Nữ phóng viên nắm giữ trong tay một phần thế kỷ
Những bài viết về bà khắc họa chân dung nữ ký giả gai góc, luôn đặt cuốn passport dưới gối khi đi ngủ, vì biết rằng mình sẽ được gọi đi viết bài vào bất cứ lúc nào, tại bất cứ nơi đâu. Đó cũng là chân dung nữ ký giả đầu tiên có bằng lái phi cơ, nữ ký giả báo Anh đầu tiên xông vào tiền tuyến, giữa những chiến trường đẫm máu nhất, đánh dấu những cột mốc quan trọng nhất của thế kỷ 20 - từ cuộc chiến tại El Alamein đến chiến tranh Việt Nam, từ nội chiến Algeria đến Cách mạng Văn hóa Trung Quốc.
Patrick Garrett, tác giả và cũng là người cháu họ của Clare Hollingworth đã từng xuất bản cuốn hồi ký nổi tiếng về cuộc đời của bà mình. Cuốn sách mang tên "Của số phận và chiến tranh: Clare Hollingworth, nữ phóng viên chiến trường đầu tiên". Cuốn sách kể lại những thăng trầm trong cuộc đời người phụ nữ già cỗi nhỏ bé, thỉnh thoảng lại thấy ngồi lọt thỏm trong một góc Câu lạc bộ ký giả ngoại quốc, trên đường Lower Albert, tại quận trung tâm Hồng Kông. Trông bà thật mỏng manh, lúc đó bà đã 104 tuổi. Mắt đã mờ và tai đã lãng, bà không còn có thể xem tin tức trên tivi được nữa. Vậy mà người phụ nữ này từng là nữ phóng viên chiến trường mang trong mình nhiều huyền thoại nhất Âu Châu.
Quý vị hãy thử hình dung một nữ ký giả người Anh chỉ cao khoảng 1 mét 55, với mái tóc đen và bộ quần áo trông giống như đồng phục phóng viên chiến trường thời Thế Chiến, mang đậm phong cách quân nhân. Con người bé nhỏ đó băng qua khắp Âu Châu, chỉ mang theo bên mình cái bàn chải đánh răng, chiếc máy đánh chữ và khẩu súng lục với bá súng cẩn ngọc trai.
Clare Hollingworth, military correspondent for the Daily Telegraph, Saigon, Republic of Vietnam. Date of Original 1968-06 Source: François Sully Photograph Collection
Nhiều vấn đề mà bà Hollingworth tường thuật hồi 80 năm trước đến nay vẫn còn nguyên tính thời sự, chẳng hạn như cuộc khủng hoảng người tị nạn tại Âu Châu, tình hình khủng bố tại Trung Đông hay sự tăng trưởng của dân tộc chủ nghĩa.
Bài báo đầu tiên trong nghề đã làm nên lịch sử
Ai cũng muốn tạo một ấn tượng tốt ngay trong tuần làm việc đầu tiên. Và cô gái Clare Hollingworth 27 tuổi đã làm được điều đó.
Mà còn hơn thế nữa, ấn tượng ban đầu trong sự nghiệp của cô sâu sắc hơn nhiều người khác, bởi vì nữ ký giả mới toanh, đi làm vừa được ba ngày, đã là người đầu tiên phát hiện những chiếc xe tăng của Đức Quốc Xã đang tiến vào biên giới Ba Lan ngày 29/8/1939. Cô cũng là ký giả đầu tiên gọi điện thoại loan tin về sự mở màn của Thế Chiến thứ Hai.
Đó là những lát cắt của lịch sử, mà người nắm giữ lát cắt đó chỉ vừa mới bắt đầu sự nghiệp làm báo, sau này đã trở nên lừng lẫy.
Cuốn hồi ký mà người cháu Patrick Garrett viết về cuộc đời bà có đoạn:
"Vào ngày 29/8/1939, cô Clare, lúc đó 27 tuổi (hoặc 29 tuổi, nếu dựa theo chi tiết trên passport của cô), đã có bài viết đầu tiên trên trang nhất nhật báo Daily Telegraph. Bài báo có tựa đề "1,000 chiếc xe tăng tiến về biên giới Ba Lan" và dưới đó là dòng tiêu đề phụ, loan tin "10 sư đoàn đã sẵn sàng tấn công."
Một đồng nghiệp tại nhật báo Daily Telegraph sau này nhớ lại, thật ra chỉ có 9 sư đoàn thôi, tuy nhiên bài viết dự báo sự bùng nổ của Thế Chiến thứ 2 thật sự "không tồi" chút nào, đối với một nữ ký giả, chỉ trong vòng ba ngày mới bắt đầu bước vào nghề báo."
