အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ မ့မ့ၢ်နာ်သက့ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲအီၤလၢအနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲထံချၢကီၢ်ချၢတၢ်ဒုးဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ ဘၣ်ဆၣ်နာ်က့န့ၣ် အတၢ်လဲၤခီဖျိတၢ်ကီတၢ်ခဲ ဘၣ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါဒ်သိးလၢအကကဲထီၣ် ဒ်သိးထံကီၢ်တဘ့ၣ်ဖဲမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်တအၢၣ်လီၤပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ။
ဖဲ Captain James Cook တုၤလီၤဖဲပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ် လၢအမ့ၢ်တၢ်ကိးအီၤအီစထြ့လယါကီၢ် ခဲကနံၣ်အံၤ အဆိကတၢၢ်တဘျီအခါန့ၣ် အဝဲဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲဖျိးဖျိးဖျါဖျါ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဖးလဲၣ်တဘ့ၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ “Terra Nullius” အခီပညီမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်လၢပှၤတပၢအီၤနီတဂၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ။ နီၣ်နီၣ်တခီန့ၣ် ကိးဖးဒိၣ်ဖးလဲၣ်တဘ့ၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander ကလုာ်ဒူၣ်အစၢၤအသွဲၣ် လၢအကထိကလးအါမးသ့ၣ်တဖၣ် အဟီၣ်ခိၣ်လီၢ် အဟံၣ်အဃီန့ၣ်လီၤ။ ပှၤထူလံၤဖိအကလးအကထိအါမးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တဘျီဃီန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တခါလၢ အဲကလံးစီၤလိၢ်စီၤပၤ ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီး ပၢဆူၣ်ပၢဆီးအီၤန့ၣ်လီၤ။
တၢ်ဂ့ၢ်အံၤဒုးကဲထီၣ် မဲၢ်ခွဲးလၢ Frontier Wars တၢ်ဒုးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် လၢအမ့ၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် အၢအၢသီသီ လၢပှၤထူလံၤဖိဒီး ပှၤဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးလၢအတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ။ ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢအလီၤပျံၤလီၤဖုး တမုာ်တလၤဘၣ်အံၤ ဘၣ်ဖဲတၢ်ကစးထီၣ်ပာ်ပနီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ။
