Key Points
- Luật đất đai trao trả một số khu vực đất thuộc quyền sở hữu của chính phủ (Crown land) — chứ không phải tài sản tư nhân — cho các cộng đồng Thổ dân và cư dân đảo Torres Strait nhằm mang lại lợi ích về văn hoá, xã hội và kinh tế.
- Quyền đất đai, quyền sở hữu theo luật tục và hiệp ước là những tiến trình pháp lý và chính trị khác nhau, nhưng tất cả đều nhằm công nhận mối gắn kết của các dân tộc người bản địa với vùng đất và hỗ trợ quyền tự quyết.
- Phong trào này khởi đầu với những sự kiện như phong trào Wave Hill năm 1966, dẫn đến những đạo luật mang tính bước ngoặt như Đạo luật Quyền đất đai của Thổ dân (Lãnh thổ Bắc Úc) năm 1976, và cho đến nay tiến trình này vẫn đang tiếp diễn.
Quyền đất đai của người Thổ dân tại Úc là gì?
Trong nhiều năm, sự gắn bó của người Thổ dân và người dân eo biển Torres với đất đai không được công nhận. Các đạo luật về quyền đất đai ra đời nhằm trao cho họ quyền kiểm soát hợp pháp đối với vùng đất truyền thống của mình.
Trước khi bị thực dân hoá, người Thổ dân và người dân quần đảo eo biển Torres đã chăm sóc đất đai suốt hàng chục ngàn năm.
Nhưng quá trình thực dân đã chiếm đoạt đất đai mà không có thoả thuận nào, dựa trên một khái niệm sai lầm terra nullius — nghĩa là “vùng đất không thuộc về ai”.
Prime Minister Gough Whitlam symbolically returning land to the Gurindji people on 16 August 1975, an act famously represented by Whitlam pouring sand into Vincent Lingiari's hand. Source: AAP
Quyền đất đai của người Thổ dân bắt đầu như thế nào?
Phong trào đòi quyền đất đai bắt đầu được chú ý vào năm 1966 với cuộc đình công Wave Hill Walk-Off. Năm 1967, một cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc cho phép chính phủ ban hành luật dành cho người bản địa. Đến năm 1976, Đạo luật Quyền Đất đai của Thổ dân (Lãnh thổ Bắc Úc) được thông qua — đây là đạo luật đầu tiên công nhận quyền đòi đất truyền thống.
Trong khi một số tiểu bang có luật riêng về quyền đất đai, thì Úc vẫn chưa có luật ở cấp quốc gia. Điều này cũng dẫn đến việc thành lập các hội đồng đất đai, đại diện cho người Thổ dân và người dân eo biển Torres và giúp quản lý những vùng đất đã được trao trả.
Quyền đất đai của người Thổ dân bao gồm những gì?
Quyền đất đai chỉ áp dụng cho đất thuộc sở hữu chính phủ (Crown land), không áp dụng cho tài sản tư nhân. Đất không thể được bán hay thế chấp mà được giữ trong quỹ tín thác, để người bản địa chăm sóc và đưa ra quyết định về vùng đất của mình.
Khi bàn về việc ra quyết định của người bản địa, Tiến sĩ Virginia Marshall, một phụ nữ Wiradjuri Nyemba, đồng thời cũng là chuyên gia về quyền nước, giải thích ý nghĩa sâu sắc của mối gắn kết giữa người bản địa với đất và nước:
“Nước lên tiếng với chúng tôi, cây cối lên tiếng với chúng tôi. Nhưng chúng tôi không cần phải áp đặt một hệ tư tưởng môi trường phương Tây không dựa trên sự hiểu biết, luật lệ và những câu chuyện sáng thế của chúng tôi.”
READ MORE
Explainer: The '67 Referendum
Sự khác biệt giữa quyền đất đai, sở hữu truyền thống và hiệp ước?
Hãy cùng phân biệt ba khái niệm thường dễ gây nhầm lẫn: quyền đất đai (land rights), quyền sở hữu truyền thống (native title) và hiệp ước (treaty).
Quyền đất đai là những đạo luật do chính phủ ban hành để trao trả một số khu vực đất nhất định cho cộng đồng Thổ dân và cư dân eo biển Torres. Các vùng đất này thường được quản lý thông qua các hội đồng đất đai, đại diện và hỗ trợ cộng đồng.