Clare Hollingworth khi đó vừa mới đặt chân đến Ba Lan. Bà yêu cầu được mượn chiếc xe hơi của cố vấn quân đội Anh, tướng John Anthony Thwaites. Nhờ lái chiếc xe hơi thuộc Bộ Ngoại Giao này, mà Clare đã một mình băng qua biên giới Đức. Bà lái xe đi mua thức ăn, rượu, film và những đồ điện tử khác để làm nghề. Trên đường trở về bà nhìn thấy hàng trăm chiếc xe tăng Đức Quốc Xã đã sẵn sàng tràn qua biên giới.
Ba ngày sau, Clare bị đánh thức bởi tiếng súng nổ, đó là ngày 1/9, cuộc chiến đã bắt đầu, bà gọi điện thoại cho một trong hai người đứng đầu tòa đại sứ Anh tại Warsaw là Robin Hankey. Clare nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn hồi năm 1999:
“Tôi nói Robin, chiến tranh đã nổ ra rồi. Ông ta nói vớ vẩn, họ vẫn đang đàm phán cơ mà. Vì vậy tôi đã đưa chiếc điện thoại ra ngoài cửa sổ để ông ta có thể nghe thấy tiếng xe tăng lăn trên đường."
Sau này bà cũng kể lại cho The Telegraph rằng:
“Tôi không biết sợ một chút nào. Tôi khám phá câu chuyện lịch sử này khi còn rất trẻ. Tôi đến đó để chăm sóc những người tị nạn, những người mù, người điếc và người câm. Khi tôi đang ở đó, thì cuộc chiến bắt ngờ nổ ra."
Hollingworth nổi tiếng là một phóng viên cứng rắn và gai góc, chứ không phải là một nhà báo với những bài viết đầy chất thơ. Sự gan dạ của bà có thể thấy qua lời tâm sự tại một cuộc phỏng vấn:
"Tôi ưa thích hành động. Tôi thích ngồi trên một chiếc phi cơ khi chúng đang dội bom."
Tuy nhiên nhận định bà là một người phụ nữ thép chứ không phải một nhà văn nữ tính có lẽ chưa thật chính xác, vì hầu hết những bài báo đầu tiên của bà đều không được phát hành nữa, cũng như những cuốn sách bà viết vẫn chưa được tái bản rộng rãi.
Garrett là người duy nhất lưu giữ những bài viết đầu tiên của bà. Khi người Đức xâm chiếm thành phố Katowice, Ba Lan, năm 1939, Hollingworth từng viết:
"Ánh sáng xanh leo lét của chiếc xe hơi mà tôi đang cầm lái chiếu soi những hình bóng gồ ghề, của những chiếc xe ngựa đi ngược chiều, và khắp nơi những khuôn mặt trẻ thơ như những chiếc đĩa trắng bệch, lóe lên sắc xanh nhạt nhòa, như trong những bức họa của Picasso thời kỳ Màu Lam."
Những dòng chữ đầy cảm xúc của nữ ký giả chiến trường báo hiệu cho những hành động mang đầy dũng khí của bà sau đó, khi bà làm việc trong tổ chức Hội đồng Anh giúp đỡ người tị nạn từ Czechoslovakia. Bà đã giúp làm giấy tờ đưa 3,000 người tị nạn đào thoát khỏi tay Đức Quốc Xã.
Bà từng nói đùa trong một bài phỏng vấn:
“Đừng để mọi người hình dung tôi là một người phụ nữ can trường. Tôi cũng biết sợ đó. Tôi rất sợ bị kẹt trong thang máy."
Người phụ nữ của số phận và chiến tranh
Trong giai đoạn mà những hoạt động của ký giả thường gắn liền với mạng lưới quen biết các giới chức chính trị và tin tức tình báo, Clare Hollingworth cũng bị vướng vào những mối quan hệ đã khiến bà trở thành mục tiêu nghi ngờ gián điệp của các tổ chức tình báo Anh và ngoại quốc.
Một trong những mối dây liên lạc của Hollingworth khiến bà bị vướng vào tình nghi có quan hệ với thế giới gián điệp là vụ scandal về 5 điệp viên Cambridge, trong đó những tình báo Anh nổi tiếng đã phản bội để trở thành gián điệp của Liên Xô trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh. Lúc đó vợ chồng nữ ký giả Hollingworth là bạn của cặp vợ chồng Donald và Melinda Maclean, hai trong số 5 điệp viên bị phanh phui. Nhờ vào mối dây liên hệ này mà Hollingworth viết bài báo gây chấn động, về con người và bí mật của nhà tình báo khét tiếng Kim Philby.
