Podcast series - My story Ep I - Dr Gary Lee Yia

Dr Gary Lee Yia.jpg

Credit: Dr Gary Lee Yia (Supplied)

Dr Gary Lis Yia zaj dab neeg uas qhia txog tias vim li cas nws thiaj tuaj kawm ntawv ntawm teb chaws Australia, qhov tseem ceeb ntawm cov kev kawm ntawv, vim li cas thiaj tseem ceeb uas yus yuav tau tsis txhob thuam yus Hmoob tej kab lis kev cai, hloov nom tswv Nplog tshiab, txoj kev ua lub neej ntawm teb chaws Australia thiab tej tswv yim pab kom yus muaj nyiaj.


Dr Gary Lee Yia kuj yog ib tug ntawm ntau tus tub kawm Hmoob uas tau cov Columbo Plan scholarship tuaj ntawm teb chaws Nplog uas lub caij ntawd tseem muaj huab tais Nplog tswj hwm mus kawm ntawv ntawm teb chaws Australia rau lub caij xyoo 1965 ntawm Sydney.

Nws qhia tias tau mus kawm high school ua ntej vim tsis tshua paub ntawv Askiv zoo, ces thaum kawm tiav mam mus xeem kawm bachelor thiab master degree rau social work (Community Development), thiab mam teeb txheeb txog Hmoob ntawm sab qaum teb ntawm teb chaws Thaib txog UNDP cov program pab Hmoob hloov ntawm cov kev cog yeeb mus cog lwm yam qoob loo thaum nws kawm PhD rau sab txuj Anthropology.

Vim li cas kev kawm thiaj tseem ceeb?

Nws hais tias kev kawm tsis yog li ib txhia hais uas tsuas kawm kom tau hauj lwm ua xwb, tab sis kev kawm yuav pab kom yus txawj ntse, thiab kawm paub thiab kom yus muaj cov kev xav nthuav dav thiab xav tau mus tob, thiab pab kom yus nrhiav tau hauj lwm zoo ua uas yuav pab kom yus khwv tau nyiaj zoo.

"Ib txhia mas pheej tsis to taub tias kawm ntawv ua dab tsi, tsuas yog kawm nrhiav hauj lwm ua xwb. Tab sis tiag tiag mas ua kom koj ua ib tug txawj xav, txawj ntse, paub ub paub no, tsis yog yuav los mus xyaum ua hauj lwm nkaus xwb. Qhov no yog ib qho loj loj ntawm txoj kev kawm ntawv.

Haj yam kawm siab haj yam yog ib tug xav mus tob, xav mus deb, thiab pab kom yus nrhiav tau hauj lwm zoo ua. Nws qhia koj koj txawj sau ntawv, qhia kom koj txawj xav, txawj hais ib qho dab tsi muaj paus muaj ntsis, ib ruam zuj zus ib theem zuj zus.

Kev kawm kuj pab tau rau kuv txoj kev ua neej thiab, ib yus nrhiav tau hauj lwm zoo ua thiab tau nyiaj ntau me ntsis, ob los mus pab kom yus ua ib tug neeg txawj xav, ua ib tug neeg siab dawb siab dav."

Nws yeej xav kom Hmoob Australia mus kawm kom tau ib yam txuj ci twg pab yus.

"Tuaj txog nram no (Teb chaws Australia) yuav tsum mus kawm ub kawm no ntxiv thiab kom yus ho tsis tau dab tsi tsis tau ib daim ntawv degree dab tsi tseem ceeb los, kom yus ho hloov yus tus kheej txoj kev xav, txoj kev nrog luag ua neej nyob teb chaws no thiab es kom yus nkag tau luag nas."

Vim li cas thiaj kawm social work (Community Development) thiab socialogy?

Dr Gary Lee Yia hais tias ''Vim kuv nyiam pab tej neeg txom nyem, rau qhov lub caij ntawd Hmoob ua neeg tawg rog nyob thoob plaws rau qhov ub qhov no."

Tim 5 lub 5 hlis ntuj xyoo 1975 ces tau hloov nom tswv Nplog ntawm Royal Lao government mus ua tus tsoom fwv Pathet Lao uas tam sim no yog tsoom fwv koom tsham Nplog Lao PDR. Ces nws thiaj thov nyob Australia thiab kawm socialogy thaum kawm master degree uas pab kom nws tau ua cov hauj lwm pab tej neeg thoj nam tawg teb chaws ntawm Southeast Asia tuaj nyob tshiab rau teb chaws Australia. Uas nws tau ua cov hauj lwm no txog ntua rau thaum nws so tsis ua hauj lwm.

