Ntsiab lus tseem ceeb:
- Ib co treaty ces yog ib co kev pom zoo raws kev raws cai ntawm tej tsoom fwv thiab Australia tej neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander.
- Yeej muaj tej neeg txum tim coob heev pom tias treaty yog ib txoj xub ke yuav pab kom tau txais kev ncaj ncees, raug hwm thiab tsim kom muaj kev sib raug zoo tshaj qub rau yav pem suab.
- Cov kev tsim tau ib tsab treaty siv tau thoob plaws haiv neeg no yuav ua rau muaj cov kev pom zoo lees paub neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander ntawm teb chaws Australia no.
- Dab tsi yog qhov sib txawv ntawm neeg txum tim Aboriginal land rights, native title thiab treaty?
- Dab tsi yog lub ntsiab lus ntawm ib tsab treaty ntawm Australia?
- Vim li cas ib tsab treaty thiaj tseem ceeb?
- Yuav muaj dab tsi raug teev ntawm ib tsab treaty?
- Tseem yuav ua dab tsi ntxiv rau cov kev los tsim tsab treaty ntawm Australia?
Ib tsab treaty ces yog ib co kev pom zoo raws kev raws cai ntawm tej tsoom fwv thiab neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander. Ib tsab treaty twg yuav teev tias seb lawv ho yuav muaj peev xwm ua hauj lwm ua ke li cas, yuav lees paub tej neeg txum tim tej cai thiab tej keeb kwm, thiab tsim ib co tswv yim yuav ua rau yav pem suab.
Cov kev nkag siab txog tsab ib tsab treaty yog ib txoj xub ke muaj fwj chim heev yuav pab kom yus sib cuag nrog Australia tej keeb kwm. Tsis yog tsuas cuam tshuam txog nws tej cai lij choj thiab tej laj fai kum xeeb nkaus xwb, tab sis tseem yog cov kev hwm, cov kev qhia qhov tseeb thiab cov kev txhim kho Australia kom yog ib lub teb chaws uas yog txhua leej txhua tus lub thiab.
Dab tsi yog qhov sib txawv ntawm neeg txum tim Aboriginal land rights, native title thiab treaty?
Txawm tias tej lus no yeej raug coj los tham ua ke tas mus li, los nyias yeej ntxhais tau nyias ntau lub ntsiab lus sib txawv thiab.
- Land rights: Ces yog tej cai uas tej tsoom fwv tau tsim kom muaj peev xwm rov qab thim tau ib co av ntawm teb chaws Australia no rau neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander, uas feen ntau mas lub koom haum Aboriginal Land Councils yog tus tswj.
- Native title: Ces yog tej lij choj uas muaj cov kev lees paub tias muaj ib txhia neeg txum tim tseem muaj cai ua tswv rau lawv tej av, tej dej thiab lawv tej cai li ib txwm coj noj coj ua thiab lawv tej kab lis kev cai uas ib txwm ua.
- Treaty: Ces yog ib co kev pom zoo raws kev raws cai ntawm tej tsoom fwv thiab neeg txum tim.
Tag nrog tej lus hais ua ke no, thiab tej tswv yim no thiaj muaj hom phiaj nrog xyuas kom tau txais kev ncaj ncees, muaj kev lees paub, thiab muaj peev xwm muaj cov kev txiav txim siab xaiv ua lub neej rau neeg txum tim.

Tej neeg tawm tsam rwg npoj ntawm tsev tsoom fwv xeev (Victoria) mus rau ntawm Flinders Street Station rau lub caij Treaty Before Voice Invasion Day Protest lub 1 hlis ntuj tim 26 xyoo 2023 ntawm Melbourne, Australia. (Photo by Alexi J. Rosenfeld/Getty Images) Credit: Alexi J. Rosenfeld/Getty Images
Dab tsi yog lub ntsiab lus ntawm ib tsab treaty ntawm Australia?
Ib tsab treaty ces yog ib co kev pom zoo ntawm ob pab neeg uas yuav tau ua raws raws li tej cai lij choj teev tseg. Nyob rau ntau lub teb chaws, piv txwv li teb chaws New Zealand ces tej tsoom fwv thiab neeg txum tim Maori yeej tau kos xyeem mem tes rau tsab Treaty of Waitangi. Ntawm Canada ces yeej tau muaj kom pom zoo ntau tsab treaties nrog nws tej neeg txum tim.
