Các tham vấn dưới đây chỉ mang tính tổng quát, trước khi đưa ra bất kỳ quyết định tài chính nào, mời quý vị gặp các chuyên gia để có những lời khuyên phù hợp trong từng trường hợp cụ thể.
Đôi dòng về khách mời
Tiến sĩ Cường Lã đang làm việc tại La Trobe, anh là người điều hành Respectful Communities-Prevention & Inclusion.
Tiến sĩ Cường Lã cũng là một trong những học giả trong lĩnh vực giới, với nhiều đóng góp trong nghiên cứu về sức khỏe cộng đồng, sức khỏe người tị nạn, người nhập cư, và là cố vấn cho nhiều chương trình của chính phủ về phòng chống bạo hành gia đình.
—
Sự giao thoa giữa hai nền văn hóa
Theo quan sát, nhiều bậc cha mẹ Việt vẫn giữ tư duy truyền thống: coi tiền bạc là điều nhạy cảm, không nên nói với con trẻ. Trong nhiều gia đình nhập cư thế hệ thứ nhất, việc dạy con thường gắn với tinh thần tiết kiệm, hy sinh, chịu đựng và thường được truyền đạt bằng những mệnh lệnh ngắn gọn: “Không được tiêu hoang”, “Cái này đắt lắm, không cần thiết”, “Ba mẹ cực khổ mới có tiền đó”.
Người mẹ, dù là người trực tiếp quản lý chi tiêu, lại ít khi nói về quyền lực tài chính của mình. Điều này khiến trẻ dễ hình thành tâm lý sợ hãi hoặc tội lỗi khi liên quan đến tiền bạc, thay vì hiểu rõ bản chất và giá trị của nó.
Trong khi đó, môi trường giáo dục tại Úc khuyến khích trẻ tiếp cận kiến thức tài chính từ rất sớm. Chương trình học quốc gia (Australian Curriculum) lồng ghép các bài tập như lập ngân sách, so sánh giá cả, hay thiết kế một chuyến du lịch với ngân sách hạn chế. Các tổ chức như ASIC’s MoneySmart cũng hỗ trợ trường học và phụ huynh bằng tài liệu giáo dục tài chính miễn phí.
Tuy nhiên, nếu cha mẹ vẫn giữ quan niệm cũ “cha là trụ cột”, “mẹ liệu cơm gắp mắm”, “phụ nữ phải tiết kiệm, hy sinh” thì dù trẻ học trong môi trường bình đẳng, chúng vẫn mang theo những định kiến giới ngầm về tiền bạc và quyền lực.
Một nghiên cứu của ANZ Bank (MoneyMinded Impact Report 2020) cho thấy cha mẹ chính là nguồn ảnh hưởng lớn nhất đến thái độ tài chính của trẻ. Trẻ em học được cách chi tiêu, tiết kiệm và thảo luận về tiền chủ yếu thông qua quan sát hành vi của cha mẹ.
Những phân công tưởng như nhỏ nhặt trong gia đình lại có tác động sâu sắc đến nhận thức về giới. Credit: Unsplash/Volant
Việc nhà, tiền tiêu vặt và bài học bình đẳng
Những phân công tưởng như nhỏ nhặt trong gia đình lại có tác động sâu sắc đến nhận thức về giới. Trong nhiều gia đình Việt, con gái thường được giao việc bếp núc, còn con trai thì chỉ làm những việc “hỗ trợ” như đổ rác. Điều này vô tình gieo vào trẻ suy nghĩ rằng: con gái phục vụ, con trai được phục vụ.
Tương tự, việc cho tiền tiêu vặt cũng là một công cụ giáo dục tài chính và bình đẳng. Nếu cha mẹ chỉ dạy con trai cách tiết kiệm, còn con gái chỉ được nhắc “đừng tiêu hoang”, thì định kiến “đàn ông quản lý tiền – phụ nữ tiêu tiền” sẽ được củng cố từ rất sớm.
Một số gia đình Việt tại Úc đã chủ động thay đổi: con trai và con gái cùng tham gia việc nhà, cùng được cho tiền tiêu vặt và cùng được khuyến khích lập ngân sách nhỏ. Qua đó, trẻ hiểu rằng việc chăm sóc tổ ấm và quản lý tài chính không phụ thuộc vào giới tính, mà vào tinh thần trách nhiệm và kỹ năng.
