Vào ngày 22 tháng 7 tại Richmond, Victoria, các cư dân nhà ở chính phủ cùng những người bảo vệ quyền lợi đã tham gia phiên điều trần công khai đầu tiên liên quan đến kế hoạch phá dỡ và tái phát triển 44 tòa nhà chính phủ tại Melbourne.
Cuộc điều tra này đã nhận được hơn 800 bản kiến nghị, phản ảnh sự quan tâm sâu sắc từ cộng đồng.
Quyết định dỡ bỏ 44 tòa nhà chính phủ ở Melbourne vào năm 2023 đã trở thành tâm điểm chú ý khi diễn ra giữa lúc khủng hoảng nhà ở đang leo thang. Hiện tại, Victoria đứng cuối bảng về cung cấp nhà ở xã hội trong cả nước, với tỷ lệ nhà chính phủ giảm từ 3,5% năm 2000 xuống còn 2,24% vào năm 2022.
Vào tháng 4, mặc dù Tòa thượng thẩm tiểu bang Victoria đã bác bỏ đơn kiện tập thể từ người dân phản đối quyết định này, nhưng các cư dân vẫn quyết định kháng cáo.
Từ an cư đến bất an
Bà Thi Tran, một cư dân đang sinh sống tại tòa nhà chính phủ ở North Richmond, cho biết khi chính quyền công bố Kế hoạch Nhà ở Victoria vào tháng 9 năm 2023, rất nhiều cư dân cảm thấy bị sốc. Bà nói các cư dân không hề được tham vấn hay cảnh báo trước, mà bỗng dưng nhận tin rằng ngôi nhà của mình sẽ bị phá bỏ.
“Cảm giác của tui, không phải mình tui đâu, nhiều người lắm, họ rất là sốc. Tại sao ở yên lành mà tự nhiên giờ mình bị đuổi đi? Mà trong khi cái tòa nhà rất là sạch sẽ, không có gì trục trặc hết. Mười một năm tôi ở chưa có một lần sửa chữa nào hết.
“Tất cả mọi người rất là vui vẻ, đoàn kết với nhau. Tôi có thể đi xuống lầu hai lầu ba, những bà già đó, họ nấu cho tôi ăn hay là tôi đem đồ ăn cho họ rất là thân thiết.
Bà Thi Tran, cư dân nhà chính phủ ở North Richmond (Đăng Trình/SBS Vietnamese)
“Từ khi họ nói đập phá đi căn nhà này thì bắt đầu tự nhiên có những chuyện trục trặc, có nước, không có nước, rồi bị vòi nước, những cái vô lý... Tự nhiên nhà tôi nước đang ngon lành mà họ lại họ chỉnh nước. Tôi hỏi, 'Tại sao các anh lại chỉnh nước như vậy?'
“Rồi họ lại cho những một số người đi, những người không có nhà đó, họ thấy di dời cái họ tràn vô ở. Tại vì họ đang chờ đợi nhà mà. Họ tràn vô ở nên cuộc sống nó lộn xộn. Rồi những người ở đó tự nhiên thấy có những người vô ở tùm lum tùm la nên họ sợ, họ muốn di dời. Nhưng mà thực sự trong lòng họ, họ không muốn di dời, không một người nào muốn di dời cả.”
R-Coo Tran, một người gốc Việt lớn lên trong khu nhà chính phủ ở Carlton, nơi cha cô vẫn đang sinh sống. R-Coo đã lập ra nhóm hoạt động 44 Flats United, nơi để các cư dân và cựu cư dân tập trung lại, hỗ trợ những người đang bị buộc phải di dời.
Khi bạn nói chuyện với họ và giải thích những gì chính phủ đã tuyên bố, cũng như chỉ ra những khoảng trống thông tin còn tồn tại, người dân nhận ra rằng đây thực chất là một kế hoạch để phá bỏ nhà ở chính phủ. Có khoảng 85 đến 90% người nói rằng nếu họ được lựa chọn, họ muốn ở lại. Họ hạnh phúc khi sống ở đây.R-Coo Tran
"Điều đáng buồn là theo thời gian, khi ngày càng nhiều người rời đi, nơi này trở nên ngày càng kém an toàn đối với những người còn ở lại, và tinh thần cộng đồng đã bị phá vỡ. Vì vậy, giờ đây, những người còn lại cũng muốn rời đi vì họ cảm thấy sợ hãi khi sống tại đây. Cộng đồng này giờ đã rất khác. Không phải vì các tòa nhà – họ vẫn muốn ở lại, họ yêu ngôi nhà của mình. Nhưng chính kế hoạch di dời đã phá vỡ tinh thần cộng đồng, và ngày càng nhiều người cảm thấy lựa chọn tốt nhất cho họ là rời khỏi chính tòa nhà này."
