Key Points
- အပူၤကွံာ်တနံၣ်ပှၤအီစထြ့လယါဖိကျိၣ်စ့လၢၤကွံာ်ခီဖျိတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံတၢ်ကူၣ်တရံး — Romance scams အဃိ, လီၤလၢဝဲဒၣ်ဒီလၣ် ၂၃ကကွဲၢ်, ဒ်သိးလီတၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ်ပှၤကူၣ်တရံးလီတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်သူကျိၤကျဲလၢတၢ်နၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤကီအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်.
- ပှၤလၢအဘၣ် ပှၤကူၣ်တရံးလီတၢ်ပာ်တၢ်ပညိၣ်လၢအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် မ့မ့ၢ် ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်, မုၣ်ကမဲခွါကမဲ, ပှၤလီၤဖးဒီးမါဝၤ, ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးဒီး ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်နာ်သက့ ပှၤတဂၤလၢ်လၢ် လၢအဟးကွၢ်ဃုတၢ်အဲၣ်ဖဲအီးလဲအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်လံၣ်တၢ်လီ အတၢ်ကူၣ်တရံးအံၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
- ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်သူၣ်ထီၣ်တၢ်နာ်န့ၢ်ချ့မး, လၢအသူဝဲ သးအတၢ်တူၢ်ဘၣ် တၢ်ကွဲန့ၢ်လွဲန့ၢ် ဒီး ဃ့ဝဲနီၣ်ကစၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤဒီး ကျိၣ်စ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် (ထံၣ်လိာ်အနီၣ်ကစၢ်တသ့ဘၣ်, ပာ်တၢ်ခူသူၣ်, ဒီးဃ့ကျိၣ်စ့) မ့ၢ်သ့ၣ်ညါပာ်တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ နကဒီသဒၢလီၤနနီၣ်ကစၢ်အဂီၢ်ဒီး ပှၤလၢနအဲၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ် နကဆိကမိၣ်လၢ နလီၤဘၣ်ဖဲတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံး (romance scam) အပူၤ တသ့နီတဘျီဘၣ်, နာ်သက့ ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် သူကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်နၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤကီဒိၣ်ထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်, ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢအဟးကွၢ်ဃုတၢ်အဲၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်လံၣ်တၢ်လီသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ် တၢ်ကူၣ်တရံး အတၢ်လံၣ်တၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် မ့မ့ၢ် ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်, ပှၤကမဲ, ပှၤလီၤဖးဒီးမါဝၤ, ပှၤထူလံၤဖိ ဒီး ပှၤအိၣ်ဒီး နီၣ်ခိတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်သ့ၣ်တဖၣ် နာ်သက့ ပှၤတဂၤလၢ်လၢ် ကဲထီၣ် ပှၤလၢအဘၣ်တၢ်လံၣ်တၢ်လီသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Dr Ritesh Chugh လၢအမ့ၢ် သရၣ်ဒိၣ်စိသဃဲၤတဂၤဒီးမ့ၢ်စ့ကီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆဲးကျိးစဲဖီကဟၣ် ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်ဖဲ Central Queensland University စံးဝဲဒၣ်,
“အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် ပာ်တၢ်ပညိၣ်လီၤဝဲဒၣ်ဖဲပှၤလၢ အအိၣ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိထဲတဂၤဧိၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤလၢကျိၣ်စ့အိၣ်ဒီးတၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢအတၢ်လဲၤခီဖျိတအိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်အဲၣ်တီဖဲအီးလဲအပူၤဘၣ် သ့ၣ်တဖၣ် နာ်သက့န့ၣ်, ပှၤတဂၤဂ့ၤ တဂၤဂ့ၤ ကဲထီၣ် ပှၤလၢအဘၣ် တၢ်လံၣ်တၢ်လီသ့ လၢအပၣ်ဃုာ် ပှၤသူၣ်စၢ်သးဘီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ခီဖျိလၢပှၤကူၣ်တရံးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါတက့ၢ်န့ၣ်သူဝဲကျိၤကျဲလၢ အဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လံၣ်တၢ်လီအံၤ အထူအထံးအဂ့ၢ်ဒီး အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဖဲအီးလဲအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Knowing the red flags (inability to meet in person, secrecy, and requests for money) can help protect you and your loved ones. Source: iStockphoto / SPmemory/Getty Images/iStockphoto
တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံးသ့ၣ်တဖၣ်ဝးတရံးဖံးမၤတၢ်မၤဒ်လဲၣ်?
တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံးန့ၣ်ပၣ်ဃုာ် တၢ်လီတၢ်ဝ့ၤ လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ် အီးလဲ တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်တမ့ၢ်တတီဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကလီန့ၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အံၤ ကနုာ်လီၤဝဲဒၣ်ဆူ တၢ်အဲၣ်အတၢ်ရ့လိာ်လၢတမ့ၢ်တတီဘၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တၢ်ပညိၣ်ဖီတၢၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကသူဝဲအဝဲသ့ၣ်အပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်နာ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ် လၢတၢ်ဟံးဟုၢ်န့ၢ်ကျိၣ်စ့ မ့တမ့ၢ် နီၣ်ကစၢ်တဂၤ အဂ့ၢ်အကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Kylee Dennis မ့ၢ်ဝဲပၢၤကီၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါလီၢ်လံၤတဂၤ ဒီး မ့ၢ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် Two Face Investigations ဝဲၤကျိၤ, လၢအမ့ၢ် ဝဲၤကျိၤတခါလၢအမၤတၢ်မၤလီၤလီၤဆီဆီဘၣ်ဃးတၢ်ဘ့ၣ်လီၤကွံာ်, ဃဲၣ်လီၤကွံာ် မ့တမ့ၢ် တၢ်အိးဖျါထီၣ် တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အမဲာ်သၣ်န့ၣ်လီၤ.
“နလဲၤနုာ်လီၤဖဲအီးလဲအပူၤဒီး နဟးဃုဝဲဒၣ်ပှၤလၢအကကဲထီၣ်နမါနဝၤ ဒီး မုၣ်ခွါတၢ်ရ့လိာ်အံၤ ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဝဲဒၣ်ချ့မးန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကမၢဝဲဒၣ်လၢ နဟးထီၣ်ကွံာ်ဖဲ dating apps အပူၤ ဝံၤန့ၣ် ကမၢနနုာ်လီၤဝဲဒၣ်ဖဲ တၢ်ကွဲးန့ၢ်လိာ်သးလံာ် အပျဲၢ်စီၣ်အပူၤ ဒီး စးထီၣ်ဝဲ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ တၢ်ရ့လိာ် အတၢ်ကတိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်အံၤ ဃုသ့ၣ်ညါဝဲနဂ့ၢ်, လၢနဘၣ်သးတၢ်မနုၤဒီး တၢ်လၢနတဘၣ်သးအီၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ် အဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ရ့လိာ်တကလုာ်အံၤ ဒိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ်ချ့မး, ဒီး မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ်ဆဲးလဲၤအသးကွ့ၢ်ကွ့ၢ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ကဃ့နစ့ လီၤဂာ်ဒ်သိးအလိၣ်ဘၣ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤ လၢဂ့ၢ်ဂီၢ်အူအဂီၢ်တခါခါန့ၣ်လီၤ.”
Catriona Lowe မ့ၢ်ဝဲ Australian Competition and Consumer Commission (ACCC) ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤခံဂၤတဂၤ လၢအမ့ၢ် ပှၤမၤတၢ်ဘၣ်ဃး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်တရံး အဝဲၤလီၢ်, National Anti-Scam Centre န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ အတၢ်ရ့လိာ်တနီၤန့ၣ် လဲၤထီၣ်လဲၤထီၣ်ချ့မး နာ်သက့ တနီၤန့ၣ် ထုးဝဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ယံၤမး.
“တချုးလၢ အဆီတလဲအသးဆူ တၢ်ကူၣ်တရံးဒ်ဘၣ်အခါ အါစုအါဘျီန့ၣ် ပှၤကူၣ်တရံးလီတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဘျၢလီၤအတၢ်ဆၢကတီၢ် ကသူဝဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤ လၢအဖျါဒ်သိးအမ့ၢ် တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံာ် တၢ်သးအိၣ်လိာ်သးအံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်နီၣ်ကီၢ်တခါအသိး အဃိ ဖျါလၢအမ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်တူၢ်ဘၣ်နီၣ်ကီၢ်တခါန့ၣ်လီၤ.”
