တၢ်ကစီၣ်သန့ဒီး ပှၤတဝၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ကစီၣ်သန့ပှာ်ယဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ထံကီၢ်အံၤ အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်သန့ခံခါလၢတၢ်ကျိၣ်စ့တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤန့ၣ်ဟဲခီဖျိဝဲဒၣ်လၢခိသွဲဝဲၤကျိၤအအိၣ် ဒီး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Australian Broadcasting Corporation (ABC) ဒီး Special Broadcasting Service (SBS) တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤတဝၢကွဲၤလ့လိၤသန့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်အဂၤတကလုာ်လၢ တၢ်မၤအီၤဖဲဟီၣ်ကဝီၤန့ၣ်လီၤ. ဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဝးတရံးဖံးမၤအီၤလၢ တၢ်ကရၢကရိလၢ အတမၤန့ၢ်နီၣ်ကစၢ်အဘျုးအဂီၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤဘိးဘၣ်ရၤလီၤကလီန့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ကစီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် ဆူကမျၢၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ်ပှၤနီၣ်တဂၤပၢတၢ်ဆဲးကျိးတဝၢတၢ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လၢအန့ၢ်ဘၣ်ဒီးအဘျုးအဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် မၤတၢ်လၢ ပှၤဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤကျိၣ်စ့သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘၣ်သး ဒီး အတၢ်န့ၢ်ဘျုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်လၢကမျၢၢ်ပှၤဘိးဘၣ်ရၤတၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မူဒါအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အဘၣ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤန့ၢ်တၢ်ကစီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဆူပှၤတဝၢလၢအဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤကျိၣ်စ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကစီၣ်သန့လၢအမၤတၢ်လၢကမျၢၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် တၢ်ဘျၢအိၣ်လၢ အကဘၣ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်အမ့ၢ်အတီ ဆူပှၤကရၢကရိအအိၣ်, ဒီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်ဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကြၢးအိၣ်ဒီး တၢ်လၢအဘၣ်လိာ်ခံခီယၣ်ခီ, ကမ့ၢ်တၢ်နာ်အီၣ်အီၤသ့ ဒီး တၢ်ကစီၣ်အတၢ်ဆၢတဲာ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်သဘျ့ လၢဒိးသန့ၤသးဒီးပှၤနီတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Kristian Porter မ့ၢ်ဝဲ ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢသိၣ်မှံၤပှၤမၤသကိးတၢ်, Public Media Alliance, အခိၣ်ဒိၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ Public Media Alliance အံၤမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်သန့ကရူၢ်ကရၢအဒိၣ်ကတၢၢ်တခါ — လၢအမၤတၢ်လၢကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢဒီး တၢ်ကွဲးလံာ်တၢ်ကစီၣ်ပီညါ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, ကမျၢၢ်ပှၤထုးထီၣ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ဘျၢအိၣ်လၢ အကဘၣ် ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢအဘၣ်အမ့ၢ်အတီဒီး ကဘၣ်မ့ၢ်လၢအိၣ်သဘျ့လၢ ပဒိၣ်ဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်နုာ်လီၤမၤတံာ်တာ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်အီၤလၢ ပှၤပာ်လီၤသဲစးတၢ်ဘျၢသဘျ့ ဒီး ဘၣ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤ တၢ်ကစီၣ်လၢ အတဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်မဲာ်တခီတၢၤတၢ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤန့ၣ် အကဘၣ်အိၣ်ဒီးအကံၢ်အစီ, ကမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဟ့ၣ်လီၤတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီး တၢ်မၤမုာ် ပှၤကရၢကရိန့ၣ်လီၤ.