Tuy nhiên Hollingworth không chỉ có được những bài viết để đời, nhờ vào mạng lưới quen biết bí ẩn của bà, thành tựu trong nghề báo của Clare Hollingworth còn nhờ vào việc bà luôn sẵn sàng có mặt tại những nơi mà nhiều phóng viên khác không dám tới.
Xuyên suốt sự nghiệp lừng lẫy, người nữ phóng viên chiến trường đã có hơn 50 năm chứng kiến tận mắt những trận đánh nơi tiền tuyến. Từ những bài báo về Ba Lan những ngày Thế Chiến, cho đến những bài tường thuật về cuộc chiến Algeria khốc liệt và phức tạp.
Hollingworth làm việc cho tờ Telegraph hơn 50 năm với vai trò phóng viên ngoại quốc tại Trung Quốc, chuyên đưa tin về quốc phòng và chiến sự tại phương Đông. Bà cũng viết bài cho tờ The Guardian với tư cách phóng viên chiến trường, chuyên tường thuật tin tức chiến sự từ Âu Châu, Bắc Phi và Á Châu, trong đó bà trải qua những cuộc chiến tại Iran, Ai Cập, Pakistan và Việt Nam.
Bà viết năm cuốn sách: “Chiến sự ba tuần tại Ba Lan”, “Có một tên lính Đức ngay sau lưng tôi”, “Thế giới Ả rập và Tây Phương”, “Mao Trạch Đông và những kẻ đối nghịch”, và cuối cùng là hồi ký của bà mang tên: “Chiến tuyến”.
Những gì bà từng trải trong cuộc đời được kể lại qua những trang sách, không tôn vinh nghề phóng viên chiến trường như một hình ảnh sang trọng và lẫm liệt. Tồi tệ hơn, Clare Hollingworth phải luồn lách qua Đông Âu, các quốc gia vùng Balkans rồi đến Bắc Phi, người nữ phóng viên thường xuyên bị đói, bị sợ hãi và hoang mang giữa làn tên mũi đạn. Bà cũng từng phải luồn lách khỏi những vụ kiểm duyệt, trốn thoát quân lính lùng sục, hay qua mặt những giới chức luôn không muốn một người phụ nữ loan tin ngay tiền tuyến. Mặc dù là ký giả loan bản tin quan trọng nhất đánh dấu thế kỷ 20, và đạt được nhiều dấu ấn khác trong sự nghiệp, như phỏng vấn thủ lãnh Hồng Quân Xô viết và phỏng vấn vua Ba Tư tại Tehran - nhưng bà vẫn là một phóng viên tự do thường xuyên phải chạy vạy tìm kiếm đề tài để viết bài.
Niềm cảm hứng bất tận
Hollingworth nhận giải thưởng báo chí James Cameron năm 1994 và giải thưởng Thành tựu Trọn đời tại Lễ trao giải “What the Papers Say” năm 1999.
Nữ nhà báo trải qua hai đời chồng, cuối cùng dành trọn vẹn bốn thập niên sau chót của cuộc đời tại Hồng Kông, sau khi làm phóng viên ngoại quốc tại Bắc Kinh trong những năm 1970.
Những ngày cuối đời, bà thường xuất hiện tại Câu lạc bộ Ký giả Quốc tế ở Hồng Kông.
Đây cũng là nơi bà tổ chức sinh nhật 105 tuổi hồi tháng 10 năm ngoái. Đó cũng là lễ sinh nhật cuối cùng của số phận kỳ lạ gắn liền với những cuộc chiến quan trọng của thế kỷ 20.
Tara Joseph, chủ tịch Câu Lạc Bộ Ký giả Quốc tế tại Hồng Kông cho hay:
"Hollingworth là niềm cảm hứng bất tận và là một thành viên đầy trân quý của câu lạc bộ."
Cuộc đời phi thường của người nữ phóng viên khép lại, bằng một dòng thông báo ngắn ngủi trên trang Facebook vinh danh bà, mang tên Celebrate Clare Hollingworth.
Dòng thông báo viết:
"Chúng tôi đau buồn loan báo, trải qua một sự nghiệp lừng danh, người phụ nữ từng khuấy động cả một thế kỷ với những bản tin, bà Clare Hollingworth đã từ trần đêm nay tại Hồng Kông."
