ÖNE ÇIKANLAR
- İlk Uluslar halklarının hava durumu ve mevsimler hakkındaki bilgisi, sözlü ve görsel hikâye anlatımı ve kültürel gelenekler yoluyla nesiller boyunca aktarılmıştır.
- İlk Uluslar halkları tarafından tanımlanan mevsimsel döngüler, coğrafi konumlarına göre Avustralya genelinde farklılık göstermektedir.
- İlk Ulusların hava durumu ile ilgili bilgisi, mevsimlerdeki değişikliklerin hayvanların davranışlarındaki veya bitkilerin büyümesindeki değişimleri de içerir.
Hava durumunu ve mevsimleri anlamak, Aborijin ve Torres Boğazı Adalı halkların on binlerce yıl boyunca geliştirdikleri kültürel bilgilerinin derin bir parçasıdır.
Hava durumu hayvanların ve bitkilerin yaşam döngülerini etkiler ve bu bağlantıyı anlamak insanların hayatta kalması için hayati önem taşır. Özellikle de mevsimsel aşırı hava koşulları ve genellikle hataları affetmeyen toprakları ile Avustralya'da.
İlk Uluslar kültürünün temel felsefesi, her şeyin birbiriyle bağlantılı olduğu bilincine dayanır. Ve binlerce yıldır Avustralya'nın Aborjin ve Torres Boğazı Adalı halkı çevrelerini gözlemlemiş ve iklim, hava durumu, mevsimler ve çevrelerindeki hayvan ve bitki yaşamındaki değişiklikler arasındaki çoğu zaman ince bağlantıları öğrenmişlerdir.
Belirli bir kuşun sesi yaklaşmakta olan yağmura işaret edebilir. Belli bir bitki ya da ağacın çiçek açması bir mevsimin değiştiğini ve toprağın farklı bir bölgesine taşınma zamanının geldiğini gösterebilir.
Joanne Selfe Teyze, Avustralya'nın doğu ucunda yaşayan bir Gadigal kadını ve ailesi ve toplumu tarafından aktarılan bilgilerle hava durumu, mevsimler ve çevre hakkında birikimleri öğrenerek büyüdü.
"Hava sistemlerinin, mevsimlerin ve çevrenin detaylı bir şekilde anlaşılması, tüm insanların hayatta kalması için çok önemlidir. İlk Uluslar insanları için bu bilgiyle olan derin bağlarımız, bu kırılgan ortamda gelişmemizi sağladı" diye açıklıyor Joanne Teyze.
Moodjar, yerli Noel ağacı Credit: TerriAnneAllen/Pixabay
"Hava durumunun tüm insanları nasıl etkileyebileceğine baktığımızda, genellikle kontrol sahibi olmak isteriz. Bilgimiz bizi güvende tutan şeydir. Diarra-murrahmah-coing, güneş kızıl batıyor ve bu da yarın havanın güzel olacağı anlamına geliyor."
Avustralya'nın batı yakasında, Murdoch Üniversitesi Yerli Bilgi akademisyeni Jordan Ah Chee Kimberley bölgesinde doğdu ve Bindjareb, Wardandi, Palyku, Nyikina ve Yawuru halklarıyla bağları var.
"Halkımızın göçebe olduğuna dair bir düşünce var. Ancak bu biraz da bizim bir yerimiz ya da evimiz olmadığını düşündürtüyor."
Mevsimlerle birlikte hareket ediyoruz ve sürdürülebilir bir şekilde bir yerden bir yere göçüyoruz.Jordan Ah Chee
"Aborijin ve Torres Boğazı Adalı halklar binlerce yıl boyunca toprakla, suyla ve gökyüzüyle derin bağ kurdular. Bu bağ sayesinde bu yerde gelişmemize yardımcı olan bu detaylı birikimi elde ettik. Ve bunun temelinde her şeyin birbirine bağlı olduğu fikri var."
İlk Uluslar halklarının toprak, gökyüzü ve suyla olan derin bağı, değişen mevsimlerin toprağa nasıl yansıdığına dair yoğun bir anlayış aşılıyor.
Ah Chee, "Mevsimleri takvimdeki belirli tarihlere bağladığınız batılı anlayışın aksine, mevsimlerin ne zaman geleceği ve yıl boyunca nasıl değiştiği bilgisi, topraktaki değişiklikler, hayvan davranışlarındaki değişiklikler ve çevredeki değişiklikler yoluyla geldi" diyor.
"Bu da yılın belirli zamanlarında nerede olacağımızı, hangi yiyeceklerin mevcut olduğunu, kıyıda mı yoksa iç kesimlerde mi olacağımızı belirlerdi; dolayısıyla hava durumunu ve mevsimleri anlamak yaşam tarzımız için kesinlikle çok önemliydi."
Fire stick çiftçiliği Credit: Christian Bass/Unsplash
"Bunu düşündüğümüzde muhtemelen aklımıza gelen ilk şey ateş çubuğu tarımıdır. Ateş çubuğu tarımı, topraktaki yakıt yükünü düşük tutmamızı sağlar, böylece yıldırım veya diğer olaylar nedeniyle bir yangın başlarsa, yakıt yükü çok yüksek olmaz," diye açıklıyor Joanne Teyze.