Love bombing: is when the scammer professes love early on and floods you with messages and calls. Source: iStockphoto / Frank Brennan/Getty Images
တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံး: တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်
-တၢ်အဲၣ်မ့ၣ်ပိၢ်: ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲသီသီအခါန့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်တၢ်ကွံသ့မးဒီး ကဆှၢန့ၢ်နၤလံာ်အါမးဒီးကိးတဲတၢ်ဒီးနၤတလီၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ.
-သုးကွံာ်အသးဖဲပျဲၣ်စီၣ်အဝဲန့ၣ်အပူၤချ့မး: အဝဲသ့ၣ်မၢနသုးကွံာ်တၢ်တဲသကိးအံၤလၢ dating apps ဒီး ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ဒီးမၢနမၤက့ၤတၢ်ဆဲးကျိးဖဲ ပျဲၢ်စီၣ်ဒ်သိး WhatsApp, ဒ်သိးတၢ်ဃုထံၣ်အသ့ၣ်ကကီထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပာ်တၢ်ခူသူၣ်: အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်တအဲၣ်ဒိးလၢနကတဲသကိးနပာ်တၢ်အဲၣ်တီဒီးအီၤအဂ့ၢ်ဒီးနဟံၣ်ဖိဃီဖိနတံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်, အကတဲနၤလၢ ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တမ့ၢ်လၢအကနၢ်ပၢၢ်နၤဘၣ်.
ဟးဆှဲးနီၣ်ကစၢ်တၢ်ထံၣ်လိာ်သးသ့ၣ်တဖၣ်: ဒ်သိး တထံၣ်ဘၣ်လိာ်သးဒီးနၤ လၢမဲာ်သကိးမဲာ်ဘၣ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်န အကတဲနၤလၢ အတၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်ဒ်အံၤဒ်နုၤ, လၢအကတဲနၤလၢအမၤတၢ်မၤ အိၣ်လၢထံချၢကီၢ်ချၢ မ့တမ့ၢ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်ဂ့ၢ် ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူကဲထီၣ်အသးတခါခါ, ဒ်သိးအံၤတလီၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဃ့ကျိၣ်စ့: အဝဲသ့ၣ်ကဃ့ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤ လၢအကတဲနၤလၢအမ့ၢ် ကသံၣ်ကသီ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူအပှ့ၤအဂီၢ်, တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအတၢ်လၢၤဘူၣ်လၢၤစ့သ့ၣ်တဖၣ်, မ့တမ့ၢ် တၢ်ဘျၢနုာ်လီၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တခါခါအဂီၢ် လၢအပၣ်ဃုာ် cryptocurrency န့ၣ်လီၤ.
ကဒီသဒၢလီၤနကစၢ်အသးလၢတၢ်ကူၣ်တရံးသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်
- ပှၤလၢနထံၣ်အီၤဖဲအီးလဲအပူၤတဂၤန့ၣ် နတဘၣ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤနနီၣ်ကစၢ်တဂၤအဂ့ၤအကျိၤ, လံာ်ဖျၢၣ်ခူသူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, မ့တမ့ၢ် ကျိၣ်စ့အဂ့ၢ်အကျိၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးသ့ၣ်တဖၣ် နီတဘျီတဂ့ၤ.
- ဟးဆှဲးတၢ်ဆှၢတၢ်အိၣ်ဃုာ်မံဃုာ်အတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဂီၤမူသ့ၣ်တဖၣ်, မ့ၢ်လၢပှၤကူၣ်တရံးလီတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်အကသူဝဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢအကဃ့ဆူၣ်နၤကျိၣ်စ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- ပှၤလၢနသ့ၣ်ညါဘၣ်အီၤထဲဒၣ်ဖဲအီးလဲအပူၤန့ၣ်တဘၣ်ဆှၢကျိၣ်စ့ဆူအအိၣ်နီတဘျီတဂ့ၤ မ့တမ့ၢ် အဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢက ဘျၢနုာ်လီၤကျိၣ်စ့ ဖဲတၢ်ဖံးတၢ်မၤတခါခါအပူၤအဂီၢ်န့ၣ် တဘၣ်နုာ်လီၤဘၣ်ဃုာ်နီတဘျီတဂ့ၤ.