Nghiên cứu của UNICEF (2016) cho thấy trẻ gái từ 5 đến 14 tuổi làm việc nhà nhiều hơn trẻ trai tới 40%. Tại Úc, khảo sát từ University of Melbourne cũng chỉ ra rằng việc chia việc nhà công bằng giúp trẻ tự tin, phát triển kỹ năng sống và khả năng hợp tác tốt hơn.
Mặt khác, môi trường sống và học tập tại Úc lại tạo điều kiện cho trẻ tiếp cận kiến thức tài chính khá sớm. Trong chương trình học quốc gia (Australian Curriculum), giáo dục tài chính đã được đưa vào từ tiểu học – thông qua các nội dung về ngân sách, tiêu dùng, ưu tiên chi tiêu, và giá trị lao động.
Tiến sĩ Cường Lã chia sẻ câu chuyện của con trai lớn, Ben, từ lúc tiểu học đã được giao bài tập như đi chợ Queen Victoria Market khảo giá, lập kế hoạch chi tiêu.
"Lớn hơn một chút, năm lớp 10, cháu được giao bài tập chẳng hạn như có 10 nghìn đô để mua xe hơi, cháu phải tự lên mạng tìm hiểu xem với số tiền đó thì mua được loại xe nào? Tại sao? Chi phí 'nuôi' xe hết bao nhiêu và làm sao đảm bảo cân đối giữa chi-tiêu với ngân sách cá nhận hiện có.
Hoặc tương tự các cháu tự thiết kế một tour du lịch cho cả nhà 4 người với chi phí 15 nghìn sao cho đi được những nơi hợp lý và ý nghĩa nhất."
Bên cạnh đó, các tổ chức như ASIC’s MoneySmart, hoặc Financial Basics Foundation cũng cung cấp tài liệu miễn phí cho trường học và phụ huynh để giúp trẻ phát triển tư duy tài chính ngay từ nhỏ.
Tuy nhiên, nếu cha mẹ không điều chỉnh nhận thức, không chủ động học hỏi cách giáo dục tài chính phù hợp với bối cảnh mới, thì trẻ vẫn dễ bị “lập trình” lại bởi những thông điệp cũ như:
- Mẹ là người lo toan nhưng không có quyền quyết định.
- Cha là người kiếm tiền nên “nói là phải nghe”.
- Phụ nữ thì cần tiết kiệm, hy sinh.
- Nam giới thì cần “có sự nghiệp”, “có tài chính mới có tiếng nói”.
Tránh vô tình “lập trình” bất bình đẳng
Nhiều cha mẹ, dù mong muốn con cái bình đẳng, lại vô thức truyền đi thông điệp ngược lại.
Bé trai thường được hỏi: “Con muốn làm nghề gì để nuôi gia đình?”, còn bé gái được khuyên: “Phải biết tiết kiệm để còn lấy chồng”. Bé trai được khen khi kiếm tiền, bé gái được khen khi chi tiêu khéo.
Các chuyên gia khuyến nghị:
- Cùng một câu hỏi cho cả hai giới: “Con muốn tiết kiệm để mua món gì?”, thay vì mặc định bé trai được quyền mơ ước lớn, bé gái chỉ biết tiết kiệm.
- Cùng được khuyến khích kiếm tiền từ các hoạt động nhỏ.
- Cùng được dạy chia tiền thành ba phần: tiêu dùng – tiết kiệm – chia sẻ.
- Cùng có tiếng nói trong việc lên danh sách mua sắm hoặc chọn quà cho ông bà.
Nghiên cứu chỉ ra bé gái phải làm việc nhà nhiều hơn bé trai. Credit: Unsplash/Nathalia Rosa
Giải pháp: Tách vai trò tài chính khỏi giới tính
Cha mẹ cần ý thức và chủ động xây dựng tư duy tài chính bình đẳng cho con. Dưới đây là một số cách đơn giản nhưng hiệu quả:
1. Cùng một câu hỏi, cho cả hai giới
Khi bé trai muốn mua món đồ chơi đắt tiền, đừng mặc định “bố sẽ mua cho con” mà hãy hỏi: “Con có kế hoạch tiết kiệm chưa? Con có thể dành tiền tiêu vặt mỗi tuần không?”
