Key Points
- ထံဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤလၢကထီၣ်ဘးဒ်သိးဆူၣ်ချ့ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအပတီၢ်အဂီၢ် တၢ်ယါဘျါခိးကွၢ်ကတဲာ်ကတီၤအီၤထီဘိန့ၣ်လီၤ.
- အီစထြ့လယါထံအိတၢ်နဲၣ်ကျဲ— Australian Drinking Water Guidelines န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ် လၢနဲၣ်ကျဲပပှၤဟ့ၣ်လီၤထံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ထံပီၤနိးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအါတက့ၢ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလၢတၢ်ကအိအီၤအဂီၢ်, နာ်သက့ ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီး ပှၤတဝၢလၢအအိၣ်ယံၤဒီးခူဝ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီးတၢ်တာ်တၢ်အါဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ, နအိၣ်တၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်အဖီခိၣ် နကသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲ နထံအိန့ၣ်ဟဲန့ၢ်အဂံၢ်ထံးဖဲလဲၣ်— လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ဟဲန့ၢ်လၢ ပီၣ်လဲၣ်ထံလၢတၢ်ဒုးကဲထီၣ်က့ၤအီၤလၢထံဆၢ, ထံလၢအဟဲန့ၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်, မ့တမ့ၢ် ထံလၢအဟဲန့ၢ်လၢ ထံတမၢၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အါတက့ၢ်ဖဲ ဝ့ၢ်ပူၤဒီးခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤဒူသဝီသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်, ထံအိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤဆူဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် ခီဖျိ ထံပှာ်ယဲၤအခိၣ်သ့ၣ်အဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်ထံကျိၤဘိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ထံန့ၣ်ပဆိကမိၣ်အီၤသ့လၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲး လၢပကအိအီၤအဂီၢ်ဧါ?
Australian Water Association ကရၢ Water Quality Specialist Network ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤသဃဲၤ Dr Emily Quek စံးဝဲဒၣ်, “မ့ၢ်, အါတက့ၢ်တၢ်လီၢ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤန့ၣ်, ထံလၢတၢ်အိးထီၣ်အိအီၤ ဖဲထံပီၤနိးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးန့ၣ်လီၤ.”
“တၢ်ယါဘျါဒီး အိၣ်ခိးကွၢ်အီၤမူးမူးနီၣ်နီၣ်လၢအဘၣ်လိာ်သးဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်ခီၣ်တဃာ် ဆူၣ်ချ့အပတီၢ် လၢအဘၣ်လိာ်အသးဒီး ပှၤအီစထြ့လယါဖိတၢ်အိထံအနဲၣ်ကျဲ—(Australian Drinking Water Guidelines) ဒ်သိးလၢအမ့ၢ်တၢ်မၤလီၤတံၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအဂီၢ် ထံတၢ်ပီးတၢ်လီ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်သမံသမိးအီၤ ထီဘိန့ၣ်လီၤ.”
ပှၤဃိထံသ့ၣ်ညါထံအကံၢ်အစီ Professor Stuart Khan လၢ School of Civil Engineering ဖဲ University of Sydney သးလီၤပလိာ်ဒီးအီၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, “အီစထြ့လယါကီၢ် တၢ်လီၢ်အါတီၤအပူၤ တၢ်ဆၢကတီၢ် အါတက့ၢ်န့ၣ် တၢ်စံးဆၢန့ၣ်အိၣ်ဝဲ တဲာ်တဲာ်ဖျုဖျု လၢအမ့ၢ် ‘yes’ အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်ပူၤဖျဲးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကတိၤလၢအအဘူးကတၢၢ်တခါ ဒီးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ထံပီးလီအိၣ်ဝဲဒၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတနီၤ လၢတၢ်ပူၤဖျဲးအပတီၢ်အိၣ်ဖုၣ်န့ၢ်လၢ အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဟ့ၣ်လီၤထံလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တာ်တၢ်အါကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒ်သိးခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤလၢအဆံးဒီး ခိခိၣ်ဒူသဝီပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.Professor Stuart Khan