- သ့ၣ်ညါပာ်သးလၢ ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်ခဲကနံၣ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် သူဝဲ တၢ်ဂီၤဒီးတၢ်ဂီၤမူသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဘၣ်တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ ယီၣ်ကူၣ်ဆး—AI, တၢ်ကိးတဲသကိးတၢ်ဖဲ တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကိး—video calls အပူၤဒၣ်လဲာ်န့ၣ်အတမ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ပှဲၤဘၣ်.
Dr Ritesh Chugh, associate professor and socio-tech expert from Central Queensland University.
နမ့ၢ်ကဲထီၣ်ပှၤတူၢ်ဘၣ် တၢ်ကူၣ်တရံးတၢ်လီတၢ်ဝ့ၤလံန့ၣ် နကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်
နမ့ၢ်ဆိကမိၣ်လၢနဘၣ်တၢ်ကူၣ်တရံးလံန့ၣ်:
- ဆဲးကျိးနစ့တၢးတဘျီဃီလၢကပတုာ်ကွံာ်တၢ်ခါဆူညါတၢ်ဆှၢကျိၣ်စ့ဒိး မၤဂ့ၤထီၣ်နစ့တၢးစရီတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ.
- ခါဆူညါတၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ် ဆီတလဲကွံာ်နတၢ်နုာ်လီၤအီးလဲလံာ်ဖျၢၣ်ခူသူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်.
- လၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဂီၢ် ဆဲးကျိးဘၣ် IDCARE.
- တီၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤဆူ Scam Watch (National Anti-Scam Centre) အအိၣ်.
Dr Ritesh Chugh စံးဝဲဒၣ်, “ပသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ ပှၤကူၣ်တရံးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ဂ့ၤမးလၢ ကကွဲန့ၢ်လွဲန့ၢ်တၢ်ဂီၢ် ဒီး မ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အသူဝဲ တၢ်နာ်ဒီး နီၣ်သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တူၢ်ဘၣ်လၢ မဲာ်ဆှး မ့တမ့ၢ် မ့ၢ်တၢ်လီၤမဲာ်ဆှး န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲန့ဆၢၣ်တခါန့ၣ်လီၤ, နာ်သက့ တၢ်တီၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်ကူၣ်တရံးအဂ့ၢ်န့ၣ် မၤစၢၤဝဲဒၣ်တၢ်ဒီသဒၢပှၤအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအကလီၤဘၣ်ဆူ တၢ်ကူၣ်တရံး တၢ်လီတၢ်ဝ့ၤအံၤအပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ် တၢ်သးဒ့ဒီအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. အဃိ တဲသကိးတၢ်ဒီးပှၤလၢ နနာ်အီၣ်အီၤသ့တဂၤဂၤ, ဆဲးကျိးနဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး နတံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ် တၢ်တၢၣ်ပီၣ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်. ဒီးဝံသးစူၤ တီၣ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ. ခီဖျိလၢ တၢ်တီၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကူၣ်တရံးအံၤအဂ့ၢ်အဃိ, နမ့ၢ်ပှၤလၢ အဟံးန့ၢ် ဒီးဖီၣ်ဂၢၢ်က့ၤတၢ်အိၣ်သးဒီး ဟ့ၣ်နီၤလီၤ တၢ်လဲၤခီဖျိ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢတၢ်ကထီဒါ ပှၤမၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
နမ့မ့ၢ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံး အပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဖိလံန့ၣ်, ဝံသးစူၤ သ့ၣ်ညါအီၤလၢ နတအိၣ်ထဲတဂၤဘၣ်. မ့ၢ်တၢ်လၢအကဲထီၣ်သးဒီးပှၤကညီအကကွဲၢ်အါမး ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အံၤန့ၣ် အတမ့ၢ်နတၢ်ကမၣ်ဘၣ်. ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ဆဲးကျိးဘျးစဲဒီးအဝဲသ့ၣ်, တြီတံာ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဒီး တီၣ်ဖျါထီၣ်အဝဲအသ့ၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ.Dr Ritesh Chugh
Romance scams cost Australians over $23 million last year, with scammers using increasingly sophisticated tactics to deceive victims. Source: Moment RF / sarayut Thaneerat/Getty Images
ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအတၢ်ကူၣ်တရံးသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်မၤစၢၤအီၤဒ်လဲၣ်
နမ့ၢ်ဆိကမိၣ်လၢ နဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး နတံၤသကိးတဂၤဂၤ ဘၣ်တၢ်ကူၣ်တရံးလံန့ၣ်, အိၣ်ဒီးတၢ်သးစူၤ, ပာ်သးဂ့ၤလၢအဝဲသ့ၣ်အဖီခိၣ်, ဒီး ပာ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးညီ နာ်သက့ အိၣ်ဒီးတၢ်ဆၢတဲာ်ပာ်သးဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤ. နခိၣ်နူာ်တၢ်ဆိကမိၣ်အပူၤန့ၣ် နကဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဖိ လၢအတူၢ်ဘၣ်ပှၤမၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢအတၢ်လီတၢ်ဝ့ၤ ဒီးလိၣ်ဘၣ်နတၢ်မၤစၢၤ.
