တၢ်နၢ်ပၢၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ: ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးလၢနကသ့ၣ်ညါတၢ်မနုၤလဲၣ်

အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလၢအသးပှၢ်ကတၢၢ်အိၣ်ဆိးအဟံၣ်အဃီ, နာ်သက့ ပၣ်ဃုာ်ဒံးဝဲဖဲ ထံကီၢ်စှၤကိးဘ့ၣ်ဒဲးအကျါ လၢအတအိၣ်ဒီး တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် လၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်အပှၤထူလံၤဖိန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ ဘၣ်ဃး တၢ်နီၤလီၤဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်, တၢ်အိၣ်ယၢၤသ့ၣ်တဖၣ်, မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်အတၢ်စိကမီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်သးလီၤပလိာ်တအိၣ်နီတဘျီဒံးဘၣ် — လၢပှၤအါဒံအါဂၤထံၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢအတဝံၤတတဲာ်ဒံးဘၣ်တခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အခီပညီနီၣ်နီၣ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၢ် — လီၤဆီလိာ်အသးဒီး ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်ဒီး ထူထံးခိၣ်တီဒ်လဲၣ်, ဒီး ဘၣ်မနုၤအရ့ဒိၣ်လဲၣ်န့ၣ် ဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်အီၤဖဲအံၤတက့ၢ်.

Prva skupština Prvih naroda Viktorije pozira za grupni portret, autohtono tijelo Viktorije pregovara o državnom ugovoru okupljeno u Zakonodavnoj vijećnici Viktorije na svom prvom zasjedanju nakon izbora 26. jula 2023. u Melbourneu, Australija. Credit: Tamati Smith/Getty Images

Key Points

• တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢတခါ လၢပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.
• ပှၤထူလံၤဖိအါဒံအါဂၤထံၣ်ဝဲလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲခီၣ်ခါဆူညါတခါလၢတၢ်တီတၢ်တြၢ်, တၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲဒီး တၢ်ရ့လိာ်သးဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်လၢခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
• ထဲလၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်တခါဧိၤန့ၣ်, အကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်သးလီၤပလိာ်လၢ တၢ်ကပာ်ပနီၣ် ပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီးထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် သကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

• What is the difference between Aboriginal land rights, native title and treaty?
• What does a treaty mean in Australia?
• Why does a treaty matter?
• What might a treaty include?
• What’s next for treaty in Australia?

တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢ လၢပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်တခါန့ၣ် အကပာ်လီၤဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်မၤသကိးတၢ်တပူၤဃီကသ့ဒ်လဲၣ်, ပာ်ပနီၣ်ပှၤထူလံၤဖိအခွဲးအယျ့သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ, ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်နၢ်ပၢၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲကျိၤကျဲတဘိလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢတၢ်ဘျးစဲဃုာ်လိာ်သးဒီးအီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ အတၢ်ဂဲၤပူန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤ အတမ့ၢ်ထဲလၢအဘၣ်ဃးဒီး သဲစးတၢ်ဘျၢဒီးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဘၣ်, နီၣ်နီၣ်ခီဘၣ်ဃးဝဲဒီး တၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲ, တၢ်အမ့ၢ်အတီ ဒီး သူၣ်ထီၣ် ပှၤကရၢကရိလၢပှၤကိးဂၤဒဲးကိးဝဲထံကီၢ်အံၤလၢအဟံၣ်အဃီသ့န့ၣ်လီၤ.

အဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်, ထူထံးခိၣ်တီ ဒီးတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးဒ်လဲၣ်?

တၢ်ဂ့ၢ်အံၤညီနုၢ်န့ၣ်တၢ်မ့ၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးအီၤတပူၤဃီနာ်သက့, တၢ်ကိးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအခီပညီအိၣ်လီၤဆီလိာ်အသး:

• ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ခွဲးယာ်: သဲစးတၢ်ဘျၢလၢအဘၣ်တၢ်တ့ဒုးအီၣ်ထီၣ်အီၤလၢပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ကဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ ကစီၤပၤပၢဟီၣ်ကဝီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတခါခါ ဆူပှၤထူလံၤဖိအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးအအိၣ်, ညီနုၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၤမဲရဲၣ်ကျဲၤအီၤလၢကီၣ်ကးကရၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. 
  
