Neurodivergent là gì?
Theo nhà tâm lý Victor Trần, Neurodivergent là thuật ngữ dùng để chỉ những khác biệt tự nhiên trong cách não bộ phát triển và xử lý thông tin.
Mỗi người học hỏi, suy nghĩ và cảm nhận thế giới theo cách riêng. Phần lớn trẻ em phát triển theo khuôn mẫu quen thuộc mà xã hội thường xem là “bình thường”. Tuy nhiên, khoảng một trong năm đến sáu trẻ có những khác biệt về thần kinh, bao gồm tự kỷ, tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc các khó khăn học tập như khó đọc, khó viết, khó làm toán (SLD).
Điều quan trọng, theo Victor, là đây không phải bệnh lý, mà là sự khác biệt. Nhiều trẻ Neurodivergent có trí thông minh ở mức trung bình hoặc trên trung bình. Khi được hiểu đúng và hỗ trợ phù hợp, các em hoàn toàn có thể phát triển tốt và phát huy thế mạnh của mình.
Những hiểu lầm phổ biến về tự kỷ và ADHD
Trong quá trình làm việc với gia đình Việt, Victor Trần thường gặp nhiều hiểu lầm xoay quanh các dạng Neurodivergent.
Với tự kỷ, một quan niệm khá phổ biến là: “Con tôi nói sớm, học giỏi, giao tiếp tốt thì chắc không phải tự kỷ.”
Thực tế, tự kỷ là một phổ rất rộng. Không phải trẻ tự kỷ nào cũng chậm nói hay gặp khó khăn rõ rệt trong giao tiếp. Có những em nói sớm, học xuất sắc, có bạn bè, nhưng vẫn gặp khó khăn trong việc hiểu cảm xúc, thích nghi với thay đổi hoặc linh hoạt trong giao tiếp xã hội.
Đối với ADHD, nhiều người cho rằng chỉ những trẻ hiếu động, chạy nhảy liên tục mới thuộc nhóm này. Tuy nhiên, có không ít trẻ ADHD không quá nghịch, thậm chí trông rất ngoan, nhưng lại gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc tập trung, dễ lơ đãng. Chính vì ít gây chú ý, các em dễ bị bỏ sót và không được hỗ trợ kịp thời.
Theo Victor, điều quan trọng không phải là nhìn vào hành vi bề ngoài, mà là mức độ ảnh hưởng của những khó khăn này đến học tập, sinh hoạt và cảm xúc của trẻ.
Vì sao đánh giá sớm lại quan trọng?
Nhiều phụ huynh Việt, đặc biệt trong các cộng đồng di dân gốc Á, còn e ngại khi đưa con đi đánh giá tâm lý vì sợ bị “dán nhãn” hay bị đánh giá từ xã hội.
Tuy nhiên, Victor Trần nhấn mạnh rằng đánh giá sớm không phải để gán nhãn, mà để hiểu con đúng hơn.
Khi được phát hiện sớm, trẻ có cơ hội nhận được các hỗ trợ phù hợp với nhu cầu phát triển cá nhân, từ việc rèn luyện kỹ năng cảm xúc, giao tiếp xã hội, đến khả năng tự chăm sóc và tự chủ trong sinh hoạt hằng ngày.
Việc hiểu sớm giúp hành trình phát triển của trẻ nhẹ nhàng và bền vững hơn, đúng như câu nói quen thuộc của người Việt: “Dạy con từ thuở còn thơ.”
Những dấu hiệu phụ huynh không nên chủ quan
Theo Victor, ở giai đoạn từ 1-4 tuổi, phụ huynh nên chú ý nếu trẻ ít giao tiếp bằng mắt, ít chỉ trỏ để chia sẻ, không phản ứng khi được gọi tên, chậm nói, ít chơi trò chơi tưởng tượng hoặc có các hành vi lặp đi lặp lại.
Khi trẻ lớn hơn, đặc biệt ở bậc tiểu học và trung học, các dấu hiệu có thể biểu hiện qua việc khó tập trung, khó hiểu quy tắc xã hội, dễ căng thẳng, bùng nổ cảm xúc hoặc gặp khó khăn kéo dài trong đọc, viết, toán dù đã được dạy đầy đủ.
Một khái niệm quan trọng được Victor nhắc đến là “masking” - che giấu. Nhiều trẻ, đặc biệt là bé gái trên phổ tự kỷ, có thể trông rất ổn ở trường nhưng lại kiệt sức và bùng nổ cảm xúc khi về nhà. Điều này cho thấy, việc “ổn ở trường” không đồng nghĩa với việc trẻ không cần hỗ trợ.
Hiểu đúng về khó khăn khi học tập (SLD)
Một dạng Neurodivergent ít được nhắc đến là SLD - khó đọc, khó viết, khó làm toán.
Nhiều trẻ bị gán nhãn “lười học” hoặc “thiếu cố gắng”, trong khi thực tế não bộ của các em xử lý chữ viết và con số theo cách khác.
Nếu không được nhận diện sớm, trẻ dễ mất tự tin, xấu hổ và né tránh việc học.
Ngược lại, khi được hỗ trợ đúng cách, các em vẫn có thể học tập và phát triển theo con đường phù hợp với mình.
Vai trò của gia đình và nhà trường
Gia đình và nhà trường là hai môi trường quan trọng nhất đối với sự phát triển của trẻ.
Khi hai bên phối hợp sớm và nhất quán, trẻ Neurodivergent có cơ hội phát huy điểm mạnh, cảm thấy an toàn và được thấu hiểu.
Ngược lại, việc hiểu sai và dán nhãn tiêu cực có thể khiến trẻ chịu nhiều thiệt thòi về tâm lý và học tập.
Nguồn hỗ trợ uy tín cho phụ huynh tại Úc
Chuyên gia tâm lý Victor Trần khuyến nghị phụ huynh nên tìm đến các nguồn chính thống và dựa trên bằng chứng khoa học, bao gồm:
- Triple P - Positive Parenting Program: chương trình nuôi dạy con miễn phí do Chính phủ Úc tài trợ.
- Raising Children Network: trang thông tin chính thống của Chính phủ Úc về nuôi dạy con.
- Autism Spectrum Australia (Aspect) và Amaze: hỗ trợ chuyên sâu cho cộng đồng tự kỷ.
- Australian ADHD Professionals Association (AADPA) và SPELD Australia: nguồn đáng tin cậy về ADHD và khó khăn học tập.
- Positive Partnerships: hỗ trợ phụ huynh và nhà trường cùng đồng hành với trẻ tự kỷ.
Đồng hành bằng sự chấp nhận
Thông điệp quan trọng nhất mà Victor Trần gửi gắm đến phụ huynh là: hãy đồng hành cùng con bằng sự chấp nhận, không phải áp lực.
Khi cha mẹ hiểu đúng, chăm sóc tốt sức khỏe tinh thần của chính mình và xây dựng mạng lưới hỗ trợ phù hợp, trẻ sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển theo cách riêng của trẻ.