Mr Porter စံးဝဲဒၣ်, “ဖဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ မ့တမ့ၢ် တၢ်တတၢၤတနါ ကဲထီၣ် တၢ်အိၣ်သးအတီၢ်ပူၤန့ၣ် ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် ကြၢးဘၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်တၢ်ကစီၣ်ဂံၢ်ထံးလၢ တၢ်နာ်အီၣ်အီၤသ့, ဒီး တၢ်အီၣ်အီၤသ့လၢတၢ်ခီဆၢ တၢ်ကစီၣ်ကမၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢတၢ်မၤကမၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးအဂီၢ်, ကဘၣ်တုၤဝဲဒၣ်ဆူပှၤကမျၢၢ်လၢအကလုာ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးအအိၣ် ဒီး လၢခံကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ် လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဆၢကတီၢ်ဖဲ တၢ်မၤတၢ်ဃုထၢအခါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Wendy Bacon မ့ၢ်ဝဲ ပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဖိလၢအဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဂၤ, မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤဂဲၤလိာ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတဂၤဒီး တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါ ပှၤမၤတၢ်လၢတၢ်မၤလိလံာ်လဲၢ်အဂ့ၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသိၣ်လိ တၢ်ကွဲးလံာ်တၢ်ကစီၣ်ပီညါဖဲ University of Technology Sydney (UTS) အိၣ်ဝဲအနံၣ် ၂ဝ လံန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ် ပျဲၢ်စီၣ်လၢ ပှၤကလုၢ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးအဂီၢ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ အက့ၢ်အဂီၤလၢ ဆဲးကလၤဝဲဒၣ် ပှၤကလုာ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒီး ပှၤတဝၢ အတၢ်ထံၣ်တၢ်ပသးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
White megaphone with copy space Source: Moment RF / Emilija Manevska/Getty Images
တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲအတၢ်လီၤဆီလိာ်အသးဒီးတၢ်ကစီၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤလၢပဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “တၢ်ကစီၣ်တဝၢဒ်အံၤအတၢ်ပညိၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တဲတၢ်န့ၢ်လၢပဒိၣ်အဂီၢ်လၢအဖီၣ်ဂၢၢ်ဝဲဒၣ်အဝဲသ့ၣ်ပှၤကရၢကရိ, ဒီးမ့ၢ်ဝဲပဒိၣ်အစုကဝဲၤတခါန့ၣ်လီၤ. အတၢ်လီၤဆီအိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤသဘျ့န့ၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲန့ၢ်လၢကမျၢၢ်အအိၣ် နာ်သက့ မ့ၢ်ဝဲကျိၤကျဲတမံၤလၢ တၢ်မၤစၢၤကိၣ်လိၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကစီၣ်တဝၢအံၤအဂီၢ် ဒ်သိး ကမၤတၢ်ထိၣ်တဲာ်ဘၣ်ဃး တၢ်ကစီၣ်အလုၢ်အပှ့ၤန့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်, တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကမ့ၢ်တၢ်ကဲဘျုးလၢပှၤတဝၢအဂီၢ်လဲၣ် န့ၣ်လီၤ.
ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်အထူၣ်မိၢ်ပှၢ်တခါ, လၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ကမျၢၢ်တၢ်ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဒီး သမံသမိး ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤအခီပညီတမ့ၢ်လၢ ပှၤအီစထြ့လယါကမျၢၢ်ပှၤဘိးဘၣ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပျဲပူၤအီၤလၢ တၢ်ချၢအတၢ်ဆီၣ်သနံးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်.
တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ Australian Broadcasting Corporation, တၢ်ကွဲးတၢ်ကစီၣ်ပှၤပၢဆှၢတၢ်အခိၣ်ဒိၣ် Gavin Fang, ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ—
“ကမျၢၢ်တၢ်ကရၢကရိဖးဒိၣ်တခါလၢ်လၢ်လၢအလီၤဂာ်ဒ်သိး ABC န့ၣ်, ထီဘိန့ၣ် ဘၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ အကဘျးစဲဒီးပှၤကညီလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်သဘျ့အကျိၤအကျဲ, မ့တမ့ၢ် ကျိၤကျဲလၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤစိကမီၤလုၢ်ဘၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိန့ၣ် ဖဲပမၤတၢ်လၢကမျၢၢ်ပှၤကွၢ်တၢ် ပှၤဒိကနၣ်တၢ် ပှၤဖးတၢ်ကစီၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်အခါ ပဘၣ်ကၢၤဃးပတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်သဘျ့အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မး, တၢ်အံၤအခီပညီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်လၢပမၤအီၤခဲလၢာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်အဂီၢ်ဒီး တၢ်ချၢစိကမီၤလုၢ်ဘျၢ အတၢ်န့ၢ်ဘျုးသ့ၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဘၣ်. ကမ့ၢ်တမၤအီၤဒ်အံၤဘၣ်န့ၣ် အခီပညီကမ့ၢ်ဝဲ ပတကွၢ်န့ၢ်တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်န့ၢ်ဘျုးအဂီၢ်ဘၣ်ဒီး တကၢၤဃာ်ပတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်သဘျ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အံၤ လၢပဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.”