• ထူထံးခိၣ်တီ:  တၢ်ပာ်ပနီၣ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢတခါ လၢပှၤထူလံၤဖိတနီၤ အိၣ်ဒံးဝဲဒီးအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢအဖီၣ်ဃာ်အဝဲသ့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်တၢ်လီၢ်ဒီး ထံကျိထံကွာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်အလုၢ်လၢ်ထူသနူတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ သဲစးတၢ်ဘျၢအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.
• တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်: မ့ၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢတခါ လၢပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤပာ်ဖှိၣ်သကိးခဲလၢာ်အတၢ်ပညိၣ်န့ၢ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်တီတၢ်တြၢ်, တၢ်ပာ်ပနီၣ်, ဒီး နီၣ်ကစၢ်တၢ်ပၢလီၤက့ၤသး လၢပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

Protesters march from Parliament House to Flinders Street Station during the Treaty Before Voice Invasion Day Protest on January 26, 2023, in Melbourne, Australia. (Photo by Alexi J. Rosenfeld/Getty Images) Credit: Alexi J. Rosenfeld/Getty Images

အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?

တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲပှၤခံကရူၢ်အဘၢၣ်စၢၤတၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ. ထံလၢအမ့ၢ်ဒ်သိး နယူစံၣ်လဲၣ်န့ၣ်, ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤထူလံၤ Maori သ့ၣ်တဖၣ် ဆဲးလီၤဝဲစုမုၢ်ကျၢၢ်ဒီး တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် လၢအကိးဝဲ Treaty of Waitangi န့ၣ်လီၤ. ဖဲကီၢ်ခဲနဒးန့ၣ်, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.

အတဒ်သိးထံကီၢ်အဂုၤအဂၤဘၣ်န့ၣ်, အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ ဖဲအဲကလံးနုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်စိၤအခါန့ၣ် အတအိၣ်ဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် ဒီးပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်. ဖဲအဲကလံးဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိး ဖဲအဘီးရကၠံၤနၢၤဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီအခါ, အဝဲသ့ၣ် ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်အံၤလၢ ‘terra nullius’, အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢ တဘၣ်ထွဲဒီးပှၤနီတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ, အဝဲသ့ၣ်တထံၣ်လၢ အလိၣ်မၤဝဲ တၢ်တၢၣ်ပီၣ်ထိၣ်ဃူဒီး ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်. ခီဖျိလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်တအိၣ်နီတဘျီဘၣ်အဃိ, တၢ်သးလီၤပလိာ်လၢအဘၣ်ဃး တၢ်နီၤလီၤ ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်, တၢ်အိၣ်ယၢၤသ့ၣ်တဖၣ်, မ့တမ့ၢ် တၢ်စိကမီၤလၢတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အတအိၣ်နီတဘျီဘၣ်, - ဒီးမ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤဟိတခါလၢပှၤအါဒံအါဂၤထံၣ်အီၤဒံးအမ့ၢ် တၢ်မၤလၢအတဝံၤတတဲာ်ဘၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.

လၢပှၤထူလံၤဖိအါဒံအါဂၤအဂီၢ်, တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢအတဝံၤတတဲာ်ဘၣ် “unfinished business” အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်လၢအအိၣ်ဒံးဝဲဒၣ်ဒ်သိး တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီဖးဒိၣ်တခါ လၢတၢ်ဘၣ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးအီၤတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃးဃာ်လၢတၢ်တဲအီၤဖဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ် တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ, တၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဃာ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးမၤလီၤတံၢ်လၢ ပှၤထူလံၤဖိ ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး ဖဲတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးအဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သဲစးဂ့ၢ်ဝီပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ် Dr Harry Hobbs ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ:

“တၢ်ဆိကမိၣ်ပာ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကဘၣ်တၢၣ်ပီၣ်ကျဲၤဃူသကိးအီၤ လၢပှၤထူလံၤဖိဒီး ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ, လၢအမ့ၢ်ဝဲ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးအပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်ဝဲတက့ ဒီး ကီၢ်စဲၣ်ဒီးကီၢ်စၢဖှိၣ်ပဒိၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲတက့န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘၣ်မၤအီၤဒ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ခီဖျိလၢ ဖဲအီစထြ့လယါ ထံကီၢ်သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်အပူၤန့ၣ် ကီၢ်စၢဖှိၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ်ဒီး ကီၢ်စဲၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ် နီၤဖးလီၤဃာ်ဝဲ တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဃိန့ၣ်လီၤ.”

ပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ပှၤထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးသ့ၣ်တဖၣ် အဲၣ်ဒိးမၤလီၤတံၢ်ဝဲ တၢ်နီၤသကိးတခါ လၢခါဆူညါအဂီၢ်, တၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ် တၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးလၢပှၤကိးဂၤအဂီၢ်ဒီး သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်ဒီး မၤလၤကပီၤသကိးပှၤထူလံၤဖိလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်မုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်န့ၣ်, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်တဲသကိးဘၣ်ဃး တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ် ပှဲၤဒီးတၢ်ယိတၢ်တီ, ဒီး ပာ်လီၤတၢ်နဲၣ်ကျဲလၢခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

(from left to right) Former Queensland Truth-Telling and Healing Inquiry chairperson Joshua Creamer, NSW Treaty Commissioner Naomi Moran and co-chair of the First Peoples' Assembly of Victoria Ngarra Murray. Credit: NITV / The Point

ဘၣ်မနုၤအဃိလၢတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤအရ့ဒိၣ်လဲၣ်?

