Key Points
- Heatwaves are when the temperature remains hot during the day and night in a location over three or more days.
- The release of Australia's first National Climate Risk Assessment, highlights that in a warming world, heatwaves are becoming more frequent and more intense.
- In Australia, heatwaves claim more lives than any other natural hazard, and pose a particular risk to the elderly, those suffering from underlying health conditions, very young children, and pregnant women.
- What is a heatwave?
- Why are heatwaves dangerous?
- Why are heatwaves of particular risk for pregnant women?
- How should you prepare for a heatwave?
- What should you do to cope during a heatwave?
- What design features in buildings can help reduce the impact of heatwaves?
- Where can I get more information about heatwaves?
တၢ်ကိၢ်လပီန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်ကိၢ်လပီန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်ကိၢ်သွး အိၣ်ထၢၣ်ဂၢၢ်အသးကဲထီၣ် သၢသီ မ့တမ့ၢ် အါန့ၢ်သၢသီ လၢၤမုၢ်ဆါ မုၢ်နၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤအီစထြ့လယါဖိ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤဝဲၤကျိၤ— Australian Climate Service ထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် အတၢ်သမံသမိးထံအဆိကတၢၢ်တခါ, လၢအပာ်ဖျါလီၤဆီဝဲဒၣ် ဟီၣ်ခိၣ်အံၤဟဲကလၢၤဒိၣ်ထီၣ်, ဒီးပန့ဆၢၣ်တၢ်လၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဆီတလဲအသးန့ၣ်လီၤ.
မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤလၢအဆူၣ်တလၢကွံာ်အခၢး ဒ်သိး တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကကဲထီၣ်ဝဲတလီၢ်လီၢ်ဒီး ဟဲဆူၣ်ဒိၣ်ထီၣ်, လၢအကအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ပှၤကရၢကရိ, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်ဒီး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟံၣ်ဃီ, တၢ်မၤလီၢ်ဒီး ခီၣ်တဃာ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ တအိၣ်တသ့ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အါစုအါဘျီန့ၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်လၢ ကအိၣ်ဘၣ်ခုၣ်ခုၣ်အဂီၢ်, အဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အိၣ်သးလၢ တမုာ်တလၤ ဒီး တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
သရၣ်ဒိၣ်စိ Ollie Jay, တၢ်သ့လံာ်လဲၢ်ပတီၢ်ထီပှၤပၢဆှၢတၢ်အခိၣ်ဖဲ Heat and Health Research Centre ဖဲ University of Sydney တဂၤစံးဝဲဒၣ်, တၢ်ဆီတလဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါပာ်ဝဲဒၣ်ရှဲရှဲလံန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်လၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲအပူၤကွံာ် အနံၣ် ၂ဝ မ့တမ့ၢ် ၂ဝဘျဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ်အယံၤန့ၣ်, ဟဲယံၤဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်အကိၢ်ဆါနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.”
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်ကိၢ်လပီန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအညီနုၢ်ကဲထီၣ်သးသ့တခါအဃိ, မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်လၢ ကဘၣ်သ့ၣ်ညါပာ်သး တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ကဲထီၣ်သ့သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ကဘၣ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
Sydney on a hot day. Credit: Hans / PIxabay
တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်မနုၤအလီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလဲၣ်?
တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီ ခီဖျိလၢ န့ဆၢၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ဖှိၣ်သးလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ကိၢ်အတၢ်ဆီၣ်သနံး, ဒီး တၢ်အံၤအတၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး နနီၣ်ခိ လၢအမ့ၢ်တၢ်ကိၢ်ပှံၢ်ကိၢ်အူန့ၣ်လီၤ.
သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay စံးဝဲဒၣ်, “အဃိတၢ်ကိၢ်အတၢ်ဆီၣ်သနံးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤအက့ၢ်အဂီၤတၢ်ပာ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ်, တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်, လၢတၢ်ထိၣ်ဒွးအီၤလၢတၢ်ကဒုလီၤ, လၢအအိၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ကိၢ်သဝံကိၢ်သအူး, နအိၣ်ဖဲတၢ်ကိၢ်ကျါလိၤလိၤမ့ၢ်ဂ့ၤ အတမ့ၢ်လိၤလိၤဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ဒီး ကလံၤအတၢ်မၤအသးအိၣ်ဒ်လဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကိၢ်ပှံၢ်ကိၢ်အူန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤအတၢ်ဖ့ၣ်ဆၢ လၢနနီၣ်ခိနီၣ်ကစၢ်တူၢ်ဘၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
နနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤန့ၣ် ဖဲအမ့ၢ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်ကိၢ်ပှံၢ်အတၢ်ဆီၣ်နံးအခါ, နနီၣ်ကစၢ်တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်န့ၣ်ဟဲအါထီၣ်, တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါထီၣ်လၢ ကဘၣ်ကလံၤခီဖျိတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်, နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤဟဲညိးထီၣ်လၢအကဲထီၣ်သးသမူအတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်ကိၢ်လပီတၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢ အဒုးကဲထီၣ် တၢ်ဘၣ်ကလံၤခီဖျိတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်အဃိဘၣ်. တၢ်လၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ သးဖျၢၣ်သွံၣ်ကျိၤ အတၢ်တတၢၤတနါ တၢ်ဂ့ၢ်ကီဖးဒိၣ် ဟဲကဲထီၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးသးဖျၢၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်, ဖဲတၢ်ကိၢ်လပီကဲထီၣ်အခါန့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါလၢ အကတူၢ်ဘၣ်ဝဲ သးဖျၢၣ်မၤတၢ် တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးလၢၤဘၣ်, သးဖျၢၣ်သွံၣ်ကျိၤတၢ်လဲၤအိၣ်တံာ်တာ်သး, အဃိ နနီၣ်ခိန့ၣ် နဲၣ်ကျဲကဒါက့ၤ သွံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ် လၢအကလဲၤဝဲဒၣ်ဖဲနနီၣ်ခိအခၢၣ်သး ဒီးလဲၤအီၤဆူနဖံးဘ့ၣ်အဖီလာ် ဒ်သိးတၢ်ကျဲးစၢးမၤခုၣ်လီၤတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်သနံးဖ့ၣ်ဆၢဒီးသးဖျၢၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.Professor Ollie Jay
သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay စံးဝဲဒၣ်, တကတီၢ်ဃီန့ၣ် ဒ်သိးပနီၣ်ခိကခုၣ်လီၤအဂီၢ် ပကပၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ထီၣ်ဝဲဒၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.
“အဃိန့ၣ် တၢ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ နနီၣ်ခိအပူၤ ထံသဟီၣ်ဃ့ထီကွံာ်သ့, ဒီးမ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဘၣ်ကလံၤလၢတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်အဃိ, ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး သးဖျၢၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ဝံတၢ်ယိာ်ဃၢစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.”
ပှၤလၢအသးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အါ ခီဖျိလၢ အသ့ၣ်န့ၣ် အကပၢၤထီၣ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ, တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ပှၤသံအါန့ၢ်လၢ န့ဆၢၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် ကသံၣ်သရၣ်မုၣ် ထီရီၤ ဒီကထၢၣ် Michelle Hamrosi ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ.
“တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ပှၤမၤသံတၢ်ကစုဒုဖိ, ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ဆီၣ်သနံးနနီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် မၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဆါယံၤထၢ, တၢ်ဆါထီရီၤ လၢအအိၣ်ပာ်သ့ၣ်တဖၣ်— လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ပာ်ဒီး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ ဆူၣ်ချ့တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
“ပသ့ၣ်ညါဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဒိဘၣ်ထံး နီၣ်သးတၢ်ဆိမိၣ်ဆိမးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ဝဲဒၣ်. ဖဲတၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်နုာ်လီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး နီၣ်သးတၢ်ဆိကမိၣ်ဆိမးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်လဲၤဆူတၢ်ဆါဟံၣ်အနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်, ဒီးတၢ်မၤသံလီၤနီၣ်ကစၢ်သးဒီး တၢ်မၤတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအနီၢ်ဂံၢ်သ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးဟဲအါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Professor Ollie Jay, Academic Director of the Heat and Health Research Centre at the University of Sydney – image University of Sydney. Credit: Joseph Byford Photography
တၢ်ကိၢ်လပီန့ၣ်ဘၣ်မနုၤအဃိတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လီၤဆီလၢပှၤမိၢ်ဒၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်လဲၣ်?