The SBS and ABC logos. Credit: Credit: Getty/SPmmory
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ ABC ဒီး SBS မူဒါတၢ်ဖံးတၢ်မၤ
ကမျၢၢ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤခံခါလၢာ်အံၤ တၢ်ပၢဆှၢအီၤလၢ အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ တၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်, တၢ်ကွဲးတၢ်ကစီၣ်သနူကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး တၢ်ဘျၢလၢဘၣ်လူၤပိာ်ထွဲမၤထွဲအီၤ, လၢအမ့ၢ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘျၢလၢ အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ကြၢးအဘၣ် တအိၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်မဲာ်ဘၣ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ပှဲၤသိးသိးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကစီၣ်သန့ ABC န့ၣ် ဒိၣ်မး လၢအအိၣ်ဒီး ဟီၣ်ကဝီၤဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤ ဝဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဝဲၤဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး ဒၢးဖီၣ်တၢ်ကလုၢ် တၢ်ဒိတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲသကုၤအီစထြ့လယါဝ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
လၢကဟ့ၣ်လီၤဒုးသ့ၣ်ညါ ကမျၢၢ်ဒီး အတၢ်သးစၢၢ်ဆၢလီၤဆီလိာ်သးအဂီၢ်, အိၣ်ဝဲဒီး ကွဲၤလ့လိၤသန့သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး TV channels—ကွဲၤထံၣ်ဟူလီကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကွဲၤထံၣ်ဟူလီကျိၤ လီၤလီၤဆီဆီလၢတၢ်ကစီၣ်အဂီၢ်ဒီး ဖိဒံဖိသၣ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကီးပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်အိၣ်သးကဲထီၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ABC ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤစ့ၢ်ကီးတၢ်လၢပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီ တၢ်တတၢၤတနါကဲထီၣ်အဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ်ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤသးအဂီၢ်, ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢခံကတၢၢ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီး တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါ တၢ်က့ၤသူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤက့ၤ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂ့ၢ်အကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢပမၤအီၤအရ့ဒိၣ်တခါ, ဒီး မ့ၢ်တၢ်လၢ အကဲထီၣ်ဒီး ဟဲကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. မူခိၣ်ကလံၤသီဂီၤ တၢ်တတၢၤတနါ လီၤဆီလိာ်သးအကလုာ်အါမးသ့ၣ်တဖၣ် အါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အသိး, ဖဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူကဲထီၣ်သးအခါ ပှၤအီစထြ့လယါသ့ၣ်တဖၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဟဲန့ၢ်လၢ တၢ်ကစီၣ်ဂံၢ်ထံးလၢတၢ်နာ်အီၣ်အီၤသ့ ဒီး တၢ်အံၤကဲထီၣ်တၢ်အရ့ဒိၣ်လၢ ABC အဂီၢ်သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.”
မ့မ့ၢ်လၢ တၢ်ကစီၣ်သန့ SBS န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်အီစထြ့လယါကီၢ် ကလုာ်ဒူၣ်ဆဲးလၤအါကလုာ်ဒီး ကျိာ်လီၤဆီလိာ်သးအါကလုာ်ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤသန့န့ၣ်လီၤ. အကွဲၤထံၣ်ဟူလီကျိၤ တၢ်ရၤလီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီး တၢ်ကစီၣ်ဝဲၤကျိၤ လၢအဲကလံးကျိးဒီး ကျိာ်အဂုၤအဂၤ အါမးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢ SBS တၢ်ကစီၣ်သန့န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ် ပှၤလၢအထူးအထံး တကတိၤအဲကလံးကျိာ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီး တၢ်မၤသူၣ်ဖှံသးညီ လၢအဟဲန့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ် ထံကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
SBS တၢ်ကစီၣ်သန့န့ၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး NITV, လၢအမ့ၢ်အီစထြ့လယါကီၢ်ပှၤထူလံၤဖိကွဲၤထံၣ်ဟူတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ, လၢအဒုးနဲၣ်ပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်လၢအဟံန့ၢ်လၢ ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