Quyền sở hữu truyền thống (native title) là sự công nhận hợp pháp rằng một số nhóm người bản địa vẫn có quyền với đất và nguồn nước, dựa trên luật lệ và phong tục truyền thống đã được duy trì suốt hàng nghìn năm.
Hiệp ước (treaty) là một thoả thuận chính thức giữa chính phủ và các dân tộc người bản địa. Nhiều quốc gia như New Zealand và Canada đã có hiệp ước, nhưng tại Úc thì chưa — chúng ta vẫn đang trong tiến trình.
Ba cách tiếp cận này cùng hướng đến công lý, sự công nhận và thay đổi thực chất. Việc trao trả đất giúp cộng đồng kết nối lại với ngôn ngữ, văn hoá và vùng đất của họ, đồng thời hỗ trợ các vấn đề như nhà ở, y tế và tự chủ kinh tế.
The Wave Hill walk-off, led by Vincent Lingiari, was a pivotal moment in Australian Aboriginal land rights history. In 1966, Gurindji stockmen, domestic workers, and their families walked off Wave Hill Station in protest against poor working conditions and a lack of land rights. Credit: National Museum Australia
Tại sao quyền đất đai của người Thổ dân lại quan trọng?
Tiến sĩ Marshall nhấn mạnh tầm quan trọng:
“Chúng ta cần được tự quyết — cho dù là lãnh đạo một ủy ban, dẫn dắt nghiên cứu, đưa ra ý tưởng mới, mở ra cơ hội và hợp tác trong lĩnh vực công nghệ… và cả trong y tế.”
Điều quan trọng cần hiểu là việc trao quyền đất đai cho người bản địa không có nghĩa là lấy đi nhà cửa hay sân vườn của ai cả. Quyền đất đai chỉ áp dụng cho những vùng đất thuộc sở hữu chính phủ (Crown land), không phải đất tư nhân. Đây là việc trao trả những vùng đất được công nhận có mối gắn kết với cộng đồng người bản địa — thường là qua lịch sử hoặc ý nghĩa văn hoá.
Ví dụ địa phương: Hội đồng đất đai Darkinjung
Tác động thực tế của quyền đất đai là rất to lớn. Hội đồng Đất đai Thổ dân vùng Darkinjung được thành lập theo Đạo luật Quyền Đất đai Thổ dân NSW, đã trở thành ví dụ điển hình về những gì quyền đất đai có thể mang lại.
Ông Barry Duncan, một người Gomeroi, là một trong những người sáng lập Darkinjung. Hội đồng này được thành lập tại sân sau nhà cha mẹ ông vào năm 1983.
“Đối với tôi, điều đó có nghĩa là cộng đồng đã gắn kết lại. Đây là cách để đất đai được trao trả cho người Thổ dân sở hữu.”
Trong suốt cuộc đời mình, ông Barry chứng kiến cách mà quyền đất đai đã mang lại sự tự chủ và sức mạnh kinh tế cho cộng đồng của ông tại vùng Central Coast, tiểu bang New South Wales. Ông chia sẻ:
“Tôi nghĩ rằng tình hình bây giờ, so với khi quyền đất đai đầu tiên được trao trả, là đã khác. Khi đó có rất nhiều người lo lắng rằng những người Thổ dân sẽ lấy lại nhà của họ, có nhiều điều tiêu cực nói về chúng tôi. Nhưng giờ đây, tôi nghĩ thế hệ này đã nhận ra rằng chúng tôi rất sáng suốt và khôn ngoan trong việc quản lý đất đai.”
Vincent Lingiari beside a plaque marking the handing over of the lease in Wattie Creek, 1975. Credit: National Museum Australia
Đối với những người mới đến Úc, việc hiểu về quyền đất đai là một bước quan trọng để kết nối với câu chuyện sâu xa hơn của đất nước này. Quyền đất đai không phải là mất đi đất, mà là sự công nhận và khôi phục một mối gắn kết đã tồn tại hơn 60.000 năm giữa người bản địa và vùng đất này.
Hãy đăng ký hoặc theo dõi podcast Australia Explained để có thêm nhiều thông tin hữu ích và lời khuyên giúp bạn ổn định cuộc sống mới tại Úc.
Nếu có câu hỏi hoặc ý tưởng về đề tài? Hãy gửi email cho chúng tôi về địa chỉ: australiaexplained@sbs.com.au