ဒီကထၢၣ် Michelle Hamrosi စံးဝဲဒၣ်, တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤမိၢ်ဒၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“နမ့ၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်ကိၢ်ကအူကဖးဘၣ်နၤန့ၣ်, တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး နဖိဆံးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့သ့ဝဲသပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ နနီၣ်ခိအပူၤ ထံသဟီၣ်တအိၣ်လၢပှဲၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ်, သွံၣ်ဂံၢ်ကထီၣ်အါထီၣ်ဒီး အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤဖိဆိစ့ၢ်ကီးကဲထီၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲအဝဲဒၢဝဲဒၣ်အဖိသၢဂၤလၢၤအခါန့ၣ် Rebecca DeMarco တူၢ်ဘၣ်တ့ၢ်ဝဲ ဆူၣ်ချ့ တၢ်ဂ့ၢ်ကီ ခီဖျိတၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်တၢ်အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤဆိပာ်စၢၤသးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်လီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီး တၢ်မၤနုၤကဟဲကဲထီၣ်လဲၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါပာ်သူၣ်ပာ်သး. လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်လုၢ်ထံချံၣ်ချံၣ်, မၤစှၤလီၤတၢ်လဲၤဟးထီၣ်တၢ်ချၢဆူတၢ်ကိၢ်ကျါ, နဟံၣ်န့ၣ်ကျဲးစၢးမၤစှၤလီၤတၢ်ကိၢ်သဟီၣ်, လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး အိးထီၣ်ပာ်ကလံၤခုၣ်စဲးဒၢ မ့တမ့ၢ်ကျိၤကျဲအဂုၤအဂၤဒ်သိးအိးထီၣ် စဲးနီၣ်ကဝံၣ်ကသုၣ် တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တချုးလၢအစဲၤခံတလၢဒ်ဘၣ်န့ၣ် ပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢ ကမၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
General Practitioner Dr Michelle Hamrosi. Credit: Dr Michelle Hamrosi.
ကြၢးဘၣ်အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်သးလၢတၢ်ကိၢ်လပီအဂီၢ်ဒ်လဲၣ်?
Dr Hamrosi စံးဝဲဒၣ် တၢ်အိၣ်ပာ်ဒီး တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ တၢ်ကိၢ်လပီအဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.
“နဟံၣ်ပူၤန့ၣ်တၢ်ခုၣ်ဒိၣ်ကတၢၢ်အလီၢ်န့ၣ်အိၣ်ဖဲလဲၣ်တကပၤလဲၣ်? နတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်န့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢအခုၣ်တခါကသ့စ့ၢ်ဧါ? ဒီးအါတက့ၢ်ဒၢးတဖျၢၣ်လၢအအိၣ်ဖဲ ဟံၣ်တဖျၢၣ်အပူၤန့ၣ် ကလံၤချံၣ်ဒၢစဲးအိၣ်ဝဲတဖျၢၣ်. နာ်သက့န့ၣ် နကဘၣ်ဆိကမုာ်ဃုာ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢအမ့ၢ် ဖဲနနီၣ်ကစၢ်အဟံၣ်ပူၤန့ၣ် တၢ်ခုၣ်ဒၢမ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်တခီ, နကဘၣ်လဲၤအိၣ်ဆူလဲၣ်? မ့ၢ်နတံၤသကိးအဟံၣ်ဧါ, ဟံၣ်ဖိဃီဖိအဟံၣ်ဧါ, လံာ်ရိဒၢးဧါ, shopping centre—တၢ်ဆါတပှ့ၤဖၠါ အလီၢ်ဧါ တၢ်ဒ်န့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
“ဒီးတၢ်အရ့ဒိၣ်အဂၤတမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကတဲာ်ကတီၤဆိပာ်စၢၤသးလၢ လီမ့ၣ်အူမ့ၢ်သံဘၣ်ဖုးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢအမ့ၢ် ပၢနုာ်လီၤထံပလီသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲ တၢ်မၤကိၣ်လိၣ်ထီၣ်ထံချံၣ်အလီၢ်, အိၣ်ပာ်ဃာ်ဒီး တၢ်ဖှံထံအဒၢဖိသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးမၤလီၤတံၢ်လၢ နပာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤဒ်သိး တၢ်အီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဖဲထံချံၣ်ဒၢအပူၤ.”