David Hua မ့ၢ်ဝဲဒၣ် SBS တၢ်ကစီၣ်သန့ တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤကျိာ်တၢ်ကလုၢ် ပှၤပၢဆှၢတၢ်အခိၣ်ဒိၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲကွၢ်ထွဲပၢဆှၢဝဲဒၣ် SBS တၢ်ကလုၢ်, လၢ တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ အိၣ်အါန့ၢ် ကျိာ် အကလုာ် ၆ဝ န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် တၢ်လၢ SBS န့ၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလီၤလီၤဆီဆီ လၢအကမၤတၢ်လၢ ပှၤအီစထြ့လယါ ကလုာ်ဒူၣ်ဆဲးလၤအါကလုာ်ဒီး ကျိာ်ကလုာ်လီၤဆီလိာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
David Hua ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကစီၣ်သန့လၢ အပာ်တၢ်ပညိၣ်ဆူပှၤဒိကနၣ်တၢ်ဖိဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤလၢအကတိၤကျိာ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးအဂီၢ်, ဒီး အဝဲသ့ၣ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်အကလုာ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဝဲၤကျိၤအံၤ တၢ်တ့ထီၣ်ပာ်လီၤအက့ၢ်အဂီၤ လၢတၢ်ကမၤစၢၤ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဃးအီစထြ့လယါကီၢ်, လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး ပပဒိၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ, ပတၢ်ကရၢကရိ ပၠူၣ်ရိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ် တၢ်ဘျၢ ကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်, ပကၠိသနူကျိၤကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်မၤအကျိၤအကွာ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤတဝၢကွဲၤလ့လိၤသန့သ့ၣ်တဖၣ်
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ပှၤတဝၢ ကွဲၤလ့လိၤ ဝဲၤကျိၤအိၣ်ဝဲ ၄၅ဝ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဝၢကွဲၤလ့လိၤသန့သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဝးတရံးဖံးမၤအီၤလၢလီၢ်ကဝီၤတၢ်ကရၢကရိလၢတဟံးတၢ်အဘျုးအဖှိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဒီး ကျိာ်, တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ, တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢ မ့တမ့ၢ်ဃုာ်ဒီး LGBTQIA+ မုၣ်ခွါက့ၢ်ဂီၤတၢ်ပာ်ပနီၣ်လီၤဆီလိာ်အသးအကလုာ်ကလုာ်အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ် လၢဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်တၢ်တပာ်ဖျါအီၤဖဲတၢ်ကစီၣ်တဝၢ ဝဲၤကျိၤဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Copies of The Sydney Morning Herald newspaper, published by Fairfax Media Ltd., left, are displayed at a newsagent's shop in Sydney, Australia, on Thursday, July 26, 2018. Credit: Bloomberg/Bloomberg via Getty Images
ပနံာ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ
ဒ်သိးတၢ်အုၣ်ကီၤလၢတၢ်ကစီၣ်တဝၢအကလုာ်လီၤဆီလိာ်သးအါမး အိၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ထံကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအသိး ပနံာ်တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ကစီၣ်တဝၢ တၢ်လိၣ်ဘၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
Cassie Derrick မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Media, Entertainment, and Arts Alliance Media Section တၢ်ကရၢကရိ ပှၤပၢဆှၢတၢ်အခိၣ်ဒိၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ MEAA န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ကမျၢၢ်ဒီးပနံာ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ ပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ကရၢအကရိအဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပၢနုာ်အါထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢအလုၢ်အပှ့ၤအိၣ်လၢပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Cassie Derrick ရှဲပၠးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ, “အမ့မ့ၢ်နာ်က့လၢမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အကျိၤအကျဲအဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးလၢအလီၤဆီလိာ်အသးမ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်လၢပနံာ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢအမူဒါတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်တခါ, ဒီးယဆိကမိၣ်န့ၣ် ပှၤကညီလၢအအိၣ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်တဲလီၤ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး လၢအလီၤဆီလိာ်အသး အကလုာ်အါမးန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအကါဒိၣ်သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.”