Dr Ritesh Chugh စံးဝဲဒၣ်, “ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအဝဲသ့ၣ်လၢပဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အတၢ်ဆဲၤကျိးဒီးပှၤကူၣ်တရံးတၢ်အံၤ, ဒီး မၤစၢၤအီၤလၢ အကတီၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်အကျိၤတက့ၢ်. အဝဲသ့ၣ်ကျိၣ်စ့ဒီး တၢ်နုာ်လီၤအီးလဲအပူၤစရီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပူၤဖျဲးကအိၣ်အဂီၢ်ကဘၣ်မၤစၢၤအီၤ ဒီးဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ် သးတၢ်တူၢ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်. ဖဲအံၤန့ၣ် တၢ်သးစူၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ နီၣ်ဝံာ်ခံအခိၣ်သ့ၣ်တခါ ခီဖျိလၢ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအကဂ့ၢ်လိာ်တၢ်, ဒီးအသးကဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲအဝဲမၤစၢၤအမိၢ်လၢ တၢ်ဟးပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ် လၢတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံတၢ်ကူၣ်တရံးအပူၤဝံၤအလီၢ်ခံ Kylee Dennis ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ Two Face Investigations ဝဲၤကျိၤ န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလၢအမိၢ်ဆှၢန့ၢ်အီၤ ပိာ်ခွါအံၤ အတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်တဘျီ, Kylee စးထီၣ်ဃုသ့ၣ်ညါဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲ တၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အတမ့ၢ် ပှၤအီစထြ့လယါခွါ လၢအမိၢ်တဲလၢအပာ်အဲၣ်တီဒီးအီၤတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ယမိမၤဝဲတၢ်အံၤဃုလါ ဒီး တနွံတနွံန့ၣ် ယကိးအီၤလီတဲစိ တဘျီခံဘျီ နာ်သက့ အတတဲပၠးယၤလၢအပာ်အဲၣ်တီဖဲအီးလဲအပူၤနီတဘျီဘၣ်. မ့ၢ်လၢပှၤကူၣ်တရံးတၢ်အံၤ ကွဲန့ၢ်လွဲန့ၢ်အီၤ လၢတဘၣ်တဲတၢ်ဂ့ၢ်အံၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. အဃိ, နမ့ၢ်ပာ်အဲၣ်တီဖဲအီးလဲအပူၤန့ၣ် အရ့ဒိၣ်လၢ နကဘၣ်တဲဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ်ပှၤတဂၤဂၤန့ၣ်လီၤ. နလဲၤဃုပာ်တၢ်အဲၣ်တီဖဲအီးလဲအပူၤန့ၣ် အတဘၣ်နီတမံၤဘၣ်, နလဲၤနုာ်လီၤအီးလဲအပူၤ ဃုပှၤလၢအကကဲထီၣ်နဝၤနမါသ့လီၤ. နာ်က့န့ၣ် တဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤ အဝဲသ့ၣ်ကျိၣ်စ့နီတစဲးတဂ့ၤ.”
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