ဖဲလၢကလံၤမ့ၢ်ခုၣ်လီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အိးထီၣ်နဟံၣ်အပဲတြီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး မ့မ့ၢ်လၢတၢ်ကိၢ်သဟီၣ်ဆူၣ်ထီၣ်အါထီၣ်အခါန့ၣ် ကးတံာ်ကွံာ်အီၤခဲလၢာ်.
Cold showers can be an effective way to keep cool during a heatwave – image PublicDomainPictures / Pixabay.
တၢ်ကိၢ်လပီမ့ၢ်နုာ်လီၤအခါ နကဆၢၣ်မဲာ်အီၤအဂီၢ် ကြၢးဘၣ်မၤတၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်?
Dr Hamrosi စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်အဆိကတၢၢ်တခါလၢယမၤအီၤဖဲယဟံၣ်န့ၣ်, ဖဲဂီၤခီဂီၤဂီၤအခါန့ၣ် ကကာ်တံာ်လီၤကွံာ် တၢ်ကံညာ်ပာ်တဒၢလီၤဟံၣ်ပဲတြီမဲာ်ကလာ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်, အိးထီၣ်စဲးနီၣ်ကဝံၣ်ကသုၣ်သ့ၣ်တဖၣ် — တၢ်လၢနီၣ်ဝံၣ်ကသုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢတၢ်ပာ်ခုၣ်ဟံၣ်အဂီၢ်န့ၣ် မၤတၢ်မၤထီၣ်ဘးဂ့ၤမး, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲ နဖံးဘ့ၣ် ဘၣ်စီၣ်ဒီးနအိၣ်ဖဲနီၣ်ကဝံၣ်ကသုၣ်အဖီလာ်အခါန့ၣ်လီၤ.”
“နမ့ၢ်အိးထီၣ်ပာ် ထံချံၣ်ဒၢစဲးတခီ, နမ့ၢ်ပာ်ဃာ်အီၤဖဲ ၂၆ဒံၢ်ကရံၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအကမၤစၢၤ တၢ်မၤစှၤလီၤဝဲဒၣ် နလီမ့ၣ်အူဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤတံၢ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဒီတနံၤကျၢၤန့ၣ် ဘၣ်အိထံထီဘိ ဒီး ဘၣ်အိအီၤမ့ၢ်အါန့ၣ်လီၤ.”
နီၣ်ဝံၣ်ကသုၣ်လၢတၢ်ကွးလီၤစဲၤအီၤလၢတပှၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တၢ်သူအီၤသ့နာ်သက့ န့ၢ်တုၤဒၣ်ထဲအပတီၢ် တခါအဂီၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်, သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ပမၤတ့ၢ်ဝဲတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါအါမးဒီးနီၣ်ဝံၣ်ကသုၣ်န့ၣ်ဒီး အဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲဒၣ် တၢ်လၢနီၣ်ဝံၣ်ကသုၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ယံၤထီၣ်န့ၣ် မၤဆူၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်ကိၢ်အတၢ်ဆီၣ်သနံး, အဃိ မၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲ နးဒိၣ်န့ၢ်လၢ ကလံၤကိၢ်သဟီၣ် ၄ဝ ဒံၢ်ကရံၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိတၢ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်တမံၤလၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဆိကမိၣ်ပာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. အဃိန့ၣ် သူနီၣ်ကဝံၣ်ကသုၣ်ထဲဒၣ်ဖဲ တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်အိၣ်ဖဲ ၄ဝ ဒံၢ်ကရံၢ်အဖီလာ်, နာ်သက့ တၢ်ကိၢ်မ့ၢ်ဒိၣ်န့ၣ် ၄ဝဒံၢ်ကရံၢ်အဖီခိၣ်န့ၣ်, နမ့ၢ်တသူနီၣ်ဝံၣ်ကသုၣ်ဘၣ်န့ၣ် ဂ့ၤဒိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
Ceiling fans are useful during a heatwave, but only until the temperature reaches 40oC. Credit: Image eak_kkk / Pixabay.
“ဖဲတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်ကတၢၢ်အမုၢ်နံၤန့ၣ် ဟးဆှဲးတၢ်လဲၤတၢ်ဆူတၢ်ချၢ်ကသ့ဧါ? ခီဖျိလၢတၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်အိၣ်ပာ်ဒီး ကသံၣ်ကသီတၢ်သ့ၣ်ဖးမုၢ်နံၤဆၢကတီၢ်လံတခီ, မ့ၢ်သ့န့ၣ်ဆီတလဲကွံာ်အီၤဆူ telehealth, ဒ်သိးနဟးဆှဲးတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်ကတၢၢ်အမုၢ်နံၤအံၤအကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး နဟံၣ်ခိၣ်ဟံၣ်ဃၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး နဘူးနတံၢ် ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢသံကွၢ်သံဒိးအဝဲသ့ၣ် အတၢ်အိၣ်သးအိၣ်ဒ်လဲၣ်, ဒီး နမ့ၢ်အိၣ်ဒီးပှၤတဂၤဂၤလၢ အအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်တခီ, ဃုမၤန့ၢ်ကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် လၢကမၤခုၣ်လီၤအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးဘၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်လၢအခုၣ်အပူၤဧါ? မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အိအါထီၣ်ထံကသ့ဧါ? မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ် ပာ်ထီၣ်ကူကၤလၢအခုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလိၤကဲဧါ မ့တမ့ၢ် အီၣ်လုၢ်ခုၣ်လီၤသးကဲဧါ? တၢ်အိၣ်သးမ့ၢ်အိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်အတူၢ်ဘၣ်တၢ်မ့ၢ်တမုာ်ဘၣ် အဆၢကတီၢ်မ့ၢ်ယံၤထီၣ်တတီၤဖိ မ့တမ့ၢ် အတၢ်အိၣ်သးမ့ၢ်နးဒိၣ်ထီၣ်တခီ, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ကိး အကသံၣ်သရၣ်ထီရီၤ GP မ့တမ့ၢ် Health Direct န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆါပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်နးဒိၣ်ထီၣ်နးနးကလဲာ်, အဒိ, ဖဲပှၤကညီတဂၤ ဘူးထီၣ်လၢအကသးပ့ၤနီၣ်ကွံာ်အသး, မူးလီၤဃံၢ် မ့တမ့ၢ် သးနါပှၢ်ဆါဆဲး, အသွံၣ်ဂံၢ်ထီၣ်အါတလၢကွံာ်အခၢးန့ၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကိးဘၣ် သိဘ့ၣ်တီဆှၢပှၤဆါ (ambulance) န့ၣ်လီၤ.”
လၢဖိသၣ်ဆံးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်, ဒုးကူသိးအဝဲသ့ၣ်ဒီး ကူကၤဘူဘူဖိ, တၢ်ကိၢ်မ့ၢ်ဒိၣ်တလၢအနံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးသိးအဝဲသ့ၣ်ထဲဒၣ် နဲပံးဖိတဘ့ၣ်, ဒီး မၤလီၤတံၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် အနီၣ်ခိပူၤထံသဟီၣ်အိၣ်လၢပှဲၤ လၢအဘၣ်လိာ်အသးဒီးအဝဲသ့ၣ်သးနံၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ဒုးလုၢ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်ထံသ့စ့ၢ်ကီးအသိး ဖဲတၢ်ကိၢ်လပီနုာ်လီၤအကတီၢ်န့ၣ် ဒုးလိၣ်ကွဲအဝဲသ့ၣ်ဖဲထံကျါစ့ၢ်ကီးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်အရ့ဒိၣ်ကတၢၢ် အဂၤတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဖဲတၢ်ကိၢ်လပီနုာ်လီၤအခါ တဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ဖိသၣ်ဖဲသိလ့ၣ်အပူၤတဂ့ၤ, ထဲတစိၢ်ဖိဒၣ်လဲာ်န့ၣ် တဘၣ်ပာ်တ့ၢ်အီၤတဂ့ၤ. ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အကိၢ်ထီၣ်တလၢကွံာ်အခၢးချ့မးန့ၣ်လီၤ.Dr Hamrosi
နမ့ၢ်ကဘၣ်အိၣ်ဖဲတၢ်ချၢတခီန့ၣ်, သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲလၢ တသ့ဖဲတသ့န့ၣ် ဟးအိၣ်ဘၣ်ဖဲတၢ်ကဒုသ့ၣ်တဖၣ်အဖီလာ်.