သရၣ်မုၣ်ဒိၣ်စိ Wendy Bacon မၤတ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤဒ်သိး ကမျၢၢ်ဒီး ပနံာ် တၢ်ကစီၣ်သန့ အပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဖိတဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် ပနံာ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢ အကူာ်တနီၤနီၤန့ၣ် အတသးစၢၢ်ဆၢ ကမျၢၢ် တၢ်ကွဲးတၢ်ကစီၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂ့ၢ်ဘၣ်, အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် ဆီလီၤပာ်လီၤဝဲအက့ၢ်အဂီၤလၢ အကထုးန့ၢ်ကမျၢၢ်ပှၤဒိကနၣ်တၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အသးဒီး မၤန့ၢ်အါထီၣ်ကျိၣ်စ့ ခီဖျိတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ကစီၣ်တဝၢအံၤအတၢ်ပညိၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် ကမၤန့ၢ်ဘၣ်ကျိၣ်စ့အါအါဂီၢ်ဂီၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤအခီပညီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အကကွၢ်ဝဲဒၣ်ထဲ တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်ဒ်သိး ကထုးန့ၢ်ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်ဆူတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအပူၤ ဒီး ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်ကထံၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါအံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤတၢ်မၤအီၤဒ်သိးတၢ်ရ့လိာ်တဘျီဃီလိၤလိၤတခါသ့ဝဲဒၣ်နာ်သက့ အတမ့ၢ်တၢ်ရ့လိာ်လိၤလိၤတခါဘၣ်. ပအိၣ်ဒီးခီပနံၣ်ဖးဒိၣ်ခံဖျၢၣ်, အဒိၣ်ကတၢၢ်တဖျၢၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢအီၤလၢ Rupert Murdoch, လၢအမ့ၢ် တၢ်ကစီၣ်သန့အတၢ်မၤသကိး—News Corporation န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်အိၣ်ဒီး လံာ်တၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ကွဲၤလ့လိၤသန့ ဒီး ကွဲၤထံဟူ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိကမီၤလုၢ်ဘၢန့ၣ်လီၤ...”
Credit: SBS Media
Public Media Alliance အခိၣ်ဒိၣ်, Kristian Porter စံးဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်သန့တနီၤလၢပှၤနီၣ်တဂၤပၢအီၤ အတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကွဲးပာ်ဖျါတၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဒ့ခံဒီၣ်ဃီၤန့ၣ်လီၤ.
Kristian Porter စံးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ, “တၢ်လၢပနံာ်တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကွဲးတၢ်ကစီၣ်အလုၢ်အပှ့ၤန့ၣ် ဘၣ်ဟ့ၣ်ဆၢကဒါက့ၤဝဲအဝဲသ့ၣ်အကစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘျုးအဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတဘျီတခီၣ်န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ပာ်ဖျါအီၤသ့ တသ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် တၢ်ကစီၣ်သန့အကစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဝဲတၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲထံကီၢ်တနီၤနီၤအပူၤန့ၣ် ပနံာ်တၢ်ကစီၣ်သန့န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢအီၤလၢ ပှၤဆီၣ်ထွဲ စုထွဲသနူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ ဘၣ်ဃးဒီး Murdoch တၢ်ကစီၣ်သန့န့ၣ်, ယဆိကမိၣ် ပတဲအီၤသ့ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ဖဲ ယူၤခ့ၤကီၢ်ပူၤဒီး အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤန့ၣ်, အဒိ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲစုထွဲသနူပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Mr Porter စံးဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်လီၤဆီန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်အကါဒိၣ်တခါ လၢတၢ်မၤလီၤတံၢ် တၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးအကလုာ်ကလုာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်တမံၤလၢအလီၤပျံၤတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ တၢ်ကရၢကရိအါမး လၢပှၤထဲတဂၤဧိၤပၢအီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤထဲတဂၤဧိၤ ဖီၣ်ဃာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်သန့သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအလီၢ်န့ၣ်, ကမျၢၢ်တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်သန့ မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢအတၢ်အိၣ်ဒါလီၤအသးသ့ၣ်တဖၣ်ကမၤအသးဒ်လဲၣ်? တၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်ဖျါဒ်လဲၣ်? တၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်အကအိၣ်ဒ့ခံဒီၣ်ဃီၤအသးဧါ? တၢ်ကရၢကရိလၢအလီၤဂာ်ဒ်သိး ABC ဒီး SBS လၢအကဲကမျၢၢ်ခၢၣ်စး ကလုၢ်လၢတၢ်တၢ်နာ်အီၣ်အီၤဒီး အဆၢထၢၣ်တီတီလိၤလိၤမ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ကမၤအသးဒ်လဲၣ်? တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ဘၣ်သံကွၢ်အီၤထီဘိန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ပာ်ဖျါအံၤ အခီၣ်ထံး တၢ်စးထီၣ်ပာ်ဖျါအီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲ ၂ဝ၂၂နံၣ်ဒီး တၢ်မၤပှဲၤမၤသီထီၣ်က့ၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲ ၂ဝ၂၅နံၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