R-Coo Tran, người đang hỗ trợ các cư dân tại các tòa nhà chính phủ ở Melbourne (Đăng Trình/SBS Vietnamese)
“Về vụ kiện tập thể đó, chúng tôi cũng tổ chức những chuyến đi đến tòa để người dân có thể tham dự và lắng nghe những gì thẩm phán nói. Rất nhiều công việc là phiên dịch, vì rõ ràng có rào cản ngôn ngữ – mọi tài liệu đều được in bằng tiếng Anh. Không có gì được cung cấp bằng tiếng Việt. Và đôi khi thậm chí không có phiên dịch viên cho cư dân, khiến họ không thực sự hiểu chuyện gì đang diễn ra. Vì vậy, chúng tôi đang cố gắng lấp đầy những khoảng trống đó, đồng thời nêu ra và xác định những điểm còn thiếu sót để có thể tìm thêm câu trả lời cho người dân.”
Theo các bản thiết kế tái phát triển tại Flemington và North Melbourne, chính phủ dự định không xây dựng thêm nhà ở chính phủ mới tại các địa điểm này. Điều này khiến nhiều cư dân và nhà nghiên cứu lo ngại về tương lai của người thuê nhà và cộng đồng, đặc biệt là các nhóm dân nhập cư, khi phải đối mặt với nguy cơ mất đi sự ổn định và gắn bó lâu dài với nơi đã cho họ cảm giác thân thuộc và an toàn.
Tiến sĩ Priya Kunjan, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Trung tâm Nghiên cứu Đô thị, đã tìm hiểu về trải nghiệm của cư dân tại North Melbourne và Flemington – hai khu vực đầu tiên nằm trong kế hoạch tái phát triển. Tiến sỹ Kunjan nhấn mạnh sự đứt gãy cộng đồng, mất mát danh tính và cảm giác an toàn của cư dân bị ảnh hưởng, đồng thời kêu gọi sự quan tâm sâu sắc hơn từ chính quyền đối với quyền lợi của người thuê nhà.
Trong các khu nhà này, có sự hiện diện đông đảo của các cộng đồng di dân từ châu Phi, Việt Nam, Trung Quốc, và các nước Ả Rập. Những cư dân tại đây đã sống cạnh nhau suốt nhiều năm, xây dựng mối quan hệ tin tưởng, giúp đỡ lẫn nhau như người trong gia đình. Người dân nói rằng điều họ lo lắng nhất không chỉ là mất nhà, mà là bị chia cắt khỏi cộng đồng.
Mọi người cảm thấy việc được ở lại cùng nhau là điều vô cùng quan trọng. Họ đã sống cùng một nơi và xây dựng các mối quan hệ suốt nhiều năm, những mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng và hỗ trợ lẫn nhau – ví dụ như việc chăm sóc con cái cho nhau.Tiến sĩ Priya Kunjan
“Họ gắn bó với các dịch vụ cộng đồng, gắn bó với những địa điểm quen thuộc, như đền Hồi giáo Amsa ở North Melbourne, vốn có ý nghĩa rất lớn đối với nhiều người. Vì vậy, việc được tiếp tục gắn bó với nơi chốn này và những mối quan hệ mà họ đã gây dựng trong suốt thời gian dài là điều vô cùng quan trọng.”
Theo Tiến sĩ Kunjan, kế hoạch này không chỉ gây tổn hại tinh thần mà còn làm phát sinh các hình thức bất ổn nhà ở mới – đặc biệt là khi cư dân không rõ mình sẽ được chuyển đi đâu, có còn ở trong nhà chính phủ hay không, hay liệu chi phí thuê mới có tăng không.
Một mối lo khác là khả năng chuyển đổi từ nhà chính phủ (public housing) sang nhà cộng đồng (community housing) – với các điều kiện thuê và hỗ trợ pháp lý khác biệt, đôi khi không bảo đảm sự ổn định lâu dài cho người thuê.
Hành lang bên trong một toà nhà chính phủ ở Richmond, Melbourne. Credit: Đăng Trình/SBS Vietnamese
Có cần thiết phải phá bỏ trong khi vẫn có thể sửa chữa?
Chính quyền Victoria lập luận rằng nhiều tòa nhà đã xuống cấp, không còn phù hợp với “tiêu chuẩn sống hiện đại”. Tuy nhiên, tiến sỹ Kunjan cho rằng cần nhìn nhận trong bối cảnh lịch sử dài hơn – cụ thể là sự ngừng đầu tư và bảo trì từ chính phủ trong nhiều năm qua.
Chính phủ nói rằng những tòa nhà này không còn phù hợp với đời sống hiện đại. Nhưng trước hết, hiện tại vẫn có người đang sống trong đó. Và thứ hai, lý do khiến chúng xuống cấp chính là vì không có sự đầu tư liên tục để duy trì tình trạng của các tòa nhà cho người dân đang cư ngụ.Tiến sĩ Priya Kunjan
“Vì vậy, nhiều nhà hoạt động và nhà nghiên cứu về nhà ở xã hội đang đặt câu hỏi: tại sao phải phá bỏ các tòa nhà hiện có để xây thêm nhà ở mới? Thay vì làm như vậy, có thể công nhận rằng một số tòa nhà thực sự đang xuống cấp và cần bị phá dỡ, nhưng đồng thời cũng cần cân nhắc các phương án khác để tăng nguồn cung nhà ở xã hội trong tiểu bang – chẳng hạn như sử dụng những khu đất khác do chính phủ sở hữu để xây dựng nhà ở mới trên đó.