Australia ces yeej txawv ntau lub teb chaws uas yeej tseem tsis tau muaj ib tsab national treaty nrog nws tej neeg txum tim rau lub caij uas tej neeg Askiv tuaj nam nias txeeb lub teb chaws no tswj hwm. Thaum uas cov neeg Askiv tau xub tuaj pib nyob ntawm neeg txum tim Aboriginal lub teb chaws no, ces lawv txawm muab lub teb chaws (Australia) no tis npe tias 'yog lub teb chaws tsis muaj tswv - terra nullius', txhais tias lub teb chaws no tsis yog ib tug twg li. Ces lawv thiaj tsis xav tias yuav tau sib khom nrog ntau tsav neeg txum tim Aboriginal. Vim rau qhov yeej ib txwm tsis muaj ib tsab treaty siv li, ces thiaj tseem tsis tau muaj ib co kev pom zoo nthuav dav txog cov kev yuav sib faib av siv, sib faib tej peev txheej, los yog tej fwj chim txiav txim siab - uas yog ib co kev tu ncua uas coob leej ntau tus tseem xam pom tias yog ib co hauj lwm tseem tsis tau ua kom tiav.
Yog thaum tham txog "tej hauj lwm uas tseem ua tsis tau tiav no'' rau coob leej ntau tus neeg txum tim lawm ces tseem yog tej yam uas vim li cas cov kev tsim ib tsab treaty yog yog ib yam tseem ceeb heev uas thiaj pheej tseem sib tham niaj hnub no.
Tsab treaty uas peb tham txog no yog hais txog cov kev lees paub tej keeb kwm ntawd, cov kev lees paub lawv txoj cai, thiab ua tib zoo xyuas kom neeg txum tim tej zejzog muaj lub suab sawv cev tseeb tiag tiag rau ntau cov kev txiav txim siab. Dr Harry Hobbs uas yog ib tug kws paub zoo txog tej cai lij choj hais tias:
"Qhov xav ua kom tau tiag ces tej treaties yuav tsum yog cov kev sib khom ntawm tej zejzog neeg txum tim Aboriginal thiab Torres Strait nrog ib tog twg, thiab nrog tsoom fwv teb chaws, vim rau qhov tias Australia tej txhooj cai tswj haiv yeej tau faib lub fwj chim tswj hwm rau tsev tsoom fwv teb chaws thiab tej tsev tsoom fwv xeev."
Tej neeg txum tim Aboriginal thiab Torres Strait Islander yeej xav ua tib zoo xyuas kom tsim tau ib lub neej pem suab uas sawv daws muaj feem koom, thiab kom ua tau ib yam dab tsi tiav rau txhua leej txhua tus, thiab muaj cov kev lees paub thiab cov kev ua kev zoo siab rau neeg txum tim tej kab lis kev cai ntawm lub teb chaws Australia niaj hnub niam no. Ces thaum kawg cov kev tsim tsab treaty ntawm Australia thiaj txhais tau tias yuav tau los tham qhib siab lug txog tej xwm txheej tau tshwm sim yav tag los thiab teeb ib co xub ke tshiab taug txuas ntxiv rau yav pem suab.

(Sab laug rau sab xis) Joshua Creamer uas yog tus tuam thawj tswj uas qhia qhov tseeb thiab kho kom sib haum xeeb ntawm Queensland, NSW Treaty Commissioner Naomi Moran thiab Ngarra Murray uas yog tus tuam thawj tswj koom tswj lub koom haum First Peoples' Assembly of Victoria. Credit: NITV / The Point
Vim li cas ib tsab treaty thiaj tseem ceeb?
Muaj neeg txum tim coob heev pom tias treat yog ib kauj ruam yuav pab kom lawv tau txais kev ncaj ncees, tau txais kev hwm thiab tsim kom tau kev sib raug zoo uas zoo tshaj qub ntxiv rau yav pem suab.