ပှၤထူလံၤဖိအါဒံအါဂၤထံၣ်ဝဲလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ခီၣ်ခါတခါဆူ တၢ်တီတၢ်တြၢ်, တၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲ, ဒီး ခါဆူညါတၢ်ရ့လိာ်သးကဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

Reuben Berg, လၢအမ့ၢ် Gunditjmara ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်ခွါတဂၤဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် ဝံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ် တၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃးဃာ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤအခိၣ်တဂၤ စံးဝဲဒၣ်, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ် ယဆိကမိၣ်မ့ၢ်ဝဲ နီၣ်ဝံာ်ခံတခါ, လၢအမ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်သုးကျဲၤပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤ ပှၤထူလံၤဖိဒီး ပဒိၣ်အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်ရ့လိာ်သး, လၢကီၢ်စဲၣ်အပတီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢခီးမီဝဲးသ်အပတီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.”

တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤအရ့ဒိၣ်ခီဖျိအမၤတၢ်သ့လၢ:

• တၢ်ပာ်ပနီၣ် အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးဒီး အီစထြ့လယါကီၢ်ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်.
• ပျဲဝဲတၢ်တဲဖျါတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီဘၣ်ဃးအီစထြ့လယါကီၢ်အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ.
• သူၣ်ထီၣ်သကိးတၢ်မၤသကိးနီၣ်ကီၢ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ဒ်သိး ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့, မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

Wirdi ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်ခွါဒီးပီၢ်ရီ Tony McAvoy စံးဝဲဒ်အံၤ, “ဖဲလၢပန့ၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်လီၤဘၣ်က့ၤ ပနီၣ်ကစၢ်တၢ်အိၣ်မူ, မၤတၢ်ဆၢတဲာ်လၢပနီၣ်ကစၢ်အဂီၢ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲၤကျိၤလၢပနီၣ်ကစၢ်အဂီၢ်အခါ, ပမ့ၢ်ဝဲပှၤလၢအအိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်ဘၣ်ဆူၣ်ကတၢၢ်, လၢတၢ်ဝံကလာ်တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတကပၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်တူၢ်လိာ်အီၤန့ၣ် တၢ်အံၤကမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တခါလၢ အပိာ်ထွဲထီၣ်အသးလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃးဃာ်, လၢအမ့ၢ်တၢ်လၢအဂ့ၤဒိၣ်မးလၢ ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”

တၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်ကပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အပူၤလဲၣ်?

တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်လီၤဆီလိာ်အသးအါမးဒီး ကကျၢၢ်ဘၢဝဲတၢ်ဂ့ၢ်အကလုာ်အါမး, ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်အကပၣ်ဃုာ်:

• တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်စိကမီၤပှဲၤတုာ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်ဘၣ်ဃးအဝဲသ့ၣ်အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်.
• တၢ်သးလီၤပလိာ် ဘၣ်ဃးတၢ်သူ, တၢ်တီခိၣ်ရိၤမဲရဲၣ်ကျဲၤဒီး ဒီသဒၢ ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်, ထံကျိထံကွာ်ဒီး တၢ်အိၣ်ယၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးလၢာ်လၢာ်ဆ့ဆ့လၢတၢ်မၤမူထီၣ်က့ၤဒီး ဒီသဒၢကျိာ်လံာ်လဲၢ်, တၢ်တဆဲးတၢ်လၤအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး လုၢ်လၢ်ထူသနူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• တၢ်ဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤကျိၣ်စ့ဒီး တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်သ့, ဟံၣ်ဃီဒီး တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

Gunnai ကလုာ်ဒူၣ်, Gunditjmara ကလုာ်ဒူၣ်ဒီး Djab Wurring ကလုာ်ဒူၣ်ပိာ်မုၣ်ဒီး ဝံးထိရံယါဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီခၢၣ်စး, Lidia Thorpe, နာ်ဝဲလၢ လီၢ်ကဝီၤ ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအတီခိၣ်ရိၤမဲဝဲတၢ်ဖံးတၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.

ယဆိကမိၣ်န့ၣ် ပကဘၣ်အိၣ်ဒီးပှၤတဖု ဒီးပှၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအကဲခၢၣ်စးဖဲ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အပတီၢ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢ ပကမၤတၢ်ဆီတလဲနီၣ်ကီၢ်န့ၣ်လီၤ.

Senator Lidia Thorpe

Independent Senator Lidia Thorpe during Question Time in the Senate chamber at Parliament House in Canberra. Source: AAP / MICK TSIKAS/AAPIMAGE

အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤလၢတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အဂီၢ်ခါဆူညါန့ၣ်တၢ်ကမၤမနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်?

အီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤအံၤ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် အတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီသ့ၣ်တဖၣ် သုးအသးလီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်စဲၣ်တနီၤနီၤ, ဒ်သိး ဝံးထိရံယါဒီးခွံစလဲန့ၣ် တုၤဝဲအပတီၢ်ဖဲ တၢ်စးထီၣ်မၤ အဝဲသ့ၣ်အနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး မ့မ့ၢ်ဒ်သိး နယူဆီၣ်သ်ဝံန့ၣ် ခဲကနံၣ်အံၤ တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဝဲတၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးအီၤန့ၣ် အကဘၣ်မ့ၢ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ် ဘၣ်တၢ်နဲၣ်ကျဲအီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤတၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်ဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ကအိၣ်ဖျါလီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ.

ခဲကနံၣ်အံၤ, ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ဝံးထိရံယါန့ၣ်အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်မဲာ်ညါကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂ဝ၂၅, လါစဲးပထ့ဘၢၣ်န့ၣ်, ဝံးထိၢရံယါပဒိၣ်ဒီး ပှၤထူလံၤဖိခၢၣ်စးကရၢ—First People’s Assembly of Victoria မၤန့ၢ်ဝဲ ပတြီၤဆိတၢ်သးလီၤပလိာ်တခါ လၢအမ့ၢ်ဝဲအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အဆိကတၢၢ်တခါ ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ်မၤတၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဒီးပှၤတဝၢ လၢနံၣ်အါမးဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဝံးထိရံယါ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤ ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အဒိအတဲာ်အဆိကတၢၢ်တခါလၢအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အရ့ဒိၣ်တခါလၢကဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤန့ၣ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဒီး ကီၢ်စဲၣ်ပတီၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်သးလီၤပလိာ်လၢတၢ်ကပာ်ပနီၣ် ပှၤအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်သကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်စဲၣ်ဒီး ကဝီၤဒိၣ်တၢ်ပၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကပာ်ဝဲတၢ်ပညိၣ်လီၤဖဲ လီၢ်ကဝီၤဒီး ပှၤတဝၢတခါစုာ်စုာ် အတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဆိသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤထူလံၤပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်ဖိအါဒံအါဂၤ နာ်ဝဲလၢ ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဒီး ကီၢ်စဲၣ်ပတီၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်မၤသကိးတၢ်တပူၤဃီလၢတၢ်ဆီတလဲနီၣ်ကီၢ်ကအိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

အဃိန့ၣ်, အနီၣ်ကစၢ် အခီပညီလၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢ အမဲာ်ညါန့ၣ်, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ အတမ့ၢ်ထဲလၢ ပှၤထူလံၤဖိတၢ်ဂ့ၢ်အဂီၢ်ဘၣ်, နီၣ်နီၣ် ဘၣ်ဃးဝဲဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်, တၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲ, ဒီး တၢ်ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါပှဲၤသိးသိးလၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်တခါန့ၣ် မၤစၢၤသူၣ်ထီၣ်ဝဲ ခါဆူညါ တၢ်ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ ပှၤကိးဂၤဒဲး အတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ထံၣ်တၢ်ဆိကမိၣ်ဒီး အတၢ်လဲၤခီဖျိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အၢၣ်လီၤဃံာ်ဃံးဃာ် ဆူမဲာ်ညါ အဆၢဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ဆဲၤကွဲးအီၤလၢ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်, ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢအအဲၣ်ဒိးနီၤလီၤသူၣ်ထီၣ်သကိးအီစထြ့လယါကီၢ်ခါဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်နၢ်ပၢၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ် အတၢ်မၤတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ် မ့ၢ်ကျဲတဘိလၢ ပှၤကိးဂၤဒဲး ကဘျးစဲအါထီၣ်အသးဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်ဒီးထံကီၢ်အံၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဒီး မၤစၢၤသူၣ်ထီၣ်သကိး ခါဆူညါတပူၤဃီလၢအပှဲၤဒီးတၢ်ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါပှဲၤသိးသိးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ပာ်ဖျါအကူာ်အံၤအပူၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီးတၢ်ကလုၢ်လၢအဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤဖဲကွဲၤထံၣ်ဟူတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ: Living Black – The Case for a Treaty, တၢ်ပာ်ဖျါလၢအဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤအဆိကတၢၢ်တဘျီဖဲ ၂ဝ၂၅ လါယူၤလံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါအလၢအပှဲၤန့ၣ် နကွၢ်ကီအီၤသ့ဝဲဒၣ်ဖဲ SBS On Demand အပူၤန့ၣ်လီၤ.

Stream free On Demand

The Case For A Treaty

episode • Living Black • 

News And Current Affairs • 

34m

episode • Living Black • 

News And Current Affairs • 

34m

ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.

နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ [e-mail] အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.