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါစုအါဘျီန့ၣ် လၢတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲကတဲာ်ကတီၤထံဒီး တၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်ထွဲ ထံအကံၢ်အစီအဂီၢ် အိၣ်ဒီးစဲးဖီကဟၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး စဲးဖီကဟၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် လၢအကွၢ်ထွဲစဲးအတၢ်ဝးတရံးသးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် အိၣ်စှၤဝဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါထံအိအတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ် လၢအဟ့ၣ်လီၤ တၢ်နဲၣ်ကျဲ ဆူပှၤဟ့ၣ်လီၤထံတၢ်မၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကရဲၣ်ကျဲၤကတီၤဝဲဒၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီ ဒ်သိးလၢအမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ပူၤဖျဲးဒီး တၢ်အိၣ်ဒီးနာ်လၢထံအိဆူ ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
Professor Kha စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်လီၢ်အါတက့ၢ်န့ၣ်, အီစထြ့လယါထံအိတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ် အတတဲဖျါယၢၤထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲကတဲာ်ကတီၤထံအိအပတီၢ်တဆီဘၣ်တဆီအဂ့ၢ်ဘၣ်. မ့ၢ်ကွၢ်လၢ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အခီၣ်တဃာ် တၢ်မၤတကွီၣ်ဒိအတၢ်ပာ်ပနီၣ် ထံအဂံၢ်ထံးတနီၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီအိၣ်အါ မ့တမ့ၢ် အိၣ်စှၤန့ၢ် အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤထံဆူတၢ်လီၢ်တတီၤဘၣ်တတီၤအဂီၢ်န့ၣ် အတၢ်ပူၤဖျဲးအိၣ်ဝဲအကလုာ်အါမးအဃိ ဒ်သိးကတုၤလၢ တၢ်တူၢ်လိာ်အီၤသ့အပတီၢ်အဂီၢ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ အပတီၢ်ဒီး အကလုာ် လၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
Water experts Dr Emily Quek and Professor Stuart Khan Credit: Emily Quek/Image supplied; Stuart Khan/Iain Bond
ပထံန့ၣ်တၢ်ယါဘျါကတီၤအီၤဒ်လဲၣ်?
တၢ်ယါဘျါကတဲာ်ကတီၤထံတဆီဘၣ်တဆီ လၢတၢ်သူအီၤဖဲ အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဝာ်ဖှိၣ်မၤလီၤဒးကွံာ်တၢ်ကမှံၤ, တၢ်ပှဲၢ်ကဆှီထံဒီး တၢ်ပၢနုာ်လီၤကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်— ခလိရံ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဝာ်ဖှိၣ်မၤလီၤဒးကွံာ်တၢ်ကမှံၤဖဲထံကျါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဂာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤတကလုာ် လၢထုးကွံာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကမှံၤက့ခီလၢအအိၣ်ကယၢၤကယဲၤသးဖဲထံကျါဒီး အီဂာ်အသံးအကာ် လၢအဒုးလီၤဘျၢၣ်ဖှိၣ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်တပူၤဃီဒီးကဲထီၣ်က့ၤ တၢ်ကိၣ်လိၣ်ဖးဒိၣ်လၢအဃၢဒိၣ်ထီၣ် ဒီး တၢ်ထုးကွံာ်အီၤညီ ခီဖျိတၢ်ပှဲၢ်ထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
နထံပီၤနိးန့ၣ် လဲၤခီဖျိဘၣ်လံဝဲဒၣ် ကျိၤကျဲ တၢ်တြီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တဘျုးဆီလံ, လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ပှဲၢ်ထံဒီး ကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်, လၢတၢ်ထုးကွံာ်တၢ်ကမှံၤ, ဘဲးထံရံယါဃၢ်, ဘဲရၢးစ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီး တၢ်အဂုၤအဂၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Dr Quek စံးဝဲဒၣ်, “ခလိရံ န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢနုာ်လီ၎ဖဲထံအိအပူၤ လၢအမၤသံဝဲဒၣ် တၢ်ဖိဃၢ်, တၢ်ဆါဃၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပာ်ဝဲထံအံၤပှဲၤဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးန့ၣ်လီၤ. ဖလိရဲး (Fluoride) န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢနုာ်လီၤအီၤဖဲဟီၣ်ကဝီၤအါတီၤ လၢကမၤစၢၤဒီသဒၢ တၢ်မဲကျၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဂာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤခံမံၤလၢၤအံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးဒီး တၢ်သူအီၤထဲဒၣ်စှၤကိးဖိ, ဒ်သိး အီစထြ့လယါထံအိတၢ်နဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ပနီၣ်အနီၣ်ထိၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ယါဘျါကတဲာ်ကတီၤထံအကျိၤကျဲအသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, “ပှၤတဝၢအပူၤ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီမ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်တနီၤနာ်သက့န့ၣ်, ထံအိလၢ တၢ်ပၢနုာ်ဒီး ဖလိရဲဲး (Fluoride) န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအအိၣ်ထီၣ်ပာ်လံဂ့ၤဂ့ၤတခါ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးဂ့ၤဂ့ၤဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးမူးမူးနီၣ်နီၣ်န့ၣ်လီၤ.”
