هشدار: این گزارش شامل نام افرادی است که فوت کرده اند.
'حق مالکیت بومی'، 'حقوق زمین' و 'معاهده' (treaty) سه رویکرد متفاوت‌اند که برای تقویت فرهنگ و حفظ پیوند مردمان بومی آسترالیا- ابورجینل‌ها و جزیره‌نشینان تنگه تورس- با سرزمین شان به کار می‌روند. می‌توانید دربارهٔ حقوق زمین و معاهده در قسمت‌های قبلی سلسله گزارش‌های روزنه‌ای به آسترالیا بیشتر بشنوید.
بیشتر بخوانید
درک حقوق ارضی مردمان بومی آسترالیا
حق مالکیت بومی چگونه ایجاد شد؟
آسترالیا در اواخر قرن هجدهم میلادی تحت عنوان ترا نولیوس (terra nullius) مستعمره شد و برای بیش از ۲۰۰ سال همین طور باقی ماند. ترا نولیوس یک اصطلاح حقوقی با ریشه لاتینی است که به معنای 'سرزمین بلاصاحب' به کار می‌رفت. این یعنی استعمارگران مردمان ابورجینل و جزیره‌نشینان تنگه تورس را که تا قبل از ورود سفیدپوستان ده‌ها هزار سال در این قاره زیسته بودند، کاملاً نادیده گرفتند.
این وضعیت با یک دعوای حقوقی تاریخ‌سازِ معروف به پرونده مابو تغییر کرد.
در سال ۱۹۸۲، گروهی از مردم جزیره‌نشین 'مِریام' به سرکردگی 'ادی مابو' با راه‌اندازی یک دعوای حقوقی، خواهان به رسمیت شناخته شدن مالکیت سنتی خود بر 'جزایر ماری' واقع در تنگهٔ تورس شدند. این مجموعه جزایر کوچک در شمال کوینزلند، در بالاترین نقطه آسترالیا واقع شده‌اند.
بررسی این پرونده نزدیک به یک دهه طول کشید و سرانجام در سال ۱۹۹۲، محکمه/دادگاه عالی آسترالیا در تصمیمی تاریخی اعلام کرد که مردم مِریام 'حق مالکیت بومی' بر سرزمین‌های خود دارند. این رأی تاریخ‌ساز در واقع افسانه ساختگی ترا نولیوس را باطل کرد.
پس از این تصمیم، پارلمان آسترالیا در سال ۱۹۹۳ 'قانون حق مالکیت بومی' را تصویب کرد.
در ۱۵ نوامبر ۱۹۹۳، پاول کیتینگ، نخست‌وزیر وقت، در خطابه‌ای به مردم آسترالیا، به نمایندگی از دولت فدرال این‌گونه به رأی محکمه عالی در پرونده مابو واکنش نشان داد.
«تصمیم دادگاه بی‌تردید عادلانه بود. این تصمیم دروغی را رد و حقیقتی را به رسمیت شناخت. آن دروغ ترا نولیوس بود- داستانی ساختگی که آسترالیا سرزمینی بی‌صاحب بوده است. آن حقیقت، حق مالکیت بومی بود- این واقعیت که این سرزمین زمانی متعلق به ابورجینل‌ها و جزیره‌نشینان تنگه تورس بوده و در برخی مناطق، حق قانونی آنان پس از ۲۰۰ سال سکونت اروپایی‌ها همچنان باقی مانده است.»
حق مالکیت بومی چه معنی دارد؟
حق مالکیت بومی یعنی به رسمیت شناختن این‌که برخی از مردمان بومی همچنان بر اساس قوانین و آیین‌های سنتی خود، حقوقی نسبت به سرزمین و آب‌های شان دارند. این حقوق توسط دولت اعطا نمی‌شوند یا از طریق مذاکره به دست نمی‌آیند، بلکه توسط دادگاه‌های آسترالیا به رسمیت شناخته می‌شوند.
حق مالکیت بومی اغلب 'دسته‌ای از حقوق' توصیف می‌شود، زیرا مجموعه‌ای از حقوق مختلف است، نه یک حق واحد. این حقوق ممکن است شامل استفاده از زمین و آب‌ها برای شکار، ماهی‌گیری، مراسم فرهنگی و مراقبت از مکان‌های دارای اهمیت فرهنگی باشد.
این حق، مالکلیت گروهی و اشتراکی را به رسمیت می‌شناسد که ریشه در سنت‌های فرهنگی و معنوی دیرینه بومیان دارند، نه مالکیت خصوصی یا تجارتی.
با این‌حال، حق مالکیت بومی جایگزین کاربردهای دیگر زمین- مانند زراعت، معدن‌کاوی یا فعالیت‌های دولت‌های محلی- نمی‌شود. در بسیاری از مناطق، این کاربردها در کنار حق مالکیت بومی وجود دارند. یعنی مردمان بومی اغلب حقوق زمین را با دیگران، مانند دهقانان، معدن‌کاران یا شهرداری‌های محل، به‌صورت مشترک استفاده می‌کنند.
برای جوامع ابورجینل و جزیره‌نشینان تنگه تورس، حق مالکیت بومی بسیار فراتر از تصاحب زمین می‌رود و سند هویت، فرهنگ و تعلق آن‌هاست.
پروفیسر پیتر یو، از بزرگان قبیله یاوورو (Yawuru) و پژوهشگر، توضیح می‌دهد:
«حق مالکیت بومی این فرصت را فراهم می‌کند که ضوابط و ماهیت بنیادین حاکم بر روابط و جامعه خود را بازتعریف کنیم. به فرض، در جامعه خود ما، کاری که می‌کند این است که بنیانی تازه برای یادگیری و بازآموزی زبان و ترانه‌ها و رقص و دانش فرهنگی فراهم می‌کند تا بتوانیم مسیر توانمندسازی نسل‌ها را در خانواده و گروه‌های قبیله‌ای مان ادامه بدهیم.»
Australian Prime Minister Paul Keating (1993).
چرا حق مالکیت بومیان پیچیده است؟
اما مسیر رسیدن به این به رسمیت‌شناسی هموار نیست.
جوامع بومی برای اثبات حق مالکیت بومی خود باید ارتباط مداوم با سرزمین شان را اثبات کنند- معمولاً از طریق تاریخ شفاهی، داستان‌ها، و دانشی که سینه‌به‌سینه منتقل شده است.
فرایند حقوقی این کار پیچیده است و قوانینی که بر اساس سنت‌ها هستند، همیشه به‌راحتی در چارچوب حقوقی غربی قابل تعریف نیستند.
وکیل گوینت گوواردان، متخصص حق مالکیت بومی و قانون میراث فرهنگی، چالش‌های این کار را توضیح می‌دهد:
«ما تلاش می‌کنیم یک فرهنگ سنتی را در یک چارچوب جا دهیم، تلاش می‌کنیم آن را به زور جا دهیم و مجبور به کار کنیم، در حالی که ذاتاً چالش‌هایی وجود دارند که مشکل خلق می‌کنند، چون خود آن سیستم، آن چارچوب، اصلاً برای این منظور طراحی نشده است.»
Yinhawangka Law Men Marlon Cooke (left) and David Cox ('Barndu') (right) with Gwynette Govardhan on Yinhawangka Country during a field trip to collect evidence (stories and land markings) of cultural heritage.
چقدر سرزمین آسترالیا تحت پوشش حق مالکیت بومی قرار دارد؟
با این‌حال، حق مالکیت بومی تغییرات مهم و ماندگاری به همراه آورده است.
به رسمیت شناخته‌شدن مالکیت بومیان بر سرزمین شان به جوامع آن‌ها کمک کرده زبان‌های شان را احیا کنند، روش‌های سنتی مراقبت از آب و خاک را بازگردانند و نقش قوی‌تری در تصمیم‌گیری درباره سرزمین‌های سنتی خود داشته باشند.
از زمان معرفی قانون حق مالکیت بومی تاکنون حدود ۴۰ درصد از خاک آسترالیا تحت پوشش مالکیت بومی قرار گرفته است- عمدتاً در مناطق دورافتاده و نواحی اطرافی که ارتباط سنتی با سرزمین حفظ شده است.
اما مهم است بدانیم که این موضوع با مالکیت زمین تفاوت دارد.
اگر مثل بسیاری از مهاجران دیگر در شهر یا منطقه‌ای اطرافی زندگی می‌کنید، لازم است بدانید که حق مالکیت بومی احتمالاً در زندگی روزمره شما تغییری نمی‌آورد، اما فهمیدن آن گامی است به سوی احترام مالکان اصلی این سرزمین و آشتی با آن‌ها.
گوینت گوواردان دوباره می‌گوید:
«فکر می‌کنم خیلی مهم است که بدانیم، بسیار کلی می‌گویم، که حق مالکیت بومی معمولاً روی زندگی شخصی افراد تأثیر نمی‌گذارد... مردم فکر می‌کنند این موضوع زندگی روزمره‌شان را تغییر می‌دهد، اما من چنین چیزی نمی‌بینم.»
Yinhawangka Country in the Pilbara region taken by Gwynette Govardhan during an on Country field trip.
چرا حق مالکیت بومی برای آسترالیایی‌ها مهم است؟
چنان‌که پاول کیتینگ هنگام تأمل درباره تصمیم مابو گفته بود، گنجاندن حق مالکیت بومی در سیستم مدیریت زمین آسترالیا تنها درباره عدالت برای مردمان بومی نیست، بلکه گامی رو به جلو برای همه آسترالیایی‌ها است.
«ما می‌توانیم به مابو به‌عنوان یک فرصت عظیم نگاه کنیم. فرصتی برای جبران یک اشتباه تاریخی. فرصتی برای عبور از تاریخ سلب مالکیت. فرصتی برای بازگرداندن پیوند دیرینه میان سرزمین و فرهنگ ابورجینل. فرصتی برای درمان تلخی‌ها. فرصتی برای به‌رسمیت‌شناختن فرهنگ ابورجینل به‌عنوان رکن شاخصی از هویت ملی‌مان و فرصتی برای روشن‌کردن این حقیقت که این آسترالیا- آسترالیای مدرن، آزاد و بردبار- می‌تواند جایی امن و پربار برای همه باشد، از جمله آسترالیایی‌های نخستین.»
برای بسیاری از مردمان بومی، حق مالکیت بومی فقط یک فرایند حقوقی نیست- بلکه راهی است برای زنده نگه‌داشتن داستان‌های نیاکان شان.
بيشتر بخوانيد
Why Paul Keating's Redfern Speech still matters
برای افراد تازه‌وارد به آسترالیا، فهم حق مالکیت بومی کمک می‌کند ارتباط عمیق و هزاران‌سالهٔ مردمان بومی با سرزمین شان را درک کنند، ارتباطی که همچنان زنده است.
حق مالکیت بومی همچنان در حال تحول است و توافق‌های جدید، شیوهٔ حفاظت از زمین، آب و میراث را برای نسل‌های آینده شکل می‌دهند.
حقوق زمین، معاهده و حق مالکیت بومی روندهای حقوقی و سیاسی متفاوتی دارند، اما همهٔ آن‌ها یک هدف مشترک دارند: به رسمیت شناختن پیوند مردمان بومی با سرزمین و حمایت از خودتعیین‌گری آن‌ها.
«ما باید زمین‌مان، فرهنگ‌مان، زبان‌مان و جامعه‌مان را داشته باشیم. ما مخالف توسعه نیستیم، اما این‌ها باید بنیان همه‌چیز باشند.»
براى بدست آوردن معلومات و توصيه‌‌هاى ارزشمند بيشتر در مورد جابجا شدن تان در زندگى نو در آستراليا در پادکست Australia Explained اشتراك يا آن‌را تعقيب كنيد.