Reuben Berg uas yog ib tug txiv neej neeg txum tim caj ceg neeg Gunditjmara thiab yog tus coj uas tswj xeev Victoria tej txheej txheem los tsim treaty hais tias, "Kuv xav tias treaty yog ib co tseem ceeb heev, vim rau qhov yuav pab kho kom rov qab muaj kev sib raug zoo ntawm neeg txum tim nrog tsoom fwv, tsis hais nrog tsoom fwv xeev los yog nrog tsoom fwv teb chaws."
Tsab treaty tseem ceeb vim rau qhov nws muaj peev xwm yuav:
- Lees paub neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander tam li yog thawj co neeg txum tim uas nyob ntawm teb chaws Australia no.
- Pab kom muaj peev xwm qhia tau qhov tseeb txog Australia tej keeb kwm.
- Tsim kom muaj txoj kev koom tes tiag tiag los daws ntau yam teeb meem tsis hais yuav yog tej av, kev noj qab haus huv, kev kawm, kev txhim kho lagluam thiab kab lis kev cai.
Tony McAvoy uas yog ib tug kws lij choj thiab yog ib tug txiv neej neeg txum tim caj ceg neeg Wirdi hais tias "thaum uas peb muaj peev xwm tswj peb lub neej thiab ua cov kev txiav txim siab rau peb tus kheej thiab tsim tej kev pab cuam rau peb tus kheej lawm ces yuav pab kom peb tau txais kev noj qab nyob zoo tshaj plaws, thiab ua rau peb muaj zog tshaj plaws, thiab yuav pab kom peb tej ntsuj plig zoo siab hlo thiab tswj tau peb tej kab lis kev cai zoo. Yog tias nej lees txais tias yuav muaj ib yam dab tsi tshwm sim los ntawm tsab treaty ces yuav tsum yog ib yam zoo rau lub teb chaws."
Yuav muaj dab tsi raug teev ntawm ib tsab treaty?
Yeej yuav muaj tej treaties sib txawm ntau yam los daws ntau yam teeb meem, uas tej zaum yuav teev txog tej li:
- Cov kev lees paub lub fwj chim thiab txoj cai ntawm tej neeg txum tim kom lawv muaj peev xwm txiav txim siab rau lawv tej zejzog.
- Muaj tej kev pom zoo rau cov kev siv, kev tswj thiab kev pov puag tej av, dej thiab tej peev txheej.
- Kub siab tiag tiag los pab txhawb nqa thiab pov puag tej lus/ntaub ntawv, tej chaw ua kab lis kev cai tseem ceeb thiab tej kab lis kev cai coj uas ib txwm coj.
- Muaj cov kev tshwm nyiaj thiab pab tej hauj lwm noj qab haus huv, kev kawm, vaj tse nyog thiab lwm cov program pab.
Senator for Victoria, Lidia Thorpe uas yog ib tug nom kis xeev siab (Senator) rau lub xeev Victoria thiab yog ib tug poj niam neeg txum tim caj ceg neeg Gunnai, Gunditjmara thiab Djab Wurring ntseeg tias tej zejzog tsim nyog yog tus ntaus thawj hlo los lis tej txheej txheej no.
Kuv xav tias peb yuav tsum tau cia tej xeem thiab ntau tsav neeg txum tim muaj tej neeg sawv cev hauv tej nom tswv zejzog. Vim yog tej zejzog thiaj yog cov yuav muaj peev xwm tsim kom muaj kev pauv hloov tiag.Senator Lidia Thorpe

Independent Senator Lidia Thorpe uas yog ib tug nom kis xeev siab ywj pheej (Victoria) hais lus ntawm tsev tsoom fwv ntawm tuam ceeb Canberra rau lub caij nug tej lus nug. Source: AAP / MICK TSIKAS/AAPIMAGE
Tseem yuav ua dab tsi ntxiv rau cov kev los tsim tsab treaty ntawm Australia?