“ခလိရံ လၢအပှံၢ်လီၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်တုၤထီၣ် ထီၣ်ဘးဂ့ၤမးလၢ တၢ်မၤသံတၢ်ဖိလံၤဖိဃၢ် ဒ်သိးတၢ်ဖိဃၢ်ဆံးကိဖိလၢပထံၣ်အီၤလၢအမဲာ်ချံတသ့ဒီး မၤဘၣ်ဒိၣ်ဘၣ်ထံးပှၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
“အပူၤကွံာ်နံၣ်ယၤဖှိၣ်ဒီကတီၢ်ညါအပူၤန့ၣ် ထံအိလၢ တၢ်မၤသံကွံာ်တၢ်ဃၢ်ဒီးခလိရံန့ၣ် မၤပူၤဖျဲးတ့ၢ်လံဝဲဒၣ်သးသမူလၢအကကွဲၢ်အါမးန့ၣ်လီၤ.”Professor Stuart Khan
ဘၣ်မနုၤအဃိ ထံဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ အကံၢ်အစီဒီး အရီၢ်အိၣ်အါမးလဲၣ်?
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, ဝ့ၢ်ဖးဒိၣ်တဘ့ၣ်ဒီး တဘ့ၣ်အဘၢၣ်စၢၤဒၣ်လဲာ် ထံအိန့ၣ် အရီၢ်ဒီး အကံၢ်အစီ အိၣ်အကလုာ်ကလုာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ခီဖျိအသးလၢ ထံအဂံၢ်ထံး လီၤဆီလိာ်သး အကလုာ်ကလုာ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
“ဝ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတနီၤန့ၣ် ဘၣ်ဒိးသန့ၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်ထံ, လၢအအိၣ်ဒီး လၢၢ်လ့အကလုာ်အါမးဒီး အံသၣ်သဟီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တနီၤန့ၣ် သူဝဲဒၣ်ထံလၢ ထံကမါသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် ထံတမၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အတၢ်ဒိဘၣ်အိၣ်ဝဲလၢ နီၣ်ဒိးဆှးန့ၣ်လီၤ. ဝ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အါမးန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်ထံအီဒီး ထံလၢအဟဲန့ၢ်လၢ တၢ်ပှဲၢ်ကဆှီကွံာ် ပီၣ်လဲၣ်ထံ လၢအမ့ၢ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ် ထံဟီဆူထံဆၢ, လၢအမ့ၢ်တၢ်ပှဲၢ်ကဆှီအီၤပတီၢ်ထီဂ့ၤမးန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ ကျိၤကျဲအံၤမ့ၢ်ဝဲ ကျိၤကျဲအါမးသ့ၣ်တဖၣ်အကျါ အဂၤတခါန့ၣ်လီၤ.”
Warragamba Dam provides drinking water for Sydney. Credit: Deeva Sood/Unsplash
Dr Quek စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်လီၢ်လၢအယံၤဒီးခူပူၤဝ့ၢ်ပူၤ သ့ၣ်တဖၣ် အထံအိန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကဟဲန့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ အဂံၢ်ခီၣ်ထံးအါမး လၢအပၣ်ဃုာ် ထံထီၣ်ဖျိးသ့ၣ်တဖၣ်, ထံကျိသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် မူခိၣ်စူၤထံ လၢတၢ်ဒုးဖှိၣ်ဃာ်အီၤဖဲထံဒၢဖးဒိၣ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ယါဘျါကတဲာ်ကတီၤအီၤသနူအကျိၤကျဲန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်အါမး ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ လီၢ်ကဝီၤ ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤအဖီခိၣ်, တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဝးတရံးဖံးမၤတၢ်ဒီး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤအတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ထံအိန့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ အဂံၢ်ထံးဟဲန့ၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်ထံ မ့တမ့ၢ် မဲာ်ဖံးခိၣ်ထံအဖီခိၣ် တၢ်လီၤဆီသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, “ပှၤတဝၢလၢအယံၤဒီးခူပူၤဝ့ၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ်ဒိးသန့ၤအသးဒီးထံလၢဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်, ဒီး ထံလၢဟီၣ်ခိၣ်ဖီလာ်န့ၣ် အကံၢ်အစီ ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ခီဖျိ န့ဆၢၣ်လၢၢ်ဖိလ့ဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး, ခဲလစံယၢမ် (calcium), မဲးကနံးစံယၢမ် (magnesium), ဆိဒံယၢမ် (sodium) ဒီး တၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢတနီၤန့ၣ်ကမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဒ်သိး တၢ်စုၣ်တၢ်ပျၢ်ဒီး ယူးရဲၤနံးယၢမ် (uranium) လၢၢ်ထး သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ကဲထီၣ်သ့အဂီၢ် ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤ အပတီၢ်န့ၢ်သ့တုၤဖဲလဲၣ်န့ၣ် အရ့ဒိၣ်လၢ တၢ်ကဘၣ်နၢ်ပၢၢ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
“ပှၤတဝၢတနီၤနီၤန့ၣ် ဒိးသန့ၤအသးလၢ ထံလၢအဟဲန့ၢ်လၢ မဲာ်ဖံးခိၣ်ထံသ့ၣ်တဖၣ်, လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ထံလၢတြိပူၤဒီး ထံကျိးပူၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး ပိာ်ထွဲထီၣ်သးလၢ မူခိၣ်စူၤထံအဒိၣ်အါဒီး လီၢ်ကဝီၤ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်ဆီတလဲအဖီခိၣ် ထံသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အကံၢ်အစီန့ၣ် အါထီၣ်စှၤလီၤသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်တၢ်ကဲထီၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးထံအိန့ၣ်ကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်?