"Ama aynı zamanda taze yeşil filizlerin, onları gerçekten seven memeli türleri için hazır olmasını da sağlıyor."
İlk Uluslar halkları tarafından tanımlanan mevsimsel döngüler, Avustralya'daki coğrafi konumlara göre değişiklik gösteriyor.
Batı Avustralya'nın güneybatısındaki Noongar topraklarında bildiğimiz takvim yılı boyunca altı mevsim tanımlanıyor ve Birak, Aralık ayının başından itibaren yazın başladığına işaret ediyor: sıcak hava ve kutlama zamanı.
Ah Chee, "Birak ısı, güneş ve ateşle ilgilidir, havanın ısındığı zamandır ve genellikle gençlerin mevsimi olarak bilinir ve bir kutlama zamanıdır. Bu mevsime yılanların ve sürüngenlerin derilerini dökmesi, yavruların yuvadan ayrılması ve genç hayvanların yetişkinliğe geçerek dünyaya açılması damgasını vurmuştur" diye açıklıyor.
"Topraktaki önemli bir değişiklik de, Noongar halkı için manevi açıdan çok önemli bir ağaç olan moodjar ya da Noel ağacının güzel turuncu sarı çiçekleridir. Hava durumuna ve iklime bağlı olarak kültürel yakma da bu zamanlarda gerçekleşirdi."
Ay ve döngüsü gibi göksel nesneler de, İlk Uluslar tarafından yaklaşan hava değişikliklerini fark etmek için kullanılır.
İlk Ulusların bilgi sistemlerinde ay haleleri yağmurun başlangıcını gösterir.Aunty Joanne Selfe
"Şimdi bir düşünün, buz kristalleri üst atmosferde asılı duruyor, buz kristalleri ay ışığını kırıp yansıtıyor ve bu da ayın etrafında bir hale oluşmasına neden olabilir. Artık çağdaş bilim bile ay halelerinin genellikle bir alçak basınç sistemini takip ettiğini, bunu sıklıkla yağmur ve daha düşük sıcaklıkların izlediğini ya da ertesi bir iki gün içinde gerçekleştiğini kabul ediyor."
Ay'ın konumundaki küçük değişikliklerin de önemli bir anlamı olabilir.
Joanne Teyze, "Bazen Ay bu halenin merkezinde değil, biraz kenarında olabilir ve bu da bir miktar rüzgârın geldiğini gösterir" diyor.
Bir ay halesi Credit: Geoffrey Wyatt
"Sydney'de bazı petrogliflerimiz var, dürüst olmak gerekirse oldukça az sayıda, ancak bunlardan öne çıkanlardan biri Ay Kayası olarak adlandırılıyor. Üzerinde ayın oymaları var. Şimdi bu özel gravürler ayın sekiz evresini gösteriyor ve evreler yaratıcı Biaime'nin bumerangıyla başlıyor" diye paylaşıyor Joanne Teyze.
"Şimdi bu önemli çünkü Gaddy'ler büyük balıklar olarak biliniyor, kadınlarımız her zaman Warrang'da, Sydney Limanı'nda, küçük bir ateşle ve genellikle yanlarında çocuklarla balık tutarlardı, bu yüzden balık tutmak için ayı kullandığımızda, ayın ilk ve son çeyreğinin muhtemelen balık tutmak için en iyi zaman olduğunu biliyoruz ve bunun nedeni, yeni ay veya dolunay gelgitleri karıştıracak - biraz daha güçlü olacaklar, deniz tabanındaki tortuyu hareket ettirecekler ve ayrıca balıkları görmeyi biraz daha zorlaştıracaklar."
Avustralya'nın değişik bölgelerinde iklimler son derece farklı. Tropikal musonları, çöl sıcağını ve kara kış soğuğunu kapsar. Her bölgenin kendine özgü ritimleri vardır.
Yerli toplumlar için mevsimler tarihlerle değil, bitki ve hayvanların çevrelerine nasıl tepki verdiğiyle tanımlanır. Bu bakış açısı, Avustralya'nın iklimi hakkında bilindik dört mevsim modelinden daha zengin, daha incelikli bir anlayış sunuyor.
Yerli kültürlerin toprakla olan derin bağını ve onların bilgi ve geleneklerini takdir ederek ne kadar çok şey öğrenebileceğimizi yine güçlü bir şekilde hatırlatıyor.
Yerli hava durumu bilgisi hakkında daha fazla bilgi için ziyaret edebileceğiniz web siteleri:
AVUSTRALYA YERLİ KÜLTÜRÜ
Yerli Avustralyalılar için 26 Ocak ne anlama geliyor?
Avustralya’da yeni bir hayata başlamak için Merhaba Avustralya podcastını takip edin.
Yerleşim süreci hakkında aklınıza iyi bir konu gelirse lütfen bize e-posta ile ulaşın: australiaexplained@sbs.com.au