Với bé gái, cũng hỏi y hệt như vậy – để con học cách lên kế hoạch tài chính, chứ không phải “đợi ai đó mua cho”.
2. Cùng được học cách kiếm tiền
Nếu khuyến khích bé trai bán lon nước cũ, dọn vườn thuê, bán đồ chơi cũ… để kiếm tiền, thì bé gái cũng nên được khuyến khích làm điều tương tự.
Có thể gợi ý con bán vòng tay handmade, giúp mẹ gói quà Tết, làm video nấu ăn (nếu lớn hơn)…→ Điều này giúp cả hai đều hiểu rằng tạo ra giá trị và kiếm tiền không phải đặc quyền giới tính.
3. Cùng được dạy cách tiêu tiền có trách nhiệm
Hướng dẫn cả hai cách chia tiền tiêu vặt thành 3 phần: tiêu dùng – tiết kiệm – chia sẻ (làm từ thiện hoặc mua quà cho người khác).
Khi con tiêu tiền hoang, đừng mắng con gái là “vung tay quá trán” còn lại bỏ qua cho con trai với lý do “con trai mà, thích gì thì mua”. Đó là sự thiên vị dễ tạo thành thói quen tài chính lệch lạc về lâu dài.
4. Cùng có tiếng nói trong chi tiêu gia đình
Cho phép cả con trai và con gái tham gia một phần vào việc lựa chọn ngân sách gia đình: đi siêu thị với bố mẹ, lên danh sách mua sắm, chọn quà sinh nhật cho ông bà…
Từ đó, trẻ học được rằng mỗi người trong nhà – dù là nam hay nữ – đều có vai trò và tiếng nói về tài chính.
Gia đình không nên vận hành theo mô hình “một người kiếm tiền, một người phục vụ”, mà cần là một đội ngũ, nơi mọi thành viên đều có tiếng nói và trách nhiệm. Credit: Unsplash/Jonathan Borba
Người mẹ “giữ tiền” là ổn định hay bất bình đẳng ngầm?
Trong nhiều gia đình Việt, người vợ thường giữ vai trò quản lý chi tiêu. Điều này có thể mang lại sự ổn định nếu dựa trên niềm tin và sự hợp tác, nhưng cũng có thể che giấu sự bất bình đẳng nếu người vợ chỉ “giữ tiền hộ” mà không có quyền quyết định lớn.
Một nghiên cứu của Good Shepherd Australia New Zealand (2022) cho thấy 1/3 phụ nữ nhập cư tại Úc không có quyền truy cập vào tài khoản ngân hàng chung. Khi phụ nữ không được tham gia quyết định tài chính lớn, họ dễ rơi vào tình trạng lệ thuộc và thiếu an toàn nếu hôn nhân gặp trục trặc.
Sự minh bạch và đồng quyền trong tài chính gia đình được xem là chìa khóa: cả hai cùng tham gia lập ngân sách, cùng có quyền truy cập thông tin tài chính, và cùng đưa ra quyết định lớn.
Bình đẳng tài chính không chỉ là công bằng, mà là nền tảng của sự an toàn và tôn trọng trong hôn nhân. Gia đình không nên vận hành theo mô hình “một người kiếm tiền – một người phục vụ”, mà cần là một đội ngũ, nơi mọi thành viên đều có tiếng nói và trách nhiệm.
Muốn đồng lòng, thì phải đồng quyền. Chỉ khi cả cha và mẹ cùng được công nhận là đối tác tài chính bình đẳng, con thuyền gia đình mới có thể vững vàng vượt qua sóng gió và quan trọng hơn, gieo cho thế hệ sau một nền tảng công bằng, tự tin và tôn trọng lẫn nhau.
Mời quý vị nhấn vào audio để nghe toàn bộ bài phỏng vấn.
'Cơm áo gạo tiền' phát thanh hàng tuần vào mỗi tối thứ Ba trên SBS Radio. Tại đây, các chuyên gia về tài chánh, tiền bạc, hưu bổng, thuế vụ, đầu tư, cho vay... chia sẻ với quý vị phương thức chi tiêu thông minh, cách đầu tư hiệu quả, tư duy đúng, cùng những khái niệm căn bản về tiền bạc. Đón nghe và cho chúng tôi biết chủ đề bạn quan tâm bằng cách gửi email về cho SBS: olivia.nguyen@sbs.com.au
READ MORE
Cơm áo gạo tiền