“တၢ်အရ့ဒိၣ်တမံၤလၢ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်သ့ၣ်ညါပာ်သးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤ တၢ်တယာ်ဆိ တၢ်ဟီဆိပာ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ထိၣ်ဒွးပာ်န့ၢ်အီၤဖဲတၢ်ကဒုအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. အဃိနမ့ၢ်ဟးထီၣ်လဲၤအိၣ်ဖဲတၢ်ကိၢ်ကျါန့ၣ်, နနီၣ်ကစၢ်န့ၣ်အတူၢ်ဘၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကိၢ်သဟီၣ် လၢအဆူၣ်န့ၢ်အါန့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ထိၣ်ပာ်အီၤ ၁၅ တုၤလၢ ၁၇ ဒံၢ်ကရံၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိတၢ်ဃုအိၣ်ဖဲတၢ်ကဒုအဖီလာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Boys Playing a Wading Pool in the Front Yard Source: iStockphoto / davidf/Getty Images/iStockphoto
ဘၣ်ဃးတၢ်ကိၢ်လပီအဂ့ၢ်န့ၣ်ယမၤန့ၢ်အါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ဖဲလဲၣ်?
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဆူၣ်ချ့ကရၢ (WHO) အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဘၣ်ဃးတၢ်ကိၢ်လပီဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢတၢ်ကိၢ်အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤန့ၣ် နလဲၤဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲ ကီၢ်စဲၣ်ဒီး ကဝီၤဒိၣ်တၢ်ပၢ ဆူၣ်ချ့ဝဲၤကျိၤ အလီပှာ်ယဲၤသန့သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤသ့ဝဲဒၣ် – လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး နယူဆီၣ်သ်ဝံဆူၣ်ချ့ဝဲၤကျိၤ ‘Beat the heat’ အလီပှာ်ယဲၤသန့န့ၣ်လီၤ.
သရၣ်ဒိၣ်စိ Jay ဒီး အဝဲကရူၢ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်တၢ်တကိၢ် အပီးလီ လၢအမ့ၢ်တၢ်ကလီတခါ ဖဲလီမုၢ်ပျီ—အီးလဲအပူၤ လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အနီၣ်ခိအပူၤ တၢ်ကိၢ်အတၢ်ဆီၣ်သနံး တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ထဲလဲၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဒီး ထိၣ်ဒွးအီၤလၢအနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲသ့န့ၣ်လီၤ.
“နကဘၣ်ဒိလီၤဝဲဒၣ် မ့ၢ်နသးနံၣ်အိၣ်ထဲလဲၣ်, ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် နအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါယံၤထၢတၢ်ဆါထီရီၤမနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်, မ့ၢ်နအိၣ်ဒီး ကလံၤချံၣ်စဲးဒၢဧါ တအိၣ်ဘၣ်ဧါန့ၣ်လီၤ. ကဘၣ်သ့ၣ်ညါပာ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကဝီၤ လံာ်တၢးနီၣ်ဂံၢ်, ဒီးအကပာ်ဖျါကလီဝဲဒၣ် မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤနမၤအီၤမ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် အကဟ့ၣ်လီၤနၤ နနီၣ်ကစၢ်တဂၤစုာ်စုာ်ဒၣ်ဝဲ တၢ်ကိၢ်တၢ်ဆီၣ်သနံးအနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ အကမၤစၢၤ ဒုးနၢ်ပၢၢ်နၤ နနီၣ်ကစၢ်အတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢဒီတနံၤအတီၢ်ပူၤ, ဒီး ပဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီး တၢ်တယာ်ဆိပာ်စၢၤလၢနွံသီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပသူစ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်အံၤလၢ ကဟ့ၣ်လီၤ တၢ်အုၣ်ကီၤ လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ နီၣ်ကစၢ်တဂၤ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢ တၢ်အိၣ်ခုၣ်လီၤသးအဂီၢ်ဒီး မၤစၢၤပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤ အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်ကိၢ်လပီသ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ညီနုၢ်မၤသးတခါ, နာ်သက့ တၢ်အိၣ်ကတဲၤကတီၤဆိပာ်စၢၤသးဒီး တၢ်သ့ၣ်ညါ ပာ်သူၣ်ပာ်သး ဆိပာ်စၢၤန့ၣ်ဖဲတၢ်ကိၢ်ဒိၣ်တလၢကွံာ်အခၢးအကတီၢ် မၤစှၤလီၤဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒီး ကအိၣ်ဆိးဘၣ်ဝဲပှဲၤဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