Dr Gary Lis Yia cov kev teeb txheeb PhD tau txais txiaj ntsim dab tsi rau nws?

Hos nws cov kev teeb txheeb PhD ces yog Professowr William Robert Geddes pab nrhiav scholarship rau nws teeb txheeb tis lub npe hu ua 'The effects of development measures on the White Hmong in Northern Thailand' txog UNHCR cov program UNDP hloov Hmoob cov kev cog yeeb ho muaj teeb meem li cas rau Hmoob lub neej thiab kom Hmoob tso tseg tsis txhob cog yeeb kom tig los cog lwm yam qoob loo ua noj ua haus ntawm qaum teb ntawm teb chaws Thaib uas tau koom tes nrog Thaib lub tsev kawm qib siab Chiangmai ho pab tau Hmoob li cas thiaj tau pab kom nws rov qab tig los nyiam Hmoob thiab rov qab los ua ib tug Hmoob tiag tiag thiab tau pab kom nws yuav nws poj niam ntawm yeej thoj nam Vinai (Vib nais).

Dr Gary Lis Yias cov kev tau nyeem Professor Geddes phau ntawv "Migrants of the Mountains'' tau pab kom muaj kev pauv hloov dab tsi?

Thaum Dr Gary Lis Yias tau nyeem Professor Geddes phau ntawv "Migrants of the Mountains" ces nws thiaj tau teev txog ob peb nqe lus nrog Professor Geddes tias:

Hmoob tsis nyiam kom lwm haiv neeg muab Hmoob hu ua 'Miao' los yog 'Meo' thiab kom hu Hmoob ua 'Hmong'.

"Tsis yog tias Hmoob ua yeeb es muaj nyiaj thiaj yuav niam yau xwb lwm tus Hmoob tsis ua yeeb los yeej yuav niam yau thiab. Koj muab hais li ntawd mas tsis yog rau txhua tus Hmoob lawm."

"Kuv tuaj kawm ntawv ntawm teb chaws Australia tau 7-8 xyoo ces tsis paub kev cai Hmoob twb tsis tshua paub lus Hmoob pes tsawg lawm thiab pheej koom cov kev cai tshiab. Ces cov kev teeb txheeb nrog Hmoob thiab rov qab mus xyaum ua Hmoob dua kawm Hmoob tej kab lis kev cai tom haum paus tuaj. Kom kuv rov qab los nyiam Hmoob."

"Yus yeej nyiam nyiam tawv dawb tej kev cai, tej kev ntseeg, lub cev lam yog ntsej muag Hmoob tab sis lub hlwb ces yog hlwb tawv dawb xwb."

"Kuv rov qab mus nyob pem Hmoob ces lub hlwb rov qab los phim rau lub cev, kom rov qab los nyiam ua Hmoob, tsis xyeej Hmoob. Hmoob ua noj ua haus li cas los yus nyiam li Hmoob ua. Ces kuv pom tias Hmoob tej kab lis kev cai muaj paus muaj ntsis, ib qho zuj zus ib theem zuj mus mus. Mab sua tej kev cai zoo li tsis muaj paus muaj ntsis. Kuv mam li rov qab los hais tias kev cai Hmoob mas yog ib co zoo tshaj plaws hauv qab ntuj no, yus yuav tsum tsis txhob thuam kev cai Hmoob."

"Qhov tseem ceeb tshaj plaws ntawm kuv cov kev teeb txheeb PhD no tsis yog tias pab kom kuv sau tau kuv phau thesis no xwb tab sis yog qhov tias pab kom kuv rov qab hloov tau kuv tus kheej rov qab los ua ib tug Hmoob."

"kuv rov qab kawm ua Hmoob, tsis txhob thuam Hmoob."

Yuav ua li cas thiaj yuav tau hloov kom thiaj ua tau lub neej ntawm teb chaws Australia?