နလီၢ်ကဝီၤဆူၣ်ချ့ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါဒီး ပှၤအံးထွဲကွၢ်ထွဲဟ့ၣ်လီၤထံ ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ် ကဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်နဲၣ်ကျဲ လၢကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလၢတၢ်သ့ၣ်ညါ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဆိကမိၣ်လၢ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဒီး ထံကံၢ်အကစီအခါ, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ပာ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကဒိအီထံ, ချီအီထံ မ့တမ့ၢ် ပှဲၢ်အီထံန့ၣ်လီၤ.Dr Emily Quek
Dr Quek စံးဝဲဒၣ်, “အဒိ, မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤ ဆူၣ်ကိၤ မ့ၢ်ကဲထီၣ် လီၤဂာ်ဒ်သိး ထံလုၢ်ဘၢတၢ် မ့တမ့ၢ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ယါဘျါကတဲာ်ကတီၤထံသ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တအိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.”
တချုးလၢအတုၤလီၤဖဲ ၁၉၈ဝ နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်ဘၣ်အခါန့ၣ်, ဟံၣ်လၢအအိၣ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအါမး တၢ်နဲၣ်လီၤလၢကသူဝဲဒၣ် ပှာ်ထံကျိၤဘိသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်လီၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်, ထး သးတူး အတၢ်စှံၢ်နုာ်ဆူထံကျါန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအကဘဲးတခါ ဒီး ထံမ့ၢ်အိၣ်ထၢၣ်ဂၢၢ်သးဖဲထံပီၤကျိၤပူၤ လၢတၢ်ဆၢကတီၢ် တတီၤဖိဝံၤမး အါတက့ၢ် ကဲထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ.
Dr Quek စံးဝဲဒၣ်, “နတၢ်ဘၣ်ယိၣ်မ့ၢ်အိၣ်န့ၣ်, တချုးလၢနသူထံအံၤဒ်ဘၣ်အခါ အိးထီၣ်ပာ်ထံဖဲ ထံပီၤနိးအပူၤစှၤကိး စဲးကီး ဖိ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲဂီၤခီအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
Flooding events can impact local drinking water supplies. Credit: Wes Warren/Unsplash
မ့ၢ်သ့ၣ်ညါဘၣ်လၢတၢ်ဆီတလဲအိၣ်ထီၣ်တခါခါဖဲထံအိအပူၤန့ၣ်ကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်?
Professor Khan စံးဝဲဒၣ်, “ကတဲပၠးနတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီအဂီၢ်နဆဲးကျိးပှၤဟ့ၣ်လီၤထံတၢ်လီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ထံအံၤ အရီၢ်, အတၢ်နၢ, မ့တမ့ၢ် အိၣ်ဖျါလီၤဆီတခါခါဧါ? ဖဲနဟံၣ်ဒူၣ်အပူၤန့ၣ် နတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ ဟဲကဲထီၣ်အသးတခါခါတခီဧါ? တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တမံၤလၢ်လၢ်န့ၣ် ကမၤစၢၤ ပှၤဟ့ၣ်လီၤထံသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢကဃုထံၣ်ဒီး မၤကွၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢအကဲထီၣ်သးသ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ထံအကံၢ်အစီ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤပာ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်မၤကွၢ် အဆၢသ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ် နကွၢ်ဃုအီၤဖဲအီးလဲအပူၤသ့, အဃိ လၢတၢ်နဲၣ်ကျဲအဂီၢ် ဆဲးကျိးဘၣ် နလီၢ်ကဝီၤ ပှၤဟ့ၣ်လီၤထံအတၢ်လီၢ်တက့ၢ်.
လၢကဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး ထံအိဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် လဲၤအိၣ်သကိးဘၣ်:
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