“Một sự gia tăng đáng kể về số lượng nhà ở xã hội sẽ giúp tránh phải phá bỏ các tòa nhà hiện có chỉ để xây dựng lại trong tương lai. Nếu chính phủ thực sự nghiêm túc trong việc xây dựng nhà ở xã hội và cung cấp chỗ ở chất lượng cho càng nhiều người trong danh sách chờ càng tốt, thì hiện có rất nhiều phương án có thể thực hiện ngay từ bây giờ – thay vì chờ đến cuối một quá trình dài gồm tháo dỡ, phá hủy và tái phát triển.”
Sau khi đơn kiện tập thể bị bác bỏ, người dân và các nhóm vận động đang tiến hành kháng cáo và tham gia điều trần tại Quốc hội tiểu bang Victoria. Những buổi điều trần đã tạo cơ hội để hàng trăm cư dân kể lại câu chuyện của mình và nhấn mạnh ý nghĩa sống còn của nhà ở công trong hệ thống an sinh xã hội.
Cuộc điều tra sẽ tập trung đánh giá lý do và chi phí phá dỡ so với các phương án thay thế như cải tạo, đồng thời xem xét tác động đến cư dân và quá trình tái định cư. Ủy ban cũng sẽ kiểm tra mức độ tham vấn với các bên liên quan, các mô hình tài chính và pháp lý, cũng như các tiêu chuẩn xây dựng và ảnh hưởng đến tình trạng vô gia cư và số lượng nhà ở xã hội trong khu vực.
Sân chơi và khu nướng BBQ trong khuôn viên toà nhà chính phủ ở Richmond, Melbourne. Credit: Đăng Trình/SBS Vietnamese
“Tôi nghĩ rằng trong giới học thuật ngày càng có nhiều sự quan tâm hơn tới việc lắng nghe những người bị ảnh hưởng bởi các chính sách như vậy, và thực sự ngồi xuống hỏi họ: “Bạn lo lắng điều gì? Theo bạn, điều gì sẽ phù hợp và hiệu quả?”
“Và làm sao để các nhà nghiên cứu sử dụng tiếng nói của mình để nói về các vấn đề đạo đức và chính trị xoay quanh những quyết định chính sách như vậy? Bởi vì, tôi nghĩ, thật dễ dàng để ngồi trong một căn phòng và không trò chuyện với cư dân nhà ở công cộng, rồi đưa ra hàng loạt kết luận – nhưng nếu không nói chuyện với họ, bạn sẽ không bao giờ hiểu được cuộc sống của họ thực sự bị ảnh hưởng như thế nào. Và khi bạn lắng nghe họ, nghe những câu chuyện đời thực của họ, điều đó sẽ khiến bạn thay đổi.”
Còn đối với bà Thi Tran, tòa nhà ở North Richmond, nơi bà đã gắn bó hơn 10 năm không chỉ là nơi trú ẩn quen thuộc, mà còn là nơi đem lại cho bà cảm giác an toàn. Bà mong muốn chính phủ sửa chữa những toà nhà và để họ tiếp tục ở lại, thay vì đập đi và xây mới hoàn toàn.
“Tôi thích ở đây là tại vì nó rất là gần bác sĩ. Mình biết mình hôm nay có bác sĩ trị bệnh, nên những người già họ sống dai hơn, họ vui vẻ hơn.
“Với lại là đi shopping. Chúng tôi không phải cần đi xa để đi kiếm mua này nọ. Có đầy đủ thực phẩm cho tất cả chủng tộc để có thể mua. Có Woolworths, rồi có những cái shop tàu, có đầy đủ những thứ hết, tiệm thịt, tiệm cá rất là tiện lợi. Rất là tiện cho những người già, họ không sợ đói. Họ có thể đi ăn bất cứ lúc nào, họ ăn theo cảm giác của họ.
“Rồi còn xe lửa, rất là gần, muốn đi đâu cũng tiện cho họ, họ muốn thăm ai, bạn bè ở xa, họ có thể đi lên xe lửa, rất là tiện.
“Và chúng tôi đang sống ở nhà chính phủ thì chi phí vừa tầm chúng tôi mà chúng tôi sống trong sự thoải mái, không hao hụt, không thiếu. Bây giờ nếu qua nhà cộng đồng thì chúng tôi sẽ biết là chúng tôi sẽ bị hao hụt đó.
“Với lại tôi không biết tương lai tôi còn giữ được công việc hay không. Tại vì tôi làm ở đây, tôi giúp nhiều người già và họ rất cần những người giúp đỡ. Khi đi rồi tôi không biết tôi có còn được giữ được công việc của tôi hay không.
“Thành ra tôi mong rằng ở đâu cũng được nhưng mà phải là nhà chính phủ, là người chúng tôi tin tưởng nhất, chính phủ thương dân và vì dân là cái điều mà chúng tôi rất là tin tưởng.”
READ MORE
SBS Việt ngữ