Thoob Australia ces yeej ua tau ntau yam hauj lwm rau cov kev tsim treaty raws cov kauj ruam sib txawv lawm. Muaj ib txhia xeev li xeev Victoria thiab Queensland ces yeej tau pib npaj lawv tej txheej txheem los tsim lawv tej treaties lawm, hos lwm cov xeev li New South Wales (NSW) ces tam sim no tseem tab tom muaj tej kev sab laj txog tias yuav tsim tsab treaty zoo li cas rau lawv. Ib co txheej txheej twg yeej yuav tau txais kev taw qhia kom ua tau raws li tej neeg zejzog xav tau thiab tej zaum kuj yuav yog tej treaty uas sib txhawb thoob plaws lub teb chaws no.
Tam sim no ces Victoria yog lub xeev ntaus thawj hlo rau tej hauj lwm tsim treaty nrog neeg txum tim ntawm nws lub xeev. Lub 9 hli ntuj xyoo 2025 ces tsoom fwv xeev Victoria thiab lub koom haum First People’s Assembly of Victoria tau muaj cov kev pom zoo raws ntaub ntawv txog Australia thawj tsab treaty uas siv tau thoob plaws ntawm nws lub xeev no, tom qab tau ntau xyoo uas tau muaj cov kev sib khom thiab muaj kev sab laj nrog tej zejzog. Victoria tej txheej txheem tsim treaty yeej raug lees paub nthuav dav heev tias yog ib co piv txwv rau lwm lub xeev ntawm Australia.
Thiaj yog tej yam tseem ceeb uas yus paub tias tsab cai treaty siv ntawm haiv neeg no thiab tej treaties uas siv ntawm tej xeev yuav sib txawv.
Yog tham txog tsab treaty uas siv ntawm haiv neeg no ces tej zaum tsuas sib tib tsab xwb, uas yeej muaj cov kev pom zoo lees paub neeg txum tim Aboriginal thiab Torres Strait Islander tej cai thoob teb chaws Australia. Hos tej xeev tej treaties ces yog tsim coj los siv kom haum raws li ib thaj chaw twg xav tau, li yuav tau xub kub siab los ua tej yam tsim nyog ua ua ntej tshaj plaws rau tej zejzog ntawd cov kev xav tau kev pab. Yeej muaj ntau cov koom haum ntseeg tias yuav tau tsim kom tau ib tsab treaty siv tau thoob plaws ntawm lub teb chaws no thiab tsim tej treaties siv ntawm tej xeev siv, thiab koom tes ua hauj lwm ua ke los tsim kom muaj kev pauv hloov tiag tiag.
Treaty tsis yog neeg txum tim tej hauj lwm nkaus xwb, tab sis yog cov kev lees paub, cov kev hwm, thiab kev ncaj ncees rau sawv daws. Cov kev tsim tau ib tsab treaty siv yuav pab tsim tau lub neej pem suab uas txhua cov kev tawm tswv yim thiab txhua cov experience raug saib rau nqi.
Yog li ntawd ntau toom ntawm tej treaty thiaj tseem yuav raug tej zejzog, tej tsoom fwv thiab tag nrho tej neeg uas xav koom ua lub neej pem suab ntawm Australia los ua cov sau txuas ntxiv. Cov kev nkag siab txog tej txheej txheem no thiaj yog ib txoj xub ke rau txhua tus kom sib cuag tau zoo tshaj qub ntxiv nrog lub teb chaws no tej keeb kwm thiab pab tsim kom tau ib lub neej pem suab ua ke uas tau txais kev ncaj ncees dua.
Toom xov xwm no muaj qee toom xov xwm uas txiav ntawm cov TV program hu ua Living Black - The Case for a Treaty uas tau coj los nthuav tawm thawj zaug lub 7 hli ntuj xyoo 2025 xyaw nrog. Thiab koj muaj peev xwm saib tau ntawm SBS On Demand.
Stream free On Demand
The Case For A Treaty
episode • Living Black • News And Current Affairs • 34m
episode • Living Black • News And Current Affairs • 34m
Subcribe los yog caum mloog tej xov xwm kaw ua suab Australia Explained kom paub txog ntau yam xov xwm tseem ceeb thiab tej lus taw qhia koj koj pib tau lub neej tshiab ntawm teb chaws Australia.
Yog tias koj muaj ib co lus nug dab tsi los yog muaj ib co tswv yim dab tsi? Ces xa email rau peb rau ntawm australiaexplained@sbs.com.au