"Qhov tseem ceeb tshaj plaws ces yuav tsum xyaum ua li luag ua, luag nyiam dab tsi, luag coj li cas yus xyaum kom paub, kom ua tau li luag ua, kom nkag tau luag lub ສັງຄົມ txwj nrhiav noj nrhiav haus, nyob los txawj nrog luag nyob, kom luag nyiam yus.



Kuv xav tias peb cov Hmoob ces nyias yeej txawj txhawj kho yus tus kheej lawm tab sis muaj ib txhia ces yus lub hlwb tseem nyob tim ພູເບັ້ຍ (Phou Bia - Bia Mountain). Piv li tias nws tsis hloov nas.


Peb yuav tsum xyaum ua lub neej vam meej li luag, xyaum ua li luag nyiam ua, hloov thiab yoog txoj kev ua lub neej vam meej tshiab, xyaum ntaus phooj ywg nrog lwm tsav neeg, pab lwm tus txom nyem.

Vim li cas thiaj yuav tsum tau ntau kev phooj ywg nrog lwm tsav neeg sab nraum Hmoob tej zejzog ntawm teb chaws Australia?

"Luag neeg Australia luag yeej hais tias Hmoob ces tsuas nkag Hmoob xwb tsis nrog lwm haiv neeg li. Tsis nrog luag lwm hom neeg ua phooj ywg li. Tsis nrog tawv dawb, tsis nrog Nplog, tsis nrog Thaib, tsis nrog lwm hom neeg ua phooj ywg li. Hmoob ua Hmoob xwb. Kuv xav tias qhov no los ntawm yus txoj kev tawm mus sab nrauv tsawg heev, thiab nqaim heev li, vim yus tsis muaj kev ua phooj ua ywg tsis muaj kev kawm, tsis muaj kev nrog luag txawj sib haus lus txawj ntaus kev phooj ywg ces yus thiaj pheej nyob yus hauv Hmoob lub ສັງຄົມ xwb.


Ua neeg no tsis yog qhov noj qhov haus ntawm yus lub qhov ncauj yus lub plab nkaus xwb, yuav tsum paub nrog luag lwm hom neeg nyob thiab, ntaus phooj ywg nrog luag thiab tawm mus sab nrauv thiab li pab tej neeg txom nyem raug tej xwm txheej ntuj tsim kev puas tsuaj rau ntawm lub teb chaws Australia no thiab.


Yus lub siab tsis dav txaus, yus tuaj nyob 50 xyoo no los yus nyob yus twj ywm ntawm yus pab yus pawg xwb, yus qev luag chaw nyob tiam sis yus tsis poo luag, yus tsis pab luag nas. Kuv xav kom sawv daws ras. Qhov no peb tseem pab tsis tau luag lub teb lub chaw peb tseem muaj tsis tau txaus."

Tswv yim pab kom Hmoob muaj nyiaj

"Sawv daws yuav tsum xyaum nrhiav nyiaj nas...financial management los yog wealth building yus thiaj nrog luag muaj nyiaj, qhov no yog ib qho luag tsis qhia ntawm tsev kawm ntawv rau yus, tab sis yus yuav tsum tau ntiav tej financial consultants lawv thiaj qhia yus thiab yuav ua li cas yus thiaj muaj nyiaj. Yog ib qho peb yuav tsum tau kub siab thiab mob siab rau qhov no. Tsis yog tau txaus noj ib limtiam rau ib liamtiam, tsis nrog luag muaj vaj tse ntau lub, tsis nrog luag muaj nyiaj, tsis tau nrog luag mus ub mus no, tsis nrog luag muaj kev zoo siab rau txoj kev ua lub neej. Qhov tseem ceeb tshaj plaws yuav tsum los xyaum tias yuav nrhiav nyiaj khwv nyiaj li cas yus thiaj muaj nyiaj es kom sawv daws ho tig los kub siab txog. Es yus ntsaw dab tsi xav tau dab tsi thiaj tau thiab thiaj nrog luag muaj tau nyiaj."

Reference:

1) Migrants of the Mountains.pdf by professor William Robert Geddes.
2) Topical - Opium and the Hmong by Dr Gary Lee Yia.

Mloog tau xov xwm tshiab ntawm SBS Hmongdownload SBS Adio app thiab caum SBS Hmong Facebook page.

Share
Follow SBS Hmong

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Hmong-speaking Australians.
Ease into the English language and Australian culture. We make learning English convenient, fun and practical.